Niezgodności recepturowe to nieprzewidziane zmiany cech fizycznych, chemicznych i/lub farmakologicznych leku recepturowego, które prowadzą do zmiany lub zaniku jego działania leczniczego. Nie wszystkie niezgodności są dostrzegalne podczas przygotowywania leku recepturowego, bo niektóre z nich mogą wystąpić po pewnym czasie od wydania leku z apteki. W zależności od niezgodności i sposobu jej rozwiązania wyróżnia się trzy rodzaje postępowania:
- Farmaceuta, jeśli stwierdzi niezgodności recepturowe, ma prawo do drobnych zmian, które nie naruszają w sposób istotny składu leku i mogą być poprawione bez porozumienia z lekarzem. Przykładem może być zmiana rozpuszczalnika do 5% masy leku czy wydanie z osadem obojętnym i etykietą „zmieszać przed użyciem”. Zmiany takie powinny być jednak odnotowane na rewersie recepty lub w odpisie.
- W przypadku gdy recepta wymaga wprowadzenia zasadniczych zmian w składzie (np. usunięcie składnika) lub gdy np. konieczne jest rozdzielenie składników i podanie ich osobno farmaceuta może poprawić niezgodność w recepcie po konsultacji z lekarzem.
- Gdy zaistniała niezgodność recepturowe wymaga podania leku w innej postaci niż przepisana lub innego składu recepty konieczne jest przepisanie przez lekarza nowej recepty na lek recepturowy.
Źródła wiedzy o niezgodnościach
Każda niezgodność została zaopatrzona w źródła. Ilekroć w tekście zaznaczono [potrzebne źródło], oznacza to, że niezgodność lub postępowanie pochodzi z innych źródeł i wymaga weryfikacji. Możesz pomóc rozwijać analizator, sugerując zmiany w komentarzach na dole artykułu.
Analizator powstał na podstawie następujących publikacji:
- Jachowicz, R. (red.). (2021). Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. PZWL, Warszawa.
- Sznitowska, M (red.). (2017). Farmacja stosowana. Technologia postaci leku. PZWL, Warszawa.
- Chmielak, W. (2014). Ściąga z receptury. Edycja IV. ITEM Publishing, Szczecin.
- Marszał, L. (2015). Receptura apteczna półstałych postaci leków do stosowania na skórę. Teoria i praktyka. Farmapress, Warszawa.
- Marszał, L. (2014). Receptura płynnych postaci leków. W teorii i praktyce. Farmapress, Warszawa.
- Telejko, E., Winnicka, K., Sosnowska, K., Słodowik, T. (2005) Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji aptecznej. Akademia Medyczna w Białymstoku.
- Krówczyński, L., Jachowicz, R. (red.). (2000). Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Zawadzka, E. (2011). Ćwiczenia z preparatyki galenowej dla studentów Wydziału Farmaceutycznego. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Katedra Farmacji Stosowanej, Zakład Farmacji Aptecznej, Łódź.
- Bodek, K. H., Redliński, A. (red.). (2018). Przewodnik po recepturze aptecznej dla studentów Wydziału Farmaceutycznego. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Katedra Farmacji Stosowanej, Zakład Farmacji Aptecznej, Łódź.
- Wielosz, M. (red.). (1998). Receptura. Dla studentów medycyny i stomatologii. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin.
- Sierpniowska, O. (2015). Technologia Postaci Leku. Emulsje. Aptekarz Polski. nr 112 (90e)
Korzystanie z analizatora
Jak korzystać? Zacznij pisać w polu Szukaj polską nazwę składnika leku robionego. Możesz wpisać kilka składników, rozdzielając je spacją, np. mentol rezorcyna albo fenobarbital fosforan kodeiny
Patrz też: Szybka wyszukiwarka synonimów
| składnik nr 1 | składnik nr 2 | rodzaj interakcji | jak rozwiązać niezgodność |
|---|---|---|---|
| adrenalina | lanolina | Adrenalina jest podatna na utlenianie. Lanolina, która zawiera nadtlenki, może przyspieszać jej rozkład (Chmielak, 2014). | Należy unikać formulacji czopków z dodatkiem lanoliny (Chmielak, 2014). |
| adrenalina (szczególnie w roztworach wodnych) | środowisko alkaliczne np.: roztwór boraksu | Następuje utlenienie adrenaliny na adrenochrom - zmiana zabarwienia od czerwonego do ciemnobrunatnego, gdyż roztwory adrenaliny są trwałe w kwaśnym pH <3,5 (Telejko, 2005; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). | W celu uniknięcia rozkładu adrenaliny, boraks można zamienić na kwas borowy (Telejko, 2005). Roztwory adrenaliny oraz boraksu można wydać osobno (Wielosz, 1998). |
| aminofilina | sole słabych zasad np.: fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek efedryny | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany, wytrącenie słabej zasady [potrzebne źródło]. | Roztwór aminofiliny należy oddzielić od soli słabych zasad syropami i wodą z recepty [potrzebne źródło]. |
| aminofilina | kwaśne środowisko np.: syrop sosnowy | W kwaśnym środowisku syropu sosnowego może wytrącić się kwasowa teofilina [potrzebne źródło]. | Syrop sosnowy należy zamienić na inny syrop, np na syrop prosty, syrop prawoślazowy. Syrop sosnowy należy wydać osobno [potrzebne źródło]. |
| azotan bizmutawy | gliceryna | Następuje redukcja azotanu bizmutawego i biała zawiesina ciemnieje [potrzebne źródło]. | Zawiesinę można przyrządzić i przechowywać chroniąc przed światłem. Gotowy lek należy oznaczyć informacją "chronić od światła". Reakcja redukcji jest odwracalna - zawiesina w ciemności bieleje [potrzebne źródło]. |
| azotan srebra | chlorki bromki jodki rivanol (mleczan etakrydyny) w zależności od % formaldehyd rozpuszczalne węglany płyn Burowa ichtiol glicerol nadmanganian potasu | Następuje redukcja azotanu srebra do metalicznego srebra (Telejko, 2005; Wielosz, 1998). | Należy unikać łączenia podanych składników (Telejko, 2005). |
| balsam peruwiański | roztwór wodny | Balsam peruwiański jest nierozpuszczalny w wodzie i wydziela się w postaci żywicy (Chmielak, 2014; Telejko, 2005). | Balsam peruwiański “najkorzystniej” rozpuszcza się w 90% etanolu, dlatego należy wybierać go jako rozpuszczalnik, jeśli jest w składzie recepty (Telejko, 2005). |
| balsam peruwiański | oleje mineralne (np. parafina płynna) | Balsam peruwiański nie miesza się z olejami innymi niż olej rącznikowy/rycynowy (Chmielak, 2014; Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Bodek i Redliński, 2018). | Metoda 1. Do balsamu peruwiańskiego dodajemy olej rycynowy 1:1. Następnie należy dodać pozostałe składniki maści, a na końcu przepisany olej mineralny (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). Metoda 2. Jeśli olej mineralny zapisany jest w małej ilości w recepcie, można zastąpić go całkowicie olejem rycynowym [potrzebne źródło]. |
