Synonimy: olej szafranowy, olej krokoszowy, olej z krokosza, Oleum Carthani, safflower

Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius L.) był stosowany jako środek przeczyszczający i suplement diety w celu modyfikacji profili lipidowych i leczenia gorączki. Z jego nasion pozyskuje się olej, uzupełniający dietę w nienasycone kwasy tłuszczowe, promowany często jako środek wspomagający w odchudzaniu.

Działanie i zastosowanie oleju krokoszowego

Działanie przeciwmiażdżycowe i wpływ na układ sercowo-naczyniowy oleju krokoszowego związane są z wysoką zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a także obecnością antyoksydantów, w tym alfa- i gamma-tokoferolu. Wśród innych substancji związanych z aktywnością farmakologiczną oleju szafranowego wyróżnia się:  flawonoidy, glikozydy fenyloetanoidowe, kumaryny, steroidy i polisacharydy. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność oleju krokoszowego w leczeniu hipercholesterolemii, cukrzycy i osteoporozy. Ponadto może on wykazywać pewną skuteczność w redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zapalenia wątroby typu C i w obniżaniu ciśnienia tętniczego. Prawdopodobnie jest jednak nieskuteczny w redukcji masy ciała i w łagodzeniu objawów mukowiscydozy.

Skuteczność oleju krokoszowego potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność oleju z nasion krokosza barwierskiego w leczeniu schorzeń takich jak:

• Hipercholesterolemia – niewielkie badanie kliniczne z udziałem 28 pacjentów wykazało, że zastąpienie masła lub oleju kokosowego w diecie olejem krokoszowym wpływa korzystnie na poprawę profilu lipidowego, w tym na obniżenie stężenia LDL oraz apolipoproteiny A i B.^[1]
• Cukrzyca – w badaniu z randomizacją u kobiet w okresie menopauzy z cukrzycą typu II wykazano, że olej z krokosza barwierskiego podawany w dawce 8 g na dobę powodował redukcję tkanki tłuszczowej tułowia, obniżenie poziomu glukozy we krwi na czczo, HbA_1c i CRP oraz zwiększał poziom tkanki beztłuszczowej i adiponektyny.^[2] W badaniu z udziałem 55 kobiet po menopauzie z cukrzycą typu II i otyłością korzyści obserwowane w przypadku oleju szafranowego obejmowały zmniejszenie stężenia glukozy na czczo i zwiększenie poziomu adiponektyny.^[3]
• Osteoporoza – badania wskazują, że kwas linolowy znajdujący się w oleju z nasion krokosza barwierskiego wywiera działanie przeciwzapalne na kości przez modulację aktywności prostanoidów, redukcję utraty masy kostnej i zwiększanie wchłanianie wapnia w jelitach.^[4]

Badania wskazują również na aktywność przeciwutleniającą krokosza barwierskiego, polegającą na hamowaniu produkcji utlenionego LDL, co może wpływać na ograniczenie miażdżycy. Ponadto zastąpienie spożycia tłuszczów nasyconych w diecie olejem szafranowym może przyczyniać się do redukcji ryzyka choroby wieńcowej.

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność oleju krokoszowego

Otwarte badanie kliniczne z udziałem chorych z zapaleniem wątroby typu C wykazało, że przyjmowanie produktu złożonego zawierającego m.in. krokosz barwierski przyczynia się do redukcji bólu brzucha, nudności i wymiotów.^[5] Dowody na skuteczność oleju krokoszowego pod kątem wpływu na obniżenie ciśnienia tętniczego są sprzeczne.

Badania kliniczne nie wykazały istotnego wpływu oleju szafranowego na redukcję masy ciała i poziom BMI, częstość akcji serca ani przyrost masy ciała u niemowląt. Olej krokoszowy nie wykazał właściwości leczniczych u dzieci chorujących na mukowiscydozę.

