fbpx

Test Rysowania Zegara, czyli jak farmaceuta mógłby ocenić zaburzenia pamięci u pacjenta w aptece

Autor:
mgr farm.
Dodano: 01/03/2024
Aktualizacja: 01/03/2024
Test rysowania zegara jest badaniem przesiewowym w kierunku choroby Alzheimera.
Test rysowania zegara jest badaniem przesiewowym w kierunku choroby Alzheimera.
Test Rysowania Zegara to powszechnie wykorzystywany w praktyce lekarskiej test przesiewowy w diagnostyce otępienia i łagodnych zaburzeń poznawczych. Jego główne zalety to prostota, łatwość i krótki czas wykonania. Wystarczy kartka i długopis.

Test Rysowania Zegara to jeden z powszechnie wykorzystywanych testów przesiewowych w diagnostyce otępienia i łagodnych zaburzeń poznawczych (ang. MCI, Mild Cognitive Impairment). Służy do orientacyjnej oceny zaburzeń poznawczych pacjenta z podejrzeniem demencji i ma szczególne znaczenie we wczesnym ich etapie.[1] Na czym dokładnie polega i jakie znaczenie mogłoby mieć jego wykonywanie w aptece?

Zanim przejdziemy do części praktycznej, warto zapoznać się z wynikami jednego z badań oceniających satysfakcję pacjentów po przeprowadzeniu tego typu testów w aptece otwartej.

Ocena zaburzeń poznawczych przez farmaceutę

W badaniu z 2013 roku z udziałem pacjentów w wieku od 60 do 75 roku życia bez wcześniejszej diagnozy otępienia oceniano stopień zadowolenia pacjentów z przeprowadzenia wstępnych testów sprawdzających pamięć i zdolności poznawcze przez farmaceutów.

Większość pacjentów oceniło testy bardzo pozytywnie. Aż 84% badanych wyraziło opinię, że farmaceuta posiada odpowiednią wiedzę, aby wykonać wstępne badanie tak samo dobrze i dokładnie, jak lekarz. Co więcej, pacjenci oczekują, że farmaceuta będzie dobrze przeszkolony w tym zakresie. 92% wyraziło gotowość do poddania się badaniu raz na rok w aptece, a 100% osób biorących udział w badaniu wskazało aptekę jako miejsce odpowiednie i wygodne do przeprowadzania takich badań przesiewowych. 45% badanych było skłonnych zapłacić za takie badanie farmaceucie. Warto zaznaczyć, że w przeprowadzonym badaniu farmaceuta nie stawia diagnozy, ale zaleca wizytę u lekarza celem dalszej diagnostyki. Aż u 65% badanych przekazano takie zalecenie.[2]

Choć badanie wykonane było na niewielkiej liczbie pacjentów, na jego podstawie można wyciągnąć wstępne wnioski, że wykonanie takiego testu w aptece nie tylko jest możliwe i ma duże znaczenie we wstępnej diagnozie, ale jest również dobrze oceniane i mile widziane przez pacjentów.

Konieczność szybkiej diagnozy

Założenie, że osłabienie pamięci i zaburzenie funkcji poznawczych jest stanem normalnym, nieodłącznie związanym z procesem starzenia, zbyt często opóźnia przeprowadzenie badań w kierunku choroby Alzheimera.[3]

Dlaczego wczesne rozpoznanie początkowego etapu otępienia o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu jest tak ważne? Otóż, daje ono możliwość dalszego monitorowania postępu zaburzeń i obserwowania pacjenta w dłuższym przedziale czasowym. Demencja w początkowym etapie może nie dawać znaczących objawów, dlatego pacjent wiele miesięcy lub nawet lat może „przechodzić” bez wykrycia i zdiagnozowania postępującej choroby. Najnowsze doniesienia wskazują, że w początkowej fazie postęp choroby zachodzi najwolniej, natomiast po upływie 5-10 lat istnieje już duże ryzyko nasilenia objawów otępienia i przejścia w formę mocno zaawansowaną i pełnoobjawową.[4]

Postawienie wczesnej diagnozy wysuwa się na pierwszy plan, ponieważ postępujący przebieg zaburzeń stopniowo ogranicza codzienne funkcjonowanie pacjenta i znacząco wpływa na jego aktywność zawodową i społeczną.[5] Wczesne rozpoznanie umożliwia podjęcie odpowiednich decyzji, także tych o włączeniu leczenia farmakologicznego, jeśli okaże się to niezbędne. Farmaceuta, który ma kontakt z pacjentem niejednokrotnie częściej niż lekarz, może odegrać istotną rolę we wczesnym rozpoznaniu i w razie potrzeby nakłonić pacjenta do konsultacji z lekarzem specjalistą.

Jak wykonać Test Rysowania Zegara?