| balsam peruwiański | tlenek cynku siarka ichtiol | Następuje wydzielenie balsamu peruwiańskiego i tworzy się osad (Jachowicz, 2008). | Należy zachować odpowiednią kolejność mieszania składników unikając ich bezpośredniego połączenia. Reagujące ze sobą składniki np. balsam peruwiański i tlenek cynku należy wymieszać oddzielnie z resztą substancji, na końcu połączyć. Balsam peruwiański należy rozetrzeć w moździerzu z niewielką ilością oleju rycynowego (Jachowicz, 2008; Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). |
| balsam peruwiański | olej kakaowy | Balsam peruwiański nie miesza się z olejami innymi niż olej rycynowy (rącznikowy) i w konsekwencji następuje wydzielenie balsamu peruwiańskiego z czopków (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014) | Najpierw należy zmieszać w parownicy balsam peruwiański z olejem rącznikowym w stosunki 1:1, po wymieszaniu należy dodać odważony olej kakaowy (Bodek i Redliński, 2018). W przypadku wykonywania recepty z zastosowaniem unguatora i większej ilości składników w recepcie, niezgodności można uniknąć poprzez właściwa kolejność wprowadzania składników do pojemnika (np. przez rozdzielenie balsamu peruwiańskiego i masła kakaowego przez proszki), co pozwala uniknąć konieczności dodatku oleju rycynowego [potrzebne źródło]. |
| balsam peruwiański | wazelina (maść Mikulicza) lanolina | Balsam peruwiański nie miesza się z wazeliną, nie miesza się też dobrze z lanoliną (Chmielak, 2014). | Balsam należy wprowadzić do podłoży po uprzednim zmieszaniu go w równych częściach (1:1) z olejem rycynowym (Bodek i Redliński, 2018). |
| benzokaina | rezorcyna mentol kamfora pirogallol | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Składniki należy rozdzielić podczas sporządzania proszków (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). W przypadku roztworów problem nie ma znaczenia. |
| benzokaina | środowisko kwaśne | Zachodzi hydroliza substancji czynnej (Chmielak, 2014). | Należy unikać łączenia składników. |
| benzokaina | kwas acetylosalicylowy | Następuje zmiana zabarwienia benzokainy (Chmielak, 2014). | Składniki należy rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| boraks | salicylany | Boraks w połączeniu z salicylanami daje bardzo gorzkie połączenia (Chmielak, 2014). | Połączenia składników należy unikać w lekach do pędzlowania jamy ustnej (Chmielak, 2014). |
| bromek sodu > lub = 5% | fosforan kodeiny (kodeina) siarczan chininy chlorowodorek morfiny chlorowodorek papaweryny | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany. To, czy wystąpi wytrącenie osadu, zależy też od ilości składnika 2 w recepcie (Jachowicz, 2008; Chmielak, 2014). | Osad wytrąca się często dopiero po 2 godzinach lub później, po kilku-kilkunastu dniach, dlatego po konsultacji z lekarzem niezgodne składniki należy wydać osobno (Jachowicz, 2008). |
| bromek wapnia | benzoesan sodu salicylan sodu wodorowęglan sodu węglany fosforany siarczany | Następuje wytrącenie nierozpuszczalnego osadu. Wystąpienie osadu zależy od stężenia (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem i przeliczeniu masowym należy zamienić bromek wapnia na bromek sodu lub bromek potasu (Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014) |
| bromki | sole alkaloidów np.: siarczan chininy fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek morfiny chlorowodorek papaweryny | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany - powstają bromowodorki alkaloidów (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998). | Po konsultacji z lekarzem sole alkaloidów należy oddzielić od związków bromu poprzez sporządzenie dwóch osobnych roztworów bądź podania alkaloidu w postaci proszków (Jachowicz, 2008). Jeśli powstał osad, mieszanki nie można wydać pacjentowi [potrzebne źródło]. |
| chloramfenikol (detreomycyna) | alkalia jony metali ciężkich większość antybiotyków np.: gentamycyna, erytromycyna, tetracyklina | Zachodzi hydroliza i wytrącenie osadu (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia składników (Chmielak, 2014). |
| chloramfenikol | mieszanina konserwantów II: chlorek benzalkoniowy, alkohol β-fenylortęciowy | Występuje niezgodność substancji czynnej ze środkiem konserwującym. FP V błędnie zaleca konserwowanie kropli z chloramfenikolem mieszaniną II (Jachowicz, 2008). | Zamiast chlorku benzalkoniowego należy użyć azotanu (octanu) fenylortęciowego o stężeniu 0,002% [potrzebne źródło]. |
| chlorek wapnia / bromek wapnia lub inne sole wapnia | benzoesan sodu salicylan sodu kofeinobenzoesan sodu | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany - wytrącenie nierozpuszczalnej soli benzoesanu lub salicylanu wapnia (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Metoda 1. Po uzgodnieniu z lekarzem należy zamienić bromek / chlorek wapnia na bromek sodu, który nie daje osadu (Telejko, 2005; Chmielak, 2014) Metoda 2. Składniki wchodzące w niezgodność należy oddzielić od siebie np. syropem lub innym składnikiem płynnym z recepty. Metoda 3. Jeśli ilość powstałego osadu jest niewielka i nie zawiera składników silnie działających należy wydać lek z oznaczeniem " przed użyciem zmieszać". Metoda 4. Po uzgodnieniu z lekarzem można również środek powodujący niezgodność podać osobno w postaci roztworu lub proszku [potrzebne źródło]. |
| chlorowodorek papaweryny | środowisko alkaliczne np.: roztwór diuretyny fenobarbital sodu benzoesan sodu wodorowęglan sodu jodki lub bromki w stężeniu od 2% garbniki metenamina | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany, w wyniku alkalizacji środowiska nastąpi wytrącenie zasady papaweryny (Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem chlorowodorek papaweryny należy podać osobno w postaci proszków (ilość proszków i zawartość chlorowodorku papaweryny w jednym proszku należy przeliczyć na podstawie dawkowania) lub wykonać dwa oddzielne roztwory: jeden z chlorowodorkiem papaweryny, drugi z resztą składników. (Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014) |
| chlorowodorek prokainy | jod sole srebra tanina | Występuje niezgodność składników (Chmielak, 2014). | Nie zaleca się łączenia składników. |
| chlorowodorek prokainy | sulfacetamid sodu | Rozkład substancji czynnej [potrzebne źródło]. | Aby zapobiec niezgodności, substancje należy wydać w postaci dwóch roztworów [potrzebne źródło]. |
| cholesterol | hascobaza, lekobaza | Cholesterolu nie należy wprowadzać na „sucho” do podłoży maściowych. Wyższe stężenia cholesterolu w wazelinie wykazują tendencje do tworzenia grudek (Chmielak, 2014). | Cześć podłoża zamienić na wazelinę białą, z którą stopić cholesterol i dokładnie mieszać w czasie stygnięcia. W razie większej ilości cholesterolu może być konieczne skontaktowanie się z lekarzem i całkowita zmiana podłoża. Cholesterol zawsze należy stopić w temp. 147-150 °C (Chmielak, 2014). |
| ditranol | pasta cynkowa lub tlenek cynku | Następuje zmiana zabarwienia i unieczynnienie ditranolu (Jachowicz, 2021). | Ditranol należy wymieszać z kwasem salicylowym lub benzoesowym oraz z niewielką ilością wazeliny białej (Jachowicz, 2021). Po konsultacji lekarskiej można dokonać zmiany całego podłoża np. na wazelinę białą, eucerynę lub maść cholesterolową (Jachowicz, 2021). |
| diuretyna | kwaśne środowisko np. odwary nalewki syropy kwaśne wyciągi | Nawet w nieznacznie zakwaszonym środowisku powstaje zmętnienie, czyli osad, na skutek wytrącenia słabego kwasu teobrominy. Jest to wynikiem cofnięcia jej dysocjacji (Krówczyński, 2000; Telejko, 2005). | Po porozumieniu z lekarzem diuretynę należy wydać w postaci proszków (Krówczyński, 2000; Telejko, 2005). |
| dziegieć sosnowy | gliceryna lanolina alginiany | Występuje niezgodność dziegcia z gliceryną i podłożem z lanoliny (Sznitowska, 2017). | W maściach i pastach z dziegciem sosnowym nie należy stosować gliceryny i lanoliny jako podłoża. [potrzebne źródło]. |
| emulsja o/w w ilości > niż 10% maści (np. dodatek kremu gotowego) | podłoże słabo wiążące wodę (wazelina) | Następuje rozwarstwienie maści [potrzebne źródło]. | Ze względu na dodatek emulsji o/w (krem gotowy) należy zmienić wazelinę na maść eucerynową [potrzebne źródło]. |
| erytromycyna | efedryna | Erytromycyna ulega w kwaśnym środowisku efedryny hydrolizie (Chmielak, 2014). | Substancje należy rozdzielić i wydać w dwóch osobnych butelkach o stężeniach obliczonych na podstawie dawki zawartej w pierwotnie przepisanej recepcie (Chmielak, 2014). |
| fenobarbital | roztwór wodny syrop woda miętowa brak etanolu w recepcie | Następuje przekroczenie rozpuszczalności - wytrącenie trudno rozpuszczalnego kwasu, czyli fenobarbitalu. Fenobarbital rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:1000 [potrzebne źródło]. | Zmiana formy nierozpuszczalnej składnika (czyli fenobarbitalu) w przepisanym rozpuszczalniku na formę rozpuszczalną, czyli fenobarbital sodu (Krówczyński, 2000). Nawet jeśli ilość etanolu w recepcie wystarcza do rozpuszczenia fenobarbitalu to przez obecność dużej ilości roztworu wodnego / syropu, zamiast fenobarbitalu (m.cz. 232,24) należy użyć równoważną ilość fenobarbitalu sodu (m.cz. 254,22), który rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:2 [potrzebne źródło]. |
| fenobarbital sodu | kwaśne środowisko np.: syrop sosnowy, neospasmina syrop z hydroksyzyną kwas askorbinowy siarczan atropiny chlorowodorek kokainy chlorowodorek efedryny siarczan cynku | Wytrącenie w kwaśnym środowisku kwasowej formy fenobarbitalu, często w postaci osadu (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008; Chmielak, 2014). | Hydroksyzynę rozdzielić innym płynem obojętnym w recepcie np, Passipasminą lub wodą (Jachowicz, 2008). |
| fenobarbital sodu | fosforan kodeiny (kodeina) w stężeniu powodującym niezgodność z fenobarbitalem sodu | Następuje wytrącenie słabych kwasów w środowisku kwaśnym na skutek cofnięcia dysocjacji (Telejko, 2005). | Należy oddzielić oba składniki, dodając do mieszanki roztwór jednego z nich jako ostatni. (Jachowicz, 2008) |
| fenobarbital sodu | bromek/ chlorek amonu Mixtura Nervina | Zachodzi wytrącenie słabego kwasu / niecałkowite rozpuszczenie fenobarbitalu sodu (brak niezgodności wynikającej ze stężeń fenobarbitalu sodu i bromku lub chlorku amonowego) (Chmielak, 2014). | W przypadku recepty zawierającej fenobarbital sodu i chlorek lub bromek amonowy w pierwszej kolejności należy przeliczyć stężenia obu składników. Jeśli z obliczeń wynika, że niezgodność nie wystąpi fenobarbital sodu, należy rozpuścić osobno w wodzie, dopiero później połączy z roztworami bromków. Mimo wykonania z uwzględnieniem obliczeń, po upływie czasu niezgodność może wystąpić, dlatego bromek amonowy najlepiej zamienić na równoważną ilość bromku sodowego (Chmielak, 2014). |
| fenobarbital sodu | kwas solny chlorowodorek papaweryny chlorowodorek morfiny syrop malinowy syrop wiśniowy | Niezgodność występuje zawsze - w kwaśnym środowisku następuje wydzielenie formy kwasowej fenobarbitalu, często w postaci osadu (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Bodek i Redliński, 2018). W przypadku syropów następuje niekorzystna zmiana ich barwy (Jachowicz, 2021). Pod wpływem środowiska zasadowego wytrąca się zasada papaweryny (Jachowicz, 2008). | Zawsze należy wymienione składniki podać osobno (Jachowicz, 2008). W przypadku niezgodności z syropami syrop należy zmienić na syrop prosty lub prawoślazowy [potrzebne źródło]. |
| fenobarbital sodu | metenamina (urotropina) | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się [potrzebne źródło]. | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. Problem nie dotyczy roztworów. |
| fenobarbital sodu 0,3% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,5% | Następuje wytrącenie słabego kwasu; przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze (Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów. |
| fenobarbital sodu 0,3% | chlorek amonu >5% bromek amonu >5% (Mixtura nervina) | Wytrącenie słabego kwasu - przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 [potrzebne źródło]. |
| fenobarbital sodu 0,5% | chlorek amonu lub bromek amonu od 2% (Mixtura nervina) | Następuje wytrącenie słabego kwasu (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak 2014; Jachowicz, 2021). | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 (Chmielak, 2014). |
| fenobarbital sodu 0,5% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,3% | Zachodzi wytrącenie słabego kwasu; przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze (Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów (Chmielak, 2014). |
| fenobarbital sodu 1% | fosforan kodeiny (kodeina) niezależnie od stężenia | Zachodzi wytrącenie słabego kwasu (Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów (Chmielak, 2014). |
