Ospa wietrzna jest jedną z najczęstszych wirusowych chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Wywołana jest wirusem ospy wietrznej i półpaśca Varicella-zoster virus – VZV, który przenoszony jest drogą kropelkową, nawet na odległości rzędu kilkudziesięciu metrów.
Jak wygląda przebieg ospy?
- Okres wylęgania się trwa od 10 do 21 dni.
- Pojawiają się objawy grypopodobne występujące zwykle 1-2 dni przed wysypką. Charakterystyczne objawy to gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, pogorszenie łaknienia, czasem przemijające zaczerwienienie skóry, ból brzucha, rzadziej biegunka.
- Pojawia się swędząca osutka pęcherzykowa na całym ciele (głównie głowa i tułów). Wykwity pojawiają się rzutami w ciągu pierwszych 3–4 dni i mają charakter postępujący. Początkowo pojawiają się rumieniowe plamki, następnie grudki śr. 5–10 mm, na których pojawiają się niewielkie pęcherzyki wypełnione przejrzystym, później mętnym płynem. Po 2–3 dniach powstają krostki, zasychające w strupki, które odpadają i pozostawiają przemijające drobne blizny i przebarwienia. W pełni rozwoju osutka ma charakter wielopostaciowy, tzn. występują wszystkie etapy ewolucji wykwit.
- W ciągu 4 pierwszych dni występowania osutki pojawia się gorączka, powiększenie węzłów chłonnych i zapalenie gardła.
Pacjent chory na ospę wietrzną może zarażać w okresie 2 dni przed wystąpienie osutki do momentu przyschnięcia ostatnich pęcherzyków.[1][2]Zwykle jednorazowe przejście przez chorobę daje odporność na całe życie.
O czym poinformować rodzica dziecka chorego na ospę?
Podstawowe zasady postępowania przy ospie u dzieci to:
- regularne kąpiele — zapobiegają one wtórej infekcji i mogą zmniejszać świąd, skórę po kąpieli najlepiej osuszać jednorazowymi ręcznikami, unikanie kąpieli w celu przyśpieszenia zasychania sączących się zmian, może skutkowąć ich nadkażeniem bakteryjnym,
- pozostanie dziecka w domu aż do momentu, kiedy zmiany ulegną zagojeniu, a dziecko nie będzie już zarażać,
- obcinanie paznokci dziecka na możliwie krótko, aby uniknąć zadrapania skóry, dodatkowo pomocne może okazać się nakładanie na noc bawełnianych rękawiczek i skarpetek,
- dbałość o higienę rąk, stosowanie czystej bielizny osobistej i pościeli, a u niemowląt częsta zmianę pieluch w celu zmniejszenia ryzyka nadkażeń bakteryjnych. Szczególną uwagę należy zwrócić na higienę błon śluzowych krocza, gdzie czasem też pojawiają się zmiany skórne.
Aktualne zalecenia dotyczące pielęgnacji skóry chorego na ospę wietrzną uległy zmianie i obecnie nie zaleca się stosowania preparatów przyspieszających wysychanie zmian sączących takich jak pudry płynne z tlenkiem cynku, papkowatych zawiesin czy maści, które wraz z ograniczoną higieną zwiększają ryzyko nadkażenia oraz utrudniają jego zauważenie. Nie polecamy więc powszechnie znanych