Jak dotąd Test Rysowania Zegara jest powszechnie wykorzystywany w praktyce lekarskiej. Jego główne zalety to prostota, łatwość i krótki czas wykonania. Badanie trwa mniej niż 5 minut, a do jego wykonania wystarczy jedynie kartka papieru i ołówek.

Zadaniem badanego jest oznaczenie na przedstawionym mu kole godziny „trzeciej zero, zero”  (wersja Shumanna i wsp.) lub narysowanie tarczy zegara, wpisanie w nią cyfr oznaczających kolejne godziny oraz narysowanie wskazówek określających godzinę „trzecią zero zero” i „dziesięć po 11”(wersja Sunderlanda i wsp.).[6]

Jak interpretować wyniki?

Błędy, które pacjent popełnia przy wykonaniu zadania, informują nas o nasileniu zaburzeń otępiennych.

Ocena wyników w Teście Rysowania Zegara wg Shulmana i wsp. (1986)

W praktyce wykorzystywane jest kilka odmian opisywanego Testu Rysowania Zegara. Według jednego sposobu interpretacji błędy w teście rysowania zegara można podzielić na:

  • Poziom I. Błędy wzrokowo-przestrzenne np. niewielkie trudności w rozmieszczaniu godzin, oznaczanie godzin po zewnętrznej stronie koła, wpisywanie niektórych godzin do góry nogami wskutek obracania kartki podczas rysowania, rysowanie linii pomocniczych, aby zachować orientację przestrzenną.
  • Poziom II. Błędy w oznaczaniu godziny trzeciej np. na rysunku brakuje wskazówki minutowej, pacjent rysuje pojedynczą linię łączącą cyfrę 12 z cyfrą 3, pacjent pisze słowami “godzina trzecia”, pacjent ponownie wpisuje cyfrę 3, podkreśla lub otacza kółkiem cyfrę 3 lub nie jest w stanie wskazać godziny trzeciej.
  • Poziom III. Poważniejsze błędy wzrokowo-przestrzenne np. pacjent ma trudności w rozmieszczeniu godzin na tarczy zegara, co również uniemożliwia mu dokładne oznaczenie godziny trzeciej, pacjent opuszcza cyfry lub wpisuje je w przeciwną stronę, odwrotnie do ruchu wskazówek zegara, pacjent nie jest w stanie poprawnie napisać cyfr, ponownie rysuje koło, wpisuje po 12 kolejnych godzin, np. 13, 14, 15 itd.
  • Poziom IV. Pacjent miesza pojęcia czasu:wpisuje minuty, pory dnia, pory roku lub miesiące, rysuje ludzką twarz w tarczy zegara lub pisze słowo „zegar”.
  • Poziom V. Pacjent nie jest w stanie podjąć jakiejkolwiek sensownej próby wykonania tego zadania.[7]

Przykładowe błędy, jakie może popełnić pacjent przedstawia poniższy rysunek:

Przykładowe błędy popełniane przez pacjentów w Teście Rysowania Zegara.

Błędy dla poziomu II-V sugerują występowanie zaburzeń otępiennych – błędy z poziomu II sugerują najlżejszy stopień otępienia, poziom V – najcięższy.

Test Rysowania Zegara wg Sunderlanda i wsp. (1989)

Test Rysowania Zegara wg Sunderlanda różni się nieco sposobem wykonania, ale w praktyce jego zastosowanie i skuteczność nie różnią się od opisanych wcześniej.

Poniżej przedstawione zostały kryteria oceny zaburzeń otępiennych wg Sunderlanda – im mniej punktów, tym większe prawdopodobieństwo zaburzeń poznawczych i postępu otępienia u danego pacjenta.

  • 10 pkt – tarcza zegara narysowana poprawnie, wskazówki są na właściwych pozycjach,
  • 9 pkt – tarcza zegara narysowana poprawnie, drobne pomyłki w położeniu wskazówek,
  • 8 pkt – tarcza zegara narysowana poprawnie, znaczące błędy w położeniu wskazówek,
  • 7 pkt – tarcza zegara narysowana poprawnie, wskazówki są zupełnie źle położone,
  • 6 pkt – tarcza zegara narysowana poprawnie, zakreślenie bezpośrednio cyfr czy oznaczenie czasu cyframi zamiast podjęcia próby narysowania wskazówek mimo jasnej instrukcji,
  • 5 pkt – rysowanie tarczy zegara jest zaburzone, cyfry zgrupowane po jednej stronie tarczy lub odwrócenie ich kolejności,
  • 4 pkt – rysowanie zegara zaburzone, brak cyfr lub cyfry poza tarczą,
  • 3 pkt – rysowanie zegara zaburzone, tarcza zegara i cyfry nie są wcale ze sobą powiązane, pacjent nie narysował wskazówek,
  • 2 pkt – rysunek prawie nie przypomina zegara,
  • 1 pkt – pacjent nie podejmuje próby rysowania zegara lub nie jest możliwe zinterpretowanie wyniku,

Rysunek poniżej przedstawia przykłady błędów popełnianych przez pacjentów w teście wg Sunderlanda.