| fenobarbital sodu 1% | chlorek amonu lub bromek amonu niezależnie od stężenia (bromek amonu wchodzi w skład Mixtura nervina) | Następuje wytrącenie słabego kwasu Przy danym stężeniu fenobarbitalu sodu niezgodność występuje zawsze. (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 (Chmielak, 2014). |
| garbniki (tanina, nalewka dębiankowa) | alkaloidy np. chlorowodorek chininy, azotan strychniny żelatyna | Tworzy się nierozpuszczalny osad (Wielosz, 1998) | Aby uniknąć niezgodności, nalewki garbnikowe będące przyczyną niezgodności, należy podać oddzielnie [potrzebne źródło]. |
| gliceryna | nadmanganian potasu | Wskutek zbyt intensywnego mieszania składników może nastąpić wybuch (Chmielak, 2014). | Bezpośredniego łączenia składników należy unikać z uwagi na możliwy samozapłon. |
| glikozydy nasercowe | środowisko kwaśne | Zachodzi hydroliza substancji czynnej i jednoczesna jej inaktywacja [potrzebne źródło]. | Należy unikać połączenia składników. |
| guma arabska | etanol | Kleik z gumy arabskiej jest niezgodny z etanolem - nastąpi wytrącenie gumy (Chmielak, 2014). | Należy unikać łączenia składników. |
| ichtiol | podgrzewanie roztworu wodnego | Pod wpływem temperatury następuje rozkład ichtiolu (Chmielak, 2014). | Nie należy przekraczać temperatury 70-75 C (Chmielak, 2014). |
| ichtiol | podłoże czopkowe (olej kakaowy) / maściowe parafina | Utrudnione mieszanie się ichtiolu z podłożem czopków i maści. Ichtiol nie miesza się z parafiną (Jachowicz, 2021) | Należy dodać do ichtiolu w ilościach 1:1: eucerynę lub maść miękką (w przypadku maści) lub też lanolinę (szczególnie w przypadku czopków); (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). |
| ichtiol | etanol 90% | Ichtiol nie rozpuszcza się w etanolu 90% lub bardziej stężonym - powstaje żywica ichtiolowa, która się wydziela (Chmielak, 2014). | W receptach z ichtiolem i Spir. Vini należy rozważyć zamianę na etanol 70% (Chmielak, 2014). |
| ichtiol | azotan srebra rivanol związki alkaliczne woda wapienna papaweryna atropina tanina bromki kwas salicylowy Płyn Burowa tlenek cynku rezorcyna | Obecność azotanu srebra, rywanolu, związków alkalicznych powoduje wydzielenie amoniaku, papaweryny - wytrącenie osadu. W obecności atropiny, taniny, bromków, kwasu salicylowego i płynu Burowa powstaje galaretowaty osad. W przypadku połączenia z rezorcyną występuje niezgodność pH (Marszałł, 2015; Sznitowska, 2017; Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia ichtiolu z podanymi składnikami (Marszałł, 2015; Sznitowska, 2017). |
| jod | związki rtęci | Wydzielający się jod na błonach śluzowych może tworzyć żrący jodek rtęciowy - ryzyko powstawania owrzodzeń (Chmielak, 2014). | Nie należy stosować równocześnie preparatów z jodem i ze związkami rtęci (Chmielak, 2014). |
| jod + jodek potasu + gliceryna | brak wody w recepcie | Następuje przekroczenie rozpuszczalności (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Należy użyć nieco wody kosztem glicerolu w celu rozpuszczenia jodku potasu i jodu (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). |
| jodek potasu > lub = 5% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,3% siarczan chininy od 0,1% chlorowodorek morfiny od 0,2% chlorowodorek papaweryny od 0,2% chlorowodorek efedryny | Zachodzi reakcja podwójnej wymiany. To, czy wystąpi wytrącenie osadu, zależy też od ilości składnika 2 w recepcie (Chmielak, 2014). W obecności chlorowodorku efedryny powstaje trudno rozpuszczalny jodowodorek efedryny (Jachowicz, 2008). . | Osad wytrąca się często dopiero po 2 godzinach, dlatego po konsultacji z lekarzem niezgodne składniki należy wydać osobno (Jachowicz, 2008; Chmielak, 2014). |
| kamfora | rezorcyna salicylan fenylu aminofenazon mentol wodzian chloralu tymol urotropina | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). | Należy unikać bezpośredniego połączenia. Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku (Telejko, 2005), niekiedy powstaniu niezgodności można zapobiec przez wcześniejsze roztarcie substancji niezgodnych z substancjami obojętnymi (Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). Problem nie dotyczy roztworów. |
| kamfora lub mentol | podłoże maściowe | Niemożność wystarczającego sproszkowania składników krystalicznych (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). | Substancje krystaliczne należy przed dodaniem ich do podłoża rozetrzeć z niewielką ilością etanolu (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Bodek i Redliński, 2018). |
| koloidalne roztwory srebra np.: proteinian srebra srebro koloidalne targezyna | siarczan cynku chlorek sodu kwas borowy kwas solny roztwory alkaloidów chlorowodorek efedryny adrenalina | Następuje reakcja wysolenia- wydzielenie się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Po konsultacji z lekarzem składniki wchodzące w niezgodność należy rozdzielić i wydać jako osobne roztwory (Krówczyński, 2000; Telejko, 2005) lub w przypadku kropli dokonać zamiany środka izotonizującego, na 1,6% roztwór azotanu potasu lub 5% roztwór glukozy (Jachowicz, 2021). |
| koloidalne roztwory srebra np.: proteinian srebra srebro koloidalne targezyna | chlorek sodu (środek izotonizujący) | Zachodzi reakcja wysolenia- wydzielania się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Telejko, 2005). | Należy zmienić środek izotonizujący na 1,6% r-r KNO3 lub 5% r-r glukozy (Jachowicz, 2021). |
| kwas acetylosalicylowy (zwłaszcza w mieszaninie z bromkami) | metenamina salicylan fenylu węglan sodu | Zachodzi wilgotnienie proszków, na skutek hydrolizy kwasu acetylosalicylowego (Jachowicz, 2021). | Metoda 1. Należy dodać do mieszaniny proszków obojętnej substancji niehigroskopijnej np. laktozy, skrobi (Jachowicz, 2021). Metoda 2. Jeśli jednak niezgodności nie można rozwiązać w powyższy sposób, trzeba wydzielić składnik odpowiedzialny za wilgotnienie mieszaniny (Jachowicz, 2021). Proszki higroskopijne należy przechowywać i wydawać w szczelnie zamkniętych naczyniach i nie rozsypywać ich do kapsułek skrobiowych (Jachowicz, 2021). |
| Kwas borny metronidazol | roztwór wodny | Następuje przekroczenie rozpuszczalności składnika 1 w wodzie (Marszałł, 2015; Bodek i Redliński, 2018). | W celu rozpuszczenia składnika 1 roztwór wodny należy podgrzać do temperatury do 40°C (Bodek i Redliński, 2018). |
| kwas mlekowy | zasadowy azotan bizmutu | Składniki niezgodne [potrzebne źródło]. | Nie zaleca się łączenia składników. |
| kwas salicylowy | roztwór wodny rtęciowego amionochlorku | Składniki niezgodne [potrzebne źródło]. | Nie zaleca się łączenia składników. |