Bezpieczeństwo stosowania oleju krokoszowego

Olej z krokosza barwierskiego był ogólnie dobrze tolerowany w badaniach klinicznych. Jedno z badań wykazało natomiast, że ekstrakt z nasion krokosza może mieć szkodliwy wpływ na tkankę nerkową myszy.^[6] Ponadto badania na zwierzętach wskazują, że niskie spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 podczas diety bogatej w olej z krokosza barwierskiego jest uważane za potencjalny czynnik ryzyka rozwoju choroby Alzheimera, a także osłabienia funkcji poznawczych.^[7]

Olej z nasion krokosza barwierskiego w ciąży i podczas laktacji

Badanie na myszach wykazało, że ekstrakt z nasion krokosza powodował toksyczne zmiany w strukturze łożyska, a wskaźniki przeżycia noworodków tych myszy po urodzeniu były zmniejszone w porównaniu z grupą kontrolną.^[8] Z drugiej strony badanie przeprowadzone na szczurach, których matki miały cukrzycę, wykazało, że dzięki diecie uzupełnionej olejem szafranowym i kwasem foliowym zmniejszała się częstość występowania malformacji.^[9]

Interakcje oleju krokoszowego

Przyjmowanie oleju krokoszowego może wpływać na hamowanie agregacji płytek krwi i zwiększenie ryzyka krwawienia podczas przyjmowania leków przeciwzakrzepowych i/lub przeciwpłytkowych. Potencjalnie podczas suplementacji może dochodzić również do nasilenia działania leków przeciwcukrzycowych.

Preparaty dostępne na rynku zawierające olej krokoszowy

Wybrane produkty spożywcze dostępne na rynku zawierające olej z nasion krokosza barwierskiego zostały przedstawione w tabeli.

Piśmiennictwo

1. Cox, C., Mann, J., Sutherland, W., Chisholm, A., Skeaff, M. (1995). Effects of coconut oil, butter, and safflower oil on lipids and lipoproteins in persons with moderately elevated cholesterol levels. Journal of lipid research, 36(8), 1787–1795.⬏
2. Asp, M. L., Collene, A. L., Norris, L. E., Cole, R. M., Stout, M. B., Tang, S. Y., Hsu, J. C., Belury, M. A. (2011). Time-dependent effects of safflower oil to improve glycemia, inflammation and blood lipids in obese, post-menopausal women with type 2 diabetes: a randomized, double-masked, crossover study. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 30(4), 443–449. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2011.01.001⬏
3. Norris, L. E., Collene, A. L., Asp, M. L., Hsu, J. C., Liu, L. F., Richardson, J. R., Li, D., Bell, D., Osei, K., Jackson, R. D., Belury, M. A. (2009). Comparison of dietary conjugated linoleic acid with safflower oil on body composition in obese postmenopausal women with type 2 diabetes mellitus. The American journal of clinical nutrition, 90(3), 468–476. https://doi.org/10.3945/ajcn.2008.27371⬏
4. Asgarpanah, J., Kazemivash, N. (2013). Phytochemistry, pharmacology and medicinal properties of Carthamus tinctorius L. Chinese journal of integrative medicine, 19(2), 153–159. https://doi.org/10.1007/s11655-013-1354-5⬏
5. Kaji, K., Yoshida, S., Nagata, N., Yamashita, T., Mizukoshi, E., Honda, M., Kojima, Y., Kaneko, S. (2004). An open-label study of administration of EH0202, a health-food additive, to patients with chronic hepatitis C. Journal of gastroenterology, 39(9), 873–878. https://doi.org/10.1007/s00535-004-1404-z⬏
6. Louei Monfared A. (2013). Histological, ultrastructural and biochemical studies on the kidney of mice treated with Carthamus tinctorius L. extract. Avicenna journal of phytomedicine, 3(3), 272–278.⬏
7. Calon, F., Lim, G.P., Morihara, T., Yang, F., Ubeda, O., Salem Jr, N., Frautschy, S.A.,  Greg M. Cole, G.M. (2005). Dietary n-3 polyunsaturated fatty acid depletion activates caspases and decreases NMDA receptors in the brain of a transgenic mouse model of Alzheimer’s disease. Eur J Neurosci. 22(3):617-626.16101743⬏
8. Louei Monfared, A., Salati, A. P. (2012). The effects of Carthamus tinctorius L. on placental histomorphology and survival of the neonates in mice. Avicenna journal of phytomedicine, 2(3), 146–152.⬏
9. Higa, R., Kurtz, M., Mazzucco, M. B., Musikant, D., White, V., Jawerbaum, A. (2012). Folic acid and safflower oil supplementation interacts and protects embryos from maternal diabetes-induced damage. Molecular human reproduction, 18(5), 253–264. https://doi.org/10.1093/molehr/gar080⬏