Przykłady błędów popełnianych przez pacjentów w teście wg Sunderlanda z uwzględnieniem liczby punktów.[1]

Sposób oznaczenia przez pacjenta godziny „dziesięć po 11” ma szczególną wartość dla diagnozy wczesnego otępienia.[8] W wielu badaniach pacjenci z chorobą Alzheimera oznaczali godzinę “za dziesięć jedenasta” zamiast wymaganej godziny “dziesięć po jedenastej”.[6]

Test Rysowania Zegara pozwala ocenić zdolności wzrokowo-przestrzenne, myślenie abstrakcyjno-pojęciowe oraz procesy planowania i analizy.[9][8]  W chorobie Alzheimera postrzeganie wzrokowo-przestrzenne wcześnie ulega zaburzeniu, a u części chorych może być jej pierwszym objawem.[6]

Choć Test Rysowania Zegara uważany jest za wystarczająco czuły i wiarygodny na wstępne badanie, nie uwzględnia wszystkich możliwych funkcji poznawczych i nie daje pełnego obrazu stopnia otępienia pacjenta. Błędne wykonanie TRZ nie wskazuje jednoznacznie na  rozwój otępienia. Zdarza się, że nieprawidłowo wykonują go osoby, których ogólna sprawność umysłowa jest na dobrym poziomie. Podobnie poprzez poprawne wykonanie testu nie może wykluczyć choroby Alzheimera.[10] Podkreślić trzeba, że Test Rysowania Zegara jest jedynie badaniem wstępnym, które może jedynie sugerować występowanie pewnych zaburzeń.

Wstępna diagnoza może znacząco wpłynąć na stopień nasilenia objawów otępienia w przyszłości i mieć duże znaczenie w utrzymaniu i poprawie jakości życia pacjenta. Badania pokazały, że może być wykonywany także przez farmaceutów. Jak uważacie, czy widzicie w przyszłości możliwość wykonania takiego testu w warunkach polskiej apteki? Wystarczy kartka i długopis!

W innych opracowaniach omówiono powiązane pojęcia i zagadnienia:

Piśmiennictwo:

  1. Krzymiński S. Test rysowania zegara. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995, 4, suplement 1(2), 21-30 pełny tekst.pdf
  2. Breslow RM. Patient attitudes regarding pharmacist-administered memory screening in community pharmacies. J Am Pharm Assoc. 2013 Nov-Dec;53(6):648-51. abstrakt
  3. Breslow RM. Patient attitudes regarding pharmacist-administered memory screening in community pharmacies. J Am Pharm Assoc (2003). 2013 Nov-Dec;53(6):648-51. abstrakt
  4. Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego. Otwock: Wyd. Medisfera. 2012
  5. Bednorz A., Kawa J., Stępień P., Fiejdasz B., Bugdol M., Derejczyk J., Torbus A. Zastosowanie tabletowej wersji Testu Rysowania Zegara do rozpoznawania łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) u osób starszych, jako próba telediagnostyki w geriatrii. Akademia Medycyny. GERIATRIA; 11: 5-14 pełny tekst .pdf
  6. Krzymiński S. Test rysowania zegara. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995,4, suplement 1(2), 21-30 pełny tekst.pdf
  7. Shulman K.I., Shedlesky R., Silver I.L.: The challenge of time: clock drawing and cognitive function in the elderly. Int. J. Geriatr. Psychiatry, 1986; 1: 135-140 abstrakt
  8. Rybakowski J., Pużyński S., Wciórka J. Psychiatria. Podstawy psychiatrii. Elsevier Urban &Partner. Wrocław 2010.
  9. Bednorz A., Kawa J., Stępień P., Fiejdasz B., Bugdol M., Derejczyk J., Torbus A. Zastosowanie tabletowej wersji Testu Rysowania Zegara do rozpoznawania łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) u osób starszych, jako próba telediagnostyki w geriatrii. Akademia Medycyny. GERIATRIA ; 11: 5-14
  10. Krzymiński S. Test rysowania zegara. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995, 4, suplement 1(2), 21-30 pełny tekst.pdf

Czy ten materiał był przydatny?
Czy przedstawiony materiał był przydatny?
Hidden
Podziel się:
Subskrybuj
Powiadom o
1 komentarz
Najwyżej oceniane
Nowsze Najstarsze
Inline Feedbacks
View all comments
Agnieszka Jarmuła

Bardzo ciekawy artykuł. Pokazuje o jak wielu przyszłych kompetencjach farmaceuty nadal nie wiemy. Badania diagnostyczne w aptece, to przyszłość. 🙂

Przeczytaj najnowszy numer Gońca Aptecznego:

1
0
Wyraź swoje zdanie i dodaj komentarz :)x
Scroll to Top

Zaloguj się

Zgłoś problem/błąd

Przepraszam. Musisz być zalogowany, aby zobaczyć ten formularz.