| kwas salicylowy | roztwór etanolowo-wodny | Następuje przekroczenie rozpuszczalności. Kwas salicylowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:500-600, a w etanolu w stosunku 1:2,5 [potrzebne źródło]. | Przed wykonaniem recepty należy obliczyć jaką ilość kwasu salicylowego można rozpuścić w przepisanej ilości etanolu. Na podstawie tych obliczeń dawkę kwasu salicylowego należy po porozumieniu z lekarzem zmniejszyć lub zwiększyć stężenie etanolu do ilości, w której kwas salicylowy może być rozpuszczony [potrzebne źródło]. |
| kwas salicylowy | mentol tymol salicylan fenylu kamfora metenamina | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się [potrzebne źródło]. | Składniki 1 i 2 należy rozdzielić podczas sporządzania proszków [potrzebne źródło]. |
| kwas salicylowy | olej rzepakowy | Przekroczenie rozpuszczalności-kwas salicylowy jest stosunkowo słabo rozpuszczalny w oleju rzepakowym: 1:70-80 (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Chmielak, 2014). | Kwas salicylowy znacznie łatwiej rozpuszcza się na ciepło w oleju rącznikowym (rycynowym) 1:10, dlatego należy część oleju rzepakowego zamienić na olej rącznikowy i w nim rozpuścić na ciepło kwas salicylowy uważając, by go nie przegrzać. Otrzymany roztwór należy uzupełnić olejem rzepakowym do odpowiedniej masy (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). |
| kwas salicylowy | mentol tymol salicylan fenylu kamfora metenamina wodzian chloralu | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Chmielak, 2014). | Niezgodne składniki należy rozdzielić podczas sporządzania postaci leku proszków. |
| kwas salicylowy | glicerol, roztwór wodny | Następuje przekroczenie rozpuszczalności- kwas salicylowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:500-600, a w glicerolu w stosunku 1:100 (Telejko, 2005; Wielosz, 1998). | Przed wykonaniem recepty należy obliczyć jaką ilość kwasu salicylowego można rozpuścić w przepisanym roztworze (zarówno w glicerolu jak i w wodzie). Na podstawie tych obliczeń dawkę kwasu salicylowego należy po porozumieniu z lekarzem zmniejszyć do maksymalnej ilości, która może zostać rozpuszczona [potrzebne źródło]. |
| kwas salicylowy + podłoże maściowe np. wazelina | mydło potasowe | Zachodzi hydroliza mydła potasowego. Następuje rozwarstwienie maści (Chmielak, 2014). | Należy unikać bezpośredniego kontaktu. Należy zastosować odpowiednią kolejność dodawania składników – np. mydło dodać na końcu lub połowę wazeliny stopić na łaźni wodnej z mydłem i połączyć z drugą częścią wazeliny z resztą składników [potrzebne źródło]. |
| kwas salicylowy benzokaina rezorcyna kwas borowy dermatol siarka tlenek cynku hydrokortyzon metronidazol | podłoże maściowe | Niecałkowite i nierównomierne sproszkowanie i roztarcie z podłożem składnika 1 (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). Pozostanie w maści zaabsorbowanego powietrza w przypadku kryształów [potrzebne źródło]. | W celu lepszego sproszkowania składnika 1 należy użyć niewielkiej ilości podłoża np. wazeliny białej, parafiny płynnej lub glicerolu (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). |
| lekobaza | siarczan cynku chlorowodorek tetrakainy chlorowodorek lidokainy | Następuje złamanie emulsji (Fagron, 2015). Zachodzi rozrzedzenie podłoża aż do stanu ciekłego (Fagron, 2015). | Należy unikać połączenia składników. Po konsultacji z lekarzem zaleca się wybór innego podłoża. |
| mentol | rezorcyna kamfora wodzian chloralu kwas salicylowy pirogallol | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). | Niezgodne składniki należy rozdzielić podczas sporządzania postaci leku (Telejko, 2005), niekiedy powstawaniu niezgodności można zapobiec przez wcześniejsze roztarcie substancji niezgodnych z substancjami obojętnymi (Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). |
| mentol kamfora | parafina płynna | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Należy osobno rozpuścić mentol w parafinie i osobno kamforę. Dopiero uzyskane roztwory połączyć (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). |
| mentowal | roztwór etanolowy, nalewki | Mentowal nie miesza się z roztworami etanolowymi, natomiast bardzo dobrze rozpuszcza się w alkoholu 96%, nie rozpuszcza się w wodzie (Krówczyński, 2000; Telejko, 2005; Jachowicz, 2008). | Mentowal należy podać osobno lub też wykonany preparat wydać z adnotacją "przed użyciem zmieszać" (Krówczyński, 2000; Telejko, 2005; Jachowicz, 2008). |
| metenamina kwas acetylosalicylowy sole i mieszaniny bromków suche wyciągi roślinne chlorek wapnia węglan potasu cytrynian wapnia jodek sodu (substancje podatne na wilgotnienie ) | pozostałe składniki proszku | Wilgotnienie proszków (Jachowicz, 2021). | Rozwiązaniem jest rozdzielenie substancji lub niekiedy dodanie substancji słabo higroskopijnej np. laktozy: Metoda 1. Należy dodać do mieszaniny proszków obojętnej substancji niehigroskopijnej (np. laktozy, skrobi). Metoda 2. Jeśli jednak niezgodności nie można rozwiązać w powyższy sposób, to trzeba wydzielić składnik odpowiedzialny za wilgotnienie mieszaniny. W przypadku soli bromu zaleca się wydanie ich w postaci roztworu. Składniki podaje się osobno lub w receptach bardziej złożonych zachowuje się odpowiednią kolejność mieszania. (Jachowicz, 2021) Proszki higroskopijne należy przechowywać i wydawać w szczelnie zamkniętych naczyniach i nie rozsypywać ich do kapsułek skrobiowych (Chmielak, 2014). |
| mocznik | brak wody w składzie leku recepturowego, podłoże niewiążące wody | Niemożność rozpuszczenia mocznika (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). | Pod warunkiem, że lekarze nie zapisał na recepcie informacji, że maść ma mieć formę peelingu, mocznik należy rozpuścić w minimalnej potrzebnej ilości wody (1:1,5), a podłoże w razie konieczności zamienić częściowo lub całkowicie na podłoże wiążące wodę np. na maść eucerynową (Jachowicz, 2021). |
| nadmanganian potasu | gliceryna alkohol cukier skrobia żelazo woda utleniona | Podczas mieszania zachodzi ryzyko wybuchu (Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia składników. |
| nystatyna | parafina ciekła | Występuje niezgodność substancji (Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia składników. |
| olej rycynowy | woda etanol 70% glicerol glikol propylenowy alkohol izopropylowy | Ciecze niemieszające się (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008). | Jeśli w roztworze występują dwa niemieszające się rozpuszczalniki, to należy dodać emulgatora. Olej rącznikowy rozpuszcza się w stężonym etanolu (Telejko, 2005). |
