Synonimy: Oleum Melaleucae alternifoliae, tea tree oil
Olejek z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia [Maiden & Betche] Cheel) to olejek eteryczny otrzymywany przez destylację z parą wodną liści i końcowych gałązek rośliny. Cechuje się intensywnym, a dla wielu osób wręcz nieprzyjemnym, zapachem. Stosowany miejscowo nie podrażnia skóry, nawet w postaci nierozcieńczonej, co jest nietypową cechą olejków eterycznych. Dostępny jest jako kosmetyk do stosowania na skórę oraz składnik wielu kosmetyków, a tradycyjnie stosowany jest również w aromaterapii.
Działanie i zastosowanie olejku z drzewa herbacianego
Głównym składnikiem olejku z drzewa herbacianego jest terpinen-4-ol, który odpowiada za jego najsilniejsze właściwości: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne oraz zwalczające trądzik. Dodatkowo zidentyfikowano ponad 100 innych składników w olejku, a wśród nich 1,8-cyneol uznawany za drażniący skórę, ale działający korzystnie przy przeziębieniach i infekcjach górnych dróg oddechowych. Badania kliniczne potwierdziły lecznicze właściwości olejku z drzewa herbacianego w grzybicy, trądziku pospolitym, zakażeniach bakteryjnych skóry, błon śluzowych i powiek. Badania in vitro sugerują działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe.
Skuteczność olejku z drzewa herbacianego potwierdzona w badaniach klinicznych
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność olejku z drzewa herbacianego w leczeniu schorzeń takich jak:
- Grzybica – badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że olejek z drzewa herbacianego (w stężeniu 25% i 50%) był skuteczniejszy niż placebo w leczeniu grzybicy stóp.[1] Popularność olejku z drzewa herbacianego w leczeniu grzybicy stóp przypisuje się zmniejszeniu łuszczenia się, swędzenia i objawów pieczenia. W jednym badaniu stwierdzono równoważność 100% olejku z drzewa herbacianego i 1% klotrimazolu w leczeniu grzybicy paznokci przy stosowaniu przez 6 miesięcy (Buck, Nidorf i Addino, 1994). Używanie szamponu z 5% olejem z drzewa herbacianego przez 4 tygodnie okazało się skuteczne także w leczeniu łupieżu.[2] Szeroka gama drożdży, dermatofitów i innych grzybów strzępkowych była podatna na różne stężenia olejku z drzewa herbacianego i sugerowano, że wpływa on w zróżnicowany sposób na różne fazy wzrostu grzybów. Warto jednak zaznaczyć, że przegląd systematyczny 4 badań wykazał, że stosowanie olejku z drzewa herbacianego może przynosić obiecujące wyniki, lecz uzyskane efekty nie są wystarczające, aby jednoznacznie potwierdzić jego skuteczność.[3]
- Trądzik pospolity – przegląd Cochrane z 2015 roku dotyczący terapii uzupełniających w leczeniu trądziku wskazał jedno badanie z randomizacją o niskiej jakości danych, które wykazało statystycznie istotną korzyść ze stosowania żelu z olejkiem z drzewa herbacianego w zmniejszaniu liczby zmian skórnych w trądziku pospolitym w porównaniu z placebo.[4] Wytyczne amerykańskich organizacji dermatologicznych także wskazują, że miejscowo stosowany olejek z drzewa herbacianego jest skuteczny w leczeniu trądziku.[5] Pojedynczo zaślepione badanie kliniczne wykazało, że stosowanie żelu z olejkiem z drzewa herbacianego może być równie skuteczne co 5% nadtlenek benzoilu i wiąże się z mniejszym ryzykiem działań niepożądanych. Warto jednak zaznaczyć, że korzystny efekt pojawiał się wolniej niż w przypadku nadtlenku benzoilu.[6]
- Kolonizacja MRSA skóry i błon śluzowych – w badaniach oceniających skuteczność olejku z drzewa herbacianego w dekolonizacji MRSA nie wykazano, aby donosowe stosowanie maści (4–10%) i płynu do mycia ciała (5%) różniło się w porównaniu z aplikacją 2% mupirocyny i chlorheksydyny lub triklosanu.[7] W analizie podgrup danych z większego badania maść do nosa z mupirocyną wykazała lepsze działanie od 10% olejku z drzewa herbacianego w dekolonizacji nosa, podczas gdy olejek z drzewa herbacianego działał lepiej niż chlorheksydyna w dekolonizacji skóry i zmian skórnych.[8]
- Zakażenie powiek – pojedyncze badania wskazują, że miejscowe stosowanie olejku z drzewa herbacianego może przyczynić się do zmniejszenia objawów zakażenia nużeńcem, takich jak podrażnienie oczu czy zapalenie rogówki.[9][10][11] Dodatkowo dla głównych składników olejku wykazano aktywność przeciwbakteryjną w fazie gazowej przeciwko najważniejszym patogenom dróg oddechowych, co pozwala uzasadnić jego tradycyjne zastosowanie w inhalacjach jako leczenie wspomagające infekcje dróg oddechowych.[12]
Bezpieczeństwo stosowania olejku z drzewa herbacianego
Opisy przypadków wskazują na drażniący wpływ olejku z drzewa herbacianego stosowanego miejscowo, przy czym stężenie 1,8-cyneolu nawet do wysokości 28% nie wywołało reakcji, stąd kwestionuje się drażniący efekt tego składnika olejku.[13]
Olejek z drzewa herbacianego jest przeciwwskazany do spożycia doustnego ze względu na udokumentowaną toksyczność i odnotowane przypadki ataksji oraz obniżenia poziomu świadomości. Olejek nie wchodzi w istotne interakcje z lekami ani żywnością.
