Spis treści
Synonimy: borage oil, borage seed oil, starflower oil
Ogórecznik lekarski (Borago officinalis L.) jest stosowany w europejskiej medycynie od średniowiecza. Olej wyciskany z nasion ogórecznika stosuje się samodzielnie lub w połączeniu z olejem rybnym, m.in. w RZS, egzemy atopowej i osteoporozy, chociaż dowody kliniczne na poparcie większości tych zastosowań są ograniczone. Jest również składnikiem wielu kosmetyków. Kilka doniesień sugeruje, że miejscowe stosowanie oleju z ogórecznika może wpływać na poprawę bariery warstwy rogowej naskórka, co zmniejsza przeznaskórkową utratę wody i zwiększa jej nawilżenie.
Działanie i zastosowanie oleju z ogórecznika
Olej z nasion ogórecznika ma wysoką zawartość kwasu gamma-linolenowego (GLA), który jest prekursorem w syntezie prostaglandyn serii 1 (np. PGE1), działających m.in. przeciwzapalnie. Mimo iż zawartość GLA w oleju z ogórecznika jest około dwa razy większa niż w oleju z wiesiołka, różnice w strukturze chemicznej wskazują na pozornie słabszą biodostępność GLA z oleju z ogórecznika w porównaniu z olejem z wiesiołka.[1] Olej z nasion ogórecznika wykazał skuteczność kliniczną w reumatoidalnym zapaleniu stawów i zespole niewydolności oddechowej. Ponadto może być potencjalnie skuteczny w zwiększaniu przyrostu masy ciała u dzieci, leczeniu osteoporozy i redukcji kaca alkoholowego. Olej z nasion ogórecznika jest prawdopodobnie nieskuteczny w leczeniu cukrzycy, astmy i wyprysku atopowego.
Skuteczność oleju z ogórecznika potwierdzona w badaniach klinicznych
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność oleju z nasion ogórecznika w leczeniu schorzeń takich jak:
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że stosowanie oleju z nasion ogórecznika lekarskiego (z zawartością GLA 2,8 g na dzień) istotnie wpływa na zmniejszenie objawów RZS.[2] Podobne wnioski otrzymano w badaniu klinicznym z randomizacją, w którym pacjenci stosowali niższe dawki GLA równe 1,4 g na dzień.[3] Skuteczność stosowania GLA przyjmowanego m.in. w postaci oleju z ogórecznika, w łagodzeniu bólu oraz zmniejszaniu porannej sztywności oraz tkliwości stawów wykazał przegląd Cochrane z 2011 roku.[4]
- Zespół niewydolności oddechowej (ARDS) – dane pochodzące z podwójnie zaślepionego badania klinicznego z randomizacją wykazały, że u pacjentów z zespołem ostrej niewydolności oddechowej (ang. Acute Respiratory Distress Syndrome, ARDS) doustne stosowanie oleju z ogórecznika w połączeniu z kwasem eikozapentaenowym (EPA) przyczyniało się do zmniejszenia liczby dni spędzonych na oddziale intensywnej terapii, a zatem i konieczności podłączenia do respiratora.[5] Wytyczne kanadyjskie dotyczące wspomagania żywienia u pacjentów w stanie krytycznym, wentylowanych mechanicznie, zalecają rozważenie stosowania produktów zawierających olej rybny, olej z nasion ogórecznika lekarskiego i przeciwutleniacze u pacjentów z zespołem ostrej niewydolności oddechowej dorosłych.[6]
Podawanie wcześniakom produktu zawierającego długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe, pochodzące z oleju rybnego i oleju z nasion ogórecznika, wiązało się z istotnym przyrostem masy ciała i poprawą funkcji neurologicznych u chłopców.[7]
Ograniczone dowody lub brak dowodów na skuteczność oleju z ogórecznika
Brakuje wystarczających dowodów z wiarygodnych badań klinicznych, aby ocenić skuteczność oleju z nasion ogórecznika w leczeniu osteoporozy. Jedno z badań klinicznych z randomizacją wykazało znaczące zmniejszenie nasilenia kaca alkoholowego, a także bólu głowy i zmęczenia po zastosowaniu oleju z nasion ogórecznika.[8] Nie wykazano skuteczności oleju z nasion ogórecznika w leczeniu cukrzycy oraz astmy.
Doustne stosowanie oleju z nasion ogórecznika nie przynosiło jakichkolwiek korzyści w leczeniu wyprysku atopowego, co wykazano zarówno w badaniach klinicznych z randomizacją,[9] jak i przeglądzie Cochrane.[10]
Bezpieczeństwo stosowania oleju z ogórecznika
Generalnie stosowanie oleju z nasion ogórecznika obarczone jest minimalnym ryzykiem. Należy stosować go ostrożnie u pacjentów z padaczką, gdyż może zwiększyć ryzyko wystąpienia drgawek. Ze względu na niewielką zawartość w nasionach nienasyconych alkaloidów pirolizydynowych olej może wykazywać działanie hepatotoksyczne, jednak przy stosowaniu standardowych dawek ryzyko to jest minimalne.
Olej z nasion ogórecznika w ciąży i podczas laktacji
Ze względu na niewielką zawartość alkaloidów pirolizydynowych, mogących działać hepatotoksycznie, należy unikać stosowania oleju z nasion ogórecznika u kobiet w ciąży i karmiących.