| olej rycynowy | parafina ciekła | Olej rycynowy nie miesza się z olejami mineralnymi takimi jak parafina (Jachowicz, 2008). | Unikać bezpośredniego łączenia oleju rycynowego i parafiny (Jachowicz, 2008). |
| penicylina, chloramfenikol, tetracyklina, siarczan atropiny (alkaloidy tropanowe) | roztwory związków alkalizujących np.: protargol roztwory substancji zakwaszających np.: chlorowodorek efedryny chlorowodorek kokainy chlorowodorek prokainy | Zachodzi hydroliza substancji czynnej (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia składników (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). |
| pepsyna | środowisko kwaśne np.: kwas solny 10%, przy stężeniu HCl w recepcie > 0,5% etanol garbniki z nalewek np. nalewka chinolowa | Następuje unieczynnienie pepsyny. Należy mieć na uwadze, że przy jednoczesnej obecności etanolu i kwas solnego, siła niezgodności zwiększa się (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). | Pepsynę należy rozpuścić w całej ilości wody, dodać inne składniki płynne (syrop, nalewkę), wymieszać, a na samym końcu dodać kwas solny. (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). Mieszanek z pepsyną nie sączy się (Chmielak, 2014). |
| podłoża makrogolowe | garbniki kwas salicylowym kwas acetylosalicylowy sole rtęci jod jodki chinina penicylina rezorcyna fenobarbital balsam peruwiański | Podłoża makrogolowe są niezgodne ze składnikami z kolumny nr 2. (Jachowicz, 2008; Bodek i Redliński, 2018). | Zalecany jest wybór innego podłoża do sporządzenia czopków / globulek. (Jachowicz, 2008) |
| podłoża żelatynowo-glicerolowe | kwas salicylowy metenamina tanina i inne garbniki sole glinu i wapnia wodzian chloralu | Podłoże jest niezgodne z wymienionymi składnikami z kolumny 2 (Jachowicz, 2008). | Zalecany jest wybór innego podłoża do sporządzenia globulek (Jachowicz, 2008). |
| prodermina | olej mineralne glicerol | Prodermina nie miesza się z olejami mineralnymi ani z glicerolem [potrzebne źródło]. | Do smoły z węgla kamiennego (Proderminy) dodaje się Polisorbat 80 w stosunku 1:0,5 [potrzebne źródło]. |
| prodermina | pasta cynkowa | Składniki niemieszające się ze sobą [potrzebne źródło]. | Do odważonej proderminy należy dodać Polisorbat 80 w połowie ilości przepisanej proderminy, a następnie dodawać stopniowo pastę cynkową [potrzebne źródło]. |
| proteinian srebra w czopkach | olej kakaowy | W pierwszej kolejności sporządzić roztwór koloidalny protargolu, a następnie z dodatkiem lanoliny zemulgować w oleju kakaowym [potrzebne źródło]. | |
| rezorcyna | kwas salicylowy kamfora mentol | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku (Telejko, 2005; Jachowicz, 2021). |
| riwanol | woda wapienna boraks tanina garbniki kwas salicylowy subst. o ch-terze anionowym (ichtiol, tumenol) | Zachodzi inaktywacja riwanolu - powstaje mleczan wapnia oraz wytrąca się etoksydwuaminoakrydyna (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). Z ichtiolem następuje wydzielenie żywicy (Chmielak, 2014). | Poprawa recepty polega na rozdzieleniu składników (Telejko, 2005). |
| roztwory chlorku cynku / siarczanu cynku | środowisko zasadowe np.: garbniki ichtiol | Wytrąca się wodorotlenek cynku (Telejko, 2005). | Składniki należy rozdzielić. |
| roztwór wodny | pasta cynkowa (podłoże niewiążące wody) | Składniki niemieszające się ze sobą (Jachowicz, 2008). | Podłoże niewiążące wody należy zamienić na podłoże absorpcyjne, tj. farmakopealną maść cynkową, w której skład wchodzi wazelina hydrofilowa. Zamiana wymaga porozumienia z lekarzem (Jachowicz, 2008). |
| roztwór wodny / etanolowy | podłoże niewiążące wody - podłoże nieabsorpcyjne o małej wchłanialności np.: wazelina, smalec, parafina, parafina płynna | Składniki niemieszające się ze sobą (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008). | Po konsultacji z lekarzem należy część podłoża zamienić lub użyć emulgatora np. lanoliny pozbawionej nadtlenków lub euceryny (Telejko, 2005). |
| roztwór wodny adrenaliny | parafina płynna | Ciecze niemieszające się (olej-woda) (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Roztwór adrenaliny należy rozcierać w moździerzu lub parowniczce z 1 g euceryny lub lanoliny do całkowitego zemulgowania. Do zemulgowanej mieszaniny dodajemy stopniowo parafinę (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). |
| salicylan fenylu | mentol kamfora wodzian chloralu kwas salicylowy metenamina | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Wielosz, 1998; Bodek i Redliński, 2018). | W przypadku proszków tworzących mieszaninę eutektyczną należy składniki odpowiedzialne za euteksję rozdzielić. Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno (Jachowicz, 2021; Wielosz, 1998). W bardziej złożonych receptach wydziela się składnik odpowiedzialny za niezgodność lub zachowuję się odpowiednią kolejność mieszania. Przy mieszaniu składników unikać bezpośredniego kontaktu składników tworzących mieszaninę eutektyczną, gdyż stopiony eutektyk trudno rozprowadzić w proszku (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005). |
| salicylan sodu | wodzian chloralu metenamina | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się [potrzebne źródło]. | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| siarczan atropiny | tanina | Następuje wytrącenie osadu (Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia siarczanu atropiny z taniną. |
| sole alkaloidów i środków miejscowo znieczulających np.: chlorowodorek papaweryny chlorowodorek strychniny siarczan atropiny | środowisko zasadowe | Następuje wydzielenie trudno rozpuszczalnych zasad. Niezgodność występuje w zależności od odczynu roztworu oraz stężenia i rodzaju substancji leczniczych (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998; Chmielak, 2014). | Sole alkaloidów np. chlorowodorek papaweryny należy wydzielić z roztworu i podać osobno w postaci proszków lub osobnego roztworu (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998). |
| sole alkaloidów np.: kofeinobenzoesan sodu chlorowodorek efedryny | chlorek wapnia / bromek wapnia | Następuje wytrącenie się nierozpuszczalnej soli. Zachodzi reakcja podwójnej wymiany (Wielosz, 1998). | Składniki należy rozdzielić od siebie np. syropem z recepty. |