Olejek z drzewa herbacianego w ciąży i podczas laktacji
Brakuje informacji dotyczących bezpieczeństwa olejku z drzewa herbacianego w ciąży i laktacji. Alfa-terpinen obecny w olejku z drzewa herbacianego wykazał embriotoksyczność w badaniach u szczurów, co może wskazywać na jego potencjalne niebezpieczeństwo przy stosowaniu przez kobiety ciężarne.[13]
Preparaty dostępne na rynku zawierające olejek z drzewa herbacianego
Wybrane kosmetyki dostępne na rynku zawierające olejek z drzewa herbacianego zostały przedstawione w tabeli.
Nazwa preparatu Zawartość olejku z drzewa herbacianego w sugerowanej dawce dobowej Opis producenta Kej Naturalny olejek z drzewa herbacianego 10 ml nie określono Kosmetyk przeznaczony do stosowania do kąpieli, masażu, aromatyzacji powietrza, polecany przy przeziębieniach, zwalczaniu trądziku, opryszczki, brodawek. Profarm Olejek z drzewa herbacianego 10 ml nie określono Kosmetyk przeznaczony do stosowania do kąpieli, masażu, aromatyzacji powietrza, skutecznie poprawiający wygląd skóry, korzystnie wpływający na trądzik. Piśmiennictwo
- Satchell, A. C., Saurajen, A., Bell, C., & Barnetson, R. S. (2002b). Treatment of interdigital tinea pedis with 25% and 50% tea tree oil solution: a randomized, placebo-controlled, blinded study. The Australasian journal of dermatology, 43(3), 175–178. https://doi.org/10.1046/j.1440-0960.2002.00590.x⬏
- Satchell, A. C., Saurajen, A., Bell, C., Barnetson, R. S. (2002a). Treatment of dandruff with 5% tea tree oil shampoo. Journal of the American Academy of Dermatology, 47(6), 852–855. https://doi.org/10.1067/mjd.2002.122734⬏
- Ernst, E., Huntley, A. (2000). Tea tree oil: a systematic review of randomized clinical trials. Forschende Komplementarmedizin und klassische Naturheilkunde = Research in complementary and natural classical medicine, 7(1), 17–20. https://doi.org/10.1159/000057164⬏
- Cao, H., Yang, G., Wang, Y., Liu, J. P., Smith, C. A., Luo, H., Liu, Y. (2015). Complementary therapies for acne vulgaris. The Cochrane database of systematic reviews, 1, CD009436. https://doi.org/10.1002/14651858.CD009436.pub2⬏
- Zaenglein, A. L., Pathy, A. L., Schlosser, B. J., Alikhan, A., Baldwin, H. E., Berson, D. S., Bowe, W. P., Graber, E. M., Harper, J. C., Kang, S., Keri, J. E., Leyden, J. J., Reynolds, R. V., Silverberg, N. B., Stein Gold, L. F., Tollefson, M. M., Weiss, J. S., Dolan, N. C., Sagan, A. A., … Bhushan, R. (2016). Guidelines of care for the management of acne vulgaris. Journal of the American Academy of Dermatology, 74(5), 945-973.e33. https://doi.org/10.1016/j.jaad.2015.12.037⬏
- Bassett, I. B., Pannowitz, D. L., Barnetson, R. S. (1990). A comparative study of tea-tree oil versus benzoylperoxide in the treatment of acne. The Medical journal of Australia, 153(8), 455–458. https://doi.org/10.5694/j.1326-5377.1990.tb126150.xBuck, D. S., Nidorf, D. M., Addino, J. G. (1994). Comparison of two topical preparations for the treatment of onychomycosis: Melaleuca alternifolia (tea tree) oil and clotrimazole. The Journal of family practice, 38(6), 601–605.⬏
- Caelli, M., Porteous, J., Carson, C. F., Heller, R., Riley, T. V. (2000). Tea tree oil as an alternative topical decolonization agent for methicillin-resistant Staphylococcus aureus. The Journal of hospital infection, 46(3), 236–237. https://doi.org/10.1053/jhin.2000.0830⬏
- Dryden, M. S., Dailly, S., Crouch, M. (2004). A randomized, controlled trial of tea tree topical preparations versus a standard topical regimen for the clearance of MRSA colonization. The Journal of hospital infection, 56(4), 283–286. https://doi.org/10.1016/j.jhin.2004.01.008⬏
- Natural Medicines. (2020). Tea Tree Oil. Aktualizacja: 05.06.2020.}
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność olejku z drzewa herbacianego
Ograniczone dane kliniczne lub dane z badań in vitro sugerują skuteczność olejku z drzewa herbacianego w leczeniu opryszczki wargowej, stanów zapalnych dziąseł i bakteryjnego zapalenia pochwy. Ponadto badania in vitro potwierdziły bakteriobójcze i bakteriostatyczne (przy niższych stężeniach) działanie olejku z drzewa herbacianego. Na olejek wrażliwych jest wiele pospolitych gatunków skórnych, np. Staphylococcus, Enterococcus faecalis i Pseudomonas aeruginosa, a aktywność tę przypisywano głównie zawartości terpineolu lub cineolu.{{Carson, C. F., Hammer, K. A., Riley, T. V. (2006). Melaleuca alternifolia (Tea Tree) oil: a review of antimicrobial and other medicinal properties. Clinical microbiology reviews, 19(1), 50–62. https://doi.org/10.1128/CMR.19.1.50-62.2006⬏