Interakcje oleju z ogórecznika
Olej z nasion ogórecznika może wykazywać działanie przeciwpłytkowe i teoretycznie może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych i/lub przeciwpłytkowych, co może zwiększać ryzyko krwawień. Ponadto należy unikać jego stosowania łącznie fenotiazynami ze względu na możliwe obniżenie progu drgawkowego. W związku z zawartością alkaloidów pirolizydynowych olej z nasion ogórecznika należy ostrożnie stosować z lekami o właściwościach hepatotoksycznych (np. ketokonazol) oraz induktorami CYP3A4 (np. karbamazepina, fenytoina), które mogą teoretycznie zwiększyć stężenie toksycznych metabolitów alkaloidów.
Preparaty dostępne na rynku zawierające olej z ogórecznika
Dostępne na rynku preparaty zawierające olej z nasion ogórecznika mają status suplementów diety. Przykładowe preparaty zostały przedstawione w tabeli poniżej.
| Nazwa preparatu | Zawartość oleju z ogórecznika w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Biogal | 2,1 g | Suplement diety zawierający olej z nasion ogórecznika przyczyniający się do utrzymania prawidłowej struktury, elastyczności i wyglądu skóry, utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu i zwiększania wydalania wody przez nerki. |
| Ogórecznik, OleoVitum | 2,33 g Pozostałe składniki: Wit. A | Suplement diety zawierający składniki wspomagające utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu i dobrej kondycji skóry. |
| Detocell | 0,2 g Pozostałe składniki: Olej rybi, wyciąg suchy z wąkrotki azjatyckiej, wyciąg suchy z nasion winogron, wyciąg suchy z morszczynu | Suplement diety zawierający składniki wspomagające poprawę metabolizmu komórkowego skóry przeznaczony dla kobiet ze skłonnością do występowania cellulitu. |
| Swanson Borage Oil | 1 g Pozostałe składniki:
| Suplement diety będący wsparciem dla skóry i stawów i wspomagający walkę z uderzeniami ciepła. |
| Galomega Formuła IQ | 0,36 g Pozostałe składniki: Olej rybi | Suplement diety zawierający składniki przyczyniające się do utrzymania prawidłowego widzenia oraz funkcjonowania mózgu. |
Piśmiennictwo:
- Lawson, L. D., Hughes, B. G. (1988). Triacylglycerol structure of plant and fungal oils containing ψ-linolenic acid. Lipids, 23(4), 313–317. https://doi.org/10.1007/BF02537340⬏
- Zurier, R. B., Rossetti, R. G., Jacobson, E. W., DeMarco, D. M., Liu, N. Y., Temming, J. E., White, B. M., Laposata, M. (1996). gamma-Linolenic acid treatment of rheumatoid arthritis. A randomized, placebo-controlled trial. Arthritis and rheumatism, 39(11), 1808–1817. https://doi.org/10.1002/art.1780391106⬏
- Leventhal, L. J., Boyce, E. G., Zurier, R. B. (1993). Treatment of rheumatoid arthritis with gammalinolenic acid. Annals of internal medicine, 119(9), 867–873. https://doi.org/10.7326/0003-4819-119-9-199311010-00001⬏
- Cameron, M., Gagnier, J. J., Chrubasik, S. (2011). Herbal therapy for treating rheumatoid arthritis. The Cochrane database of systematic reviews, (2), CD002948. https://doi.org/10.1002/14651858.CD002948.pub2⬏
- Gadek, J. E., DeMichele, S. J., Karlstad, M. D., Pacht, E. R., Donahoe, M., Albertson, T. E., Van Hoozen, C., Wennberg, A. K., Nelson, J. L., Noursalehi, M. (1999). Effect of enteral feeding with eicosapentaenoic acid, gamma-linolenic acid, and antioxidants in patients with acute respiratory distress syndrome. Enteral Nutrition in ARDS Study Group. Critical care medicine, 27(8), 1409–1420. https://doi.org/10.1097/00003246-199908000-00001⬏
- Heyland, D. K., Dhaliwal, R., Drover, J. W., Gramlich, L., Dodek, P., Canadian Critical Care Clinical Practice Guidelines Committee (2003). Canadian clinical practice guidelines for nutrition support in mechanically ventilated, critically ill adult patients. JPEN. Journal of parenteral and enteral nutrition, 27(5), 355–373. https://doi.org/10.1177/0148607103027005355⬏
- Fewtrell, M. S., Abbott, R. A., Kennedy, K., Singhal, A., Morley, R., Caine, E., Jamieson, C., Cockburn, F., Lucas, A. (2004). Randomized, double-blind trial of long-chain polyunsaturated fatty acid supplementation with fish oil and borage oil in preterm infants. The Journal of pediatrics, 144(4), 471–479. https://doi.org/10.1016/j.jpeds.2004.01.034⬏
- Pittler, M. H., Verster, J. C., Ernst, E. (2005). Interventions for preventing or treating alcohol hangover: systematic review of randomised controlled trials. BMJ (Clinical research ed.), 331(7531), 1515–1518. https://doi.org/10.1136/bmj.331.7531.1515⬏
- Takwale, A., Tan, E., Agarwal, S., Barclay, G., Ahmed, I., Hotchkiss, K., Thompson, J. R., Chapman, T., Berth-Jones, J. (2003). Efficacy and tolerability of borage oil in adults and children with atopic eczema: randomised, double blind, placebo controlled, parallel group trial. BMJ (Clinical research ed.), 327(7428), 1385. https://doi.org/10.1136/bmj.327.7428.1385⬏
- Bamford, J. T., Ray, S., Musekiwa, A., van Gool, C., Humphreys, R., Ernst, E. (2013). Oral evening primrose oil and borage oil for eczema. The Cochrane database of systematic reviews, (4), CD004416. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004416.pub2⬏