| sole słabych zasad np.: fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek efedryny alkaloidy pokrzyku | środowisko zasadowe - związki alkalizujące środowisko np.: aminofilina sulfogwajakol metamizol sodu benzoesan sodu salicylan sodu fenobarbital sodowy | Pozorna niezgodność cofnięcia dysocjacji - wytrącenie trudno rozpuszczalnych zasad - fosforan kodeiny i chlorowodorek efedryny w środowisku alkalicznym będą się wytrącać z soli, ale jako łatwo rozpuszczalne zasady będą się w mieszance rozpuszczać (Telejko, 2005; Wielosz, 1998). | Roztwory soli słabych zasad należy dodać na samym końcu, rozdzielić od związków zasadowych maksymalną ilością przepisanych w recepcie syropów, nalewek, częścią wody. Zasada efedryny i zasada kodeiny są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie oraz w mieszankach recepturowych - jeżeli zostaną oddzielone od alkalicznych składników mieszanki maksymalną ilością wody, syropów, nalewek nie ulegają wytrąceniu nawet w silnie alkalicznym pH [potrzebne źródło]. |
| solubilizat wodny witamin (np, witamina A+D3 liq.) | parafina ciekła | Składniki niemieszające się (Telejko, 2005). | W celu utrwalenia powstałej emulsji roztwór wodny witamin można rozetrzeć z niewielką ilością euceryny lub lanoliny (1 g) dodając równocześnie małym poracjami parafinę ciekłą (Telejko, 2005). |
| sól sodowa karboksymetylocelulozy | czwartorzędowe zasady amoniowe sole niektórych słabych zasad kwas benzoesowy i sorbowy lub ich sole sodowe jako konserwanty | Tworzenie związków kompleksowych (Jachowicz, 2008). Dodatek karboksymetylocelulozy powoduje podniesienie pH do ok. 7,5 podczas gdy wymienione środki wykazują aktywność konserwującą przy pH=5 i niższym (Jachowicz, 2008). | Unikać połączenia składników. |
| sól wapnia np. chlorek wapnia | fosforan kodeiny (kodeina) | W wyniku reakcji podwójnej wymiany następuje wytrącenia się trwałego osadu fosforanu wapnia (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Niezgodność koryguje zamiana fosforanu kodeiny na kodeinę w postaci zasady lub osobne wydanie fosforanu kodeiny w postaci proszków. Ewentualnie w przypadku niewielkiej ilości osadu substancji słabo działającej (jest to fosforan wapnia) można wykonać receptę bez zmian, dodając etykietę "zmieszać przed użyciem" lub wydzielić ze składu chlorek wapnia i sporządzić oddzielny roztwór [potrzebne źródło]. |
| strącony węglan wapnia | zasadowy azotan bizmutawy | Mieszanina składników tworzy nierozpadającą się w przewodzie pokarmowym masę (Chmielak, 2014). | Unikać połączenia składników. |
| strącony węglan wapnia | kwaśne środowisko | Następuje rozkład substancji [potrzebne źródło]. | Unikać połączenia składników. |
| substancje o charakterze hydrofobowym np. parafina | roztwory lub substancje hydrofilowe np.: gliceryna roztwór wodny adrenaliny wodne r-ry witamin A,D | Substancje nie mieszają się ze sobą (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Należy dodać niewielką ilość emulgatora, np. euceryny, ewentualnie lanoliny (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). |
| substancje stałe, rozpuszczalne w wodzie, silnie działające w mieszance do użytku wewnętrznego | brak rozpuszczalnika dla substancji stałych (mieszanka bez wody, ale zawierająca syropy) | Następuje przekroczenie rozpuszczalności [potrzebne źródło]. | Metoda 1. Substancje stałe należy rozpuścić na zimno w syropach, jeśli są w nich rozpuszczalne (fosforan kodeiny, chlorowodorek efedryny, benzoesan sodu, sulfogwajakol). Metoda 2. Użyć do rozpuszczenia możliwie najmniejszej ilości wody lub etanolu (maksymalnie do 5%) i zmniejszyć odpowiednio ilość syropu, tak aby zapisana w recepcie ogólna ilość leku nie uległa zmianie. Zmianę tę należy odnotować na recepcie [potrzebne źródło]. |
| substancje uwodnione np.: uwodniony siarczan sodu | inne składniki proszku | Tworzy się mieszanina semitektyczna i po zmieszaniu składników następuje wydzielenie wody krystalizacyjnej ze związków (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). | Zalecane jest stosowanie bezwodnych substancji (Telejko, 2005; Chmielak, 2014). |
| tymol | wodorowęglan sodu węglan sodu salicylan fenylu | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Chmielak, 2014). | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| węgiel leczniczy | związki alkaloidów (chlorowodorek papaweryny, siarczan atropiny) | Zachodzi adsorpcja - utrata działania lub zmniejszenie działania alkaloidu pod wpływem węgla leczniczego (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008; Wielosz, 1998). | Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008) Węgiel leczniczy podać w tabletkach lub w granulacie. (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008)) Należy poinformować pacjenta o konieczności przerwy min, 2-3 h między węglem leczniczym a innymi lekami. (Telejko, 2005) Chlorowodorek papaweryny rozsypać do kapsułek skrobiowych z laktozą zamiast węgla (Jachowicz, 2008). Siarczan atropiny można podać w proszkach lub w kroplach [potrzebne źródło]. |
| węgiel leczniczy | nadmanganian potasu | Podczas ucierania proszków może nastąpić utlenienie węgla leczniczego pod wpływem nadmanganianu potasu - może nastąpić wybuch mieszaniny (Chmielak, 2014). | Należy unikać połączenia składników. |
| węglan sodu | metenamina (urotropina) | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Chmielak, 2014). | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| witaminy w postaci emulsji typu olej w wodzie (o/w): - witamina A Hasco / Medana (solubilizowany roztwór wodny witaminy A - zawiera solubilizator działający jak emulgator o/w) - witamina A + D | maść lub krem na bazie euceryny (zawiera emulgator w/o) | Zachodzi rozwarstwienie maści - obecności dwóch emulgatorów o przeciwnych właściwościach – w/o i o/w prowadzących do nietrwałości i rozkładu maści typu emulsji (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014; Jachowicz, 2021). | Metoda 1. Najlepiej od razu zamienić część podłoża na podłoże amfifilowe (hasco-/lekobazę), szczególnie jeśli podłożem jest wazelina, smalec, parafina lub parafina płynna (Bodek i Redliński, 2018; Chmielak, 2014). Metoda 2. Po przeliczeniu odpowiedniej ilości jednostek (ze względu na większą zawartość jednostek witaminy w olejowej witaminie A w porównaniu z preparatem solubilizowanym) należy użyć wyliczonej ilości olejowej witaminy A. (witaminę A możesz przeliczyć w naszym kalkulatorze: http://opieka.farm/ile-witaminy/ ) Metoda 3: Ewentualnie po wymieszaniu wszystkich składników maści dodać witaminę A (solubilizat wodny) i mieszać przez 10-20 sekund na najniższych obrotach unguatora (Jachowicz, 2021). |
