Mniszek lekarski jest szeroko rozpowszechniony na całej półkuli północnej. W Polsce rośnie bardzo powszechnie na poboczach dróg, trawnikach i łąkach. Od setek lat jest wykorzystywany w gastronomii oraz jako roślina lecznicza. Liście mniszka dodawane są do sałatek jako cenne źródło składników mineralnych, a korzeń stosuje się jako dodatek do kawy.
Surowce
Ziele mniszka lekarskiego– Taraxaci herba
Korzeń mniszka lekarskiego – Taraxaci radix
Skład chemiczny
Korzeń mniszka zawiera głównie inulinę, laktony seskwiterpenowe, triterpeny (takie jak β-amyryna), fitosterole, taraksasterol,kwasy fenolowe (na przykład cykoriowy, chlorogenowy) oraz związki mineralne, głównie sole potasu.[1]
Działanie
Mniszek lekarski wykazuje działanie:
- moczopędne (według badań klinicznych ziele mniszka zwiększa diurezę),[2][3]
- poprawiające trawienie i stymulujące pracę wątroby (korzeń stymuluje wydzielanie żółci),[4]
- przeciwutleniające (co zaobserwowano w badaniach na zwierzętach),[5]
- stymulujące wzrost bakterii probiotycznych (stwierdzono, że wyciągi z mniszka lekarskiego stymulują namnażanie się bakterii probiotycznych Bifidobacterium spp.),[4][6]
- hipoglikemizujące (w badaniach na szczurach zostało wykazane takie działanie, ale potrzebne są dalsze badania).[7][8]
Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych
Brakuje badań klinicznych, które potwierdzałyby celowość stosowania korzenia i ziela mniszka.
Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny
Mniszek lekarski może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:
- Niestrawność.[9] Korzeń mniszka wywiera pozytywny wpływ na procesy trawienia, także przez zwiększenie wydzielania żółci.
- Zaburzenia trawienia połączone z niedostatecznym wydzielaniem soku żołądkowego.[10]
- Utrata apetytu.[9]
- Choroby dróg moczowych.[10] Mniszek lekarski zwiększa wydalanie moczu bez nadmiernej utraty potasu. Efekt ten osiągany jest przez zwiększanie przesączania w kłębuszkach nerkowych.
Zastosowanie w medycynie ludowej
W medycynie ludowej mniszek lekarski stosuje się w takich chorobach jak: niewydolność wątroby, zaburzenia wydzielania i przepływu żółci,[9] początkowe stadium cukrzycy, przewlekłe nieżyty dróg oddechowych, zaparcie i choroby reumatyczne.[4]
Interakcje
Mogą wystąpić interakcje korzenia mniszka z lekami, takimi jak:
- antybiotyki chinolonowe – związki mineralne zawarte w mniszku mogą tworzyć kompleksy z cząsteczkami chinolonów, przez co zmniejszają ich wchłanianie i biodostępność.[4]
Liść mniszka lekarskiego może zwiększać działanie innych leków moczopędnych, dlatego podczas łączenia tych leków należy zachować ostrożność.
Bezpieczeństwo stosowania
Stosując korzeń lub ziele mniszka, istnieje możliwość wystąpienia alergii krzyżowej z innymi roślinami z rodziny Asteraceae. Najczęstszym objawem jest stan zapalny skóry po bezpośrednim kontakcie.
Należy zachować ostrożność stosując preparaty zawierające mniszek lekarski w takich przypadkach jak:
- nadwrażliwość na mniszka lub inne rośliny z rodziny (Asteraceae),
- niedrożność przewodów żółciowych lub poważne schorzenia pęcherzyka żółciowego.[9]
Praktyczne wskazówki dla pacjentów
Mniszek lekarski jest powszechnie stosowany jako środek moczopędny i stymulujący pracę wątroby. Liście mniszka działają silniej moczopędnie niż korzeń.[4]
Mniszek lekarski uważany jest za roślinę bezpieczną, ale może powodować uczulenia.
Przykładowe preparaty
Na polskim rynku są dostępne leki zawierające mniszek lekarski:
- Korzeń mniszka (FLOS) – zioła do sporządzania odwaru (do stosowania jako środek żółciopędny i żółciotwórczy w schorzeniach wątroby, a także moczopędny i pobudzający łaknienie).
Ponadto dostępne są leki złożone z mniszkiem lekarskim lub wyciągiem:
- Artecholin N – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
- Cholesol – płyn doustny, zawiera wyciąg z owoców bzu czarnego (do stosowania jako środek żółciopędny w niestrawności).
- Cholitol – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności i schorzeniach dróg żółciowych).
- Gastrobonisol – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
- Hepatosan – zioła do zaparzania (do stosowania żółciopędnie w leczeniu niestrawności).
- Imupret N – krople doustne (do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako lek wzmacniający odporność).
- Imupret – tabletki drażowane (do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako lek wzmacniający odporność).
- Succus Taraxaci – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności, braku łaknienia, pomocniczo jako środek moczopędny).
- Tabletki przeciw niestrawności Labofarm – tabletki (do stosowania w leczeniu niestrawności).
Piśmiennictwo
- DerMarderosian A, Beutler JA [red]: The Review of Natural Products. Facts & Comparisons, 2014.⬏
- Grases F et al.: Urolithiasis and phytotherapy. Int Urol Nephrol, 1994.⬏
- Clare BA et al.: The diuretic effect in human sujects of an extract of Taraxacum officinale folium over a single day. J Alt Comp Med, 2009.⬏
- Braun L, Cohen M: Herbs and natural supplements, 2010.⬏⬏⬏⬏⬏
- Kaurinovic B et al.: Effects of Calendula officinalis L. and Taraxacum officinale Weber (Asteraceae) extracts on the production of OH radicals. Fresenius Environ Bull, 2003.⬏
- Trojanova I et al.: The bifidogenic effect of Taraxacum officinale root. Fitoterapia, 2004.⬏
- Hussain ZA et al.: The effect of medicinal plants of Islamabad and Murree region of Pakistan on insulin secretion from INS-1 cells. Phytother Res, 2004.⬏
- Petlevski R et al.: Glutathione S-transferases and malondialdehyde in the liver of NOD mice on short-term treatment with plant mixture extract P-9801091. Phytother Res, 2003.⬏
- Blumenthal M, Goldberg A, Brinckmann J: Herbal medicine: expanded commission E monographs. Integrative Medicine Communications, 2000.⬏⬏⬏⬏
- EMA: Community herbal monograph on Taraxacum officinale Weber ex Wigg., radix cum herba, 2009.⬏⬏