| witamina A olejowa | podłoże uwodnione, duża ilość wody w recepcie | Rozwarstwienie maści - obecności dwóch emulgatorów o przeciwnych właściwościach – w/o i o/w prowadzących do nietrwałości i rozkładu maści typu emulsji (Jachowicz, 2021). | Ze względu na dużą ilość wody w maści witaminę A w postaci olejowej należy wprowadzić na sam koniec, w momencie wymieszania już wszystkich pozostałych składników, ustawić parametry mieszania unguatora na poziom 1 i czas mieszania 5-10 sekund (Jachowicz, 2021). |
| woda wapienna | substancje o odczynie kwaśnym np. kwas borowy, tanina węglany, fosforany, siarczany, cytryniany Płyn Burowa, kwas salicylowy, rivanol | Zobojętnienie (Fagron, 2015). Powstaje osad (Fagron, 2015). Następuje rozkład chemiczny (Fagron, 2015). | Należy unikać połączenia składników. |
| wodorotlenek glinu | związki alkaloidów np.: chlorowodorek papaweryny glikozydy nasercowe | Pod wpływem wodorotlenku glinu zachodzi adsorpcja, wynikiem której jest utrata działania alkaloidu (Jachowicz, 2021; Wielosz, 1998; Bodek i Redliński, 2018). | Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018). Chlorowodorek papaweryny rozsypać do kapsułek skrobiowych z laktozą zamiast wodorotlenku glinu. Dodatkowo należy poinformować pacjenta o konieczność przyjmowania wodorotlenku glinu w zachowanym odstępie od czasu przyjęcia preparatu z drugim lekiem [potrzebne źródło]. |
| wodzian chloralu | podłoże lipofilowe np.: olej kakaowy oleje utwardzone tłuszcz stały | Następuje obniżenie temperatury topnienia podłoża lipofilowego [potrzebne źródło]. | Aby uniknąć przedwczesnego topnienia podłoża należy dodać w niewielkiej ilości wosku białego lub estru cetylowego wosku [potrzebne źródło]. |
| wodzian chloralu | kamfora mentol salicylan fenylu aminofenazon fenacetyna salipiryna tymol | Powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się (Telejko, 2005; Wielosz, 1998; Bodek i Redliński, 2018). | W przypadku proszków tworzących mieszaninę eutektyczną należy składniki odpowiedzialne za euteksję rozdzielić. Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. W bardziej złożonych receptach wydziela się składnik odpowiedzialny za niezgodność lub zachować odpowiednią kolejność mieszania. Przy mieszaniu składników unikać bezpośredniego kontaktu składników tworzących mieszaninę eutektyczną, gdyż stopiony eutektyk trudno rozprowadzić w proszku. Składniki tworzące mieszaninę eutektyczną rozetrzeć osobno z innymi składnikami proszków i na końcu połączyć obie mieszaniny (Telejko, 2005; Wielosz, 1998). |
| wodzian chloralu kamfora olejki eteryczne gwajakol | podłoże lipofilowe np.: olej kakaowy, oleje utwardzone tłuszcz stały | Następuje obniżenie temperatury topnienia podłoża lipofilowego (Chmielak, 2014). | Do podłoża dodaje się wosk pszczeli w ilości 3-5%, olbrot, alkohol stearylowy, alkohol cetylowy i ich mieszaniny, monostearynian glicerolu [potrzebne źródło]. |
| związki tworzące roztwory koloidalne np.: proteinian srebra targezyna srebro koloidalne | roztwór wodny | Zachodzi niecałkowite rozpuszczenie substancji tworzącej roztwór koloidalny (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018). | Proteinian srebra lub targezyny należy rozsypać możliwie cienką warstwą na powierzchni wody w parownicy, pozostawić do rozpuszczenia, od czasu do czasu mieszając (Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018). |
| rezorcynol kwas askorbowy | substancje o właściwościach utleniających, np. azotan srebra | Następuje redukcja np. azotanu srebra do metalicznego srebra (Jachowicz, 2021). | Należy unikać łączenia składników. |
| guma arabska | aminofilina epinefryna witamina A, B2, C | Guma arabska może spowodować utlenienie substancji (Jachowicz, 2021; Wielosz, 1998). | Należy zastosować deenzymowaną gumę arabską (Jachowicz, 2021). |
| boraks | siarczan cynku | Wytrąca się wodorotlenek cynku (Jachowicz, 2021). | Należy dodać równoważnej ilości kwasu borowego w miejsce boraksu z uwzględnieniem liczby atomów boru (Jachowicz, 2021). |
| woda wapienna | chloramfenikol tetracykliny | Zachodzi hydroliza i rozkład substancji, prowadzący do jej inaktywacji (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005; Wielosz, 1998). | Wodę wapienną należy zamienić na wodę oczyszczoną, wodę wapienną należy wydać osobno w postaci rozcieńczonego roztworu (Jachowicz, 2021; Telejko, 2005). |
| erytromycyna | substancje zakwaszające roztwór np. kwas salicylowy, kwas benzoesowy, kwas sorbowy | W kwasowym środowisku zachodzi rozkład hydrolityczny erytromycyny (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015; Marszałł, 2014). | Kwas salicylowy należy przygotować w osobnym roztworze i stosować w odpowiednim odstępie czasowym z roztworem zawierającym erytromycynę (Jachowicz, 2021; Marszałł, 2015). |
| alkaloidy | środki adsorpcyjne w proszkach, np. węgiel, wodorotlenek glinu | Zachodzi proces adsorpcji, który skutkuje zmniejszeniem lub całkowitą utratą siły działania (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Wielosz, 1998; Bodek i Redliński, 2018). | Rozwiązanie niezgodności polega na podaniu składników osobno. Węgiel należy wydać w tabletkach lub granulacie, a atropinę w proszkach lub kroplach (Krówczyński, 2000; Jachowicz, 2021; Bodek i Redliński, 2018). |
| benzokaina | glicerol | Benzokaina nie rozpuszcza się w glicerolu (Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). | Należy wprowadzić do recepty etanol w odpowiednio dużej ilości lub sporządzić preparat w formie zawiesiny (Jachowicz, 2021; Chmielak, 2014). Substancje można rozdzielić i wydać preparat w dwóch osobnych butelkach (Chmielak, 2014). |
| glicerol | parafina | Glicerol nie miesza się z parafiną, dochodzi do rozwarstwienia zawiesiny (Telejko, 2005; Jachowicz, 2008). | Aby uzyskać wymaganą postać leku, można zemulgować glicerol w parafinie dodając do recepty lanolinę kosztem parafiny (Telejko, 2005). |
| mydła alkaliczne (amonowe, sodowe, potasowe) | kationy wielowartościowe | Dochodzi do złamania emulsji (Sierpniowska, 2015) | Należy unikać połączenia składników. |
Autorami analizatora są mgr farm. Alicja Cieślar, mgr farm. Konrad Tuszyński i Anna Sarka.
Bardzo przydatne narzędzie. Pomoże rozwiać wątpliwości i usprawni pracę 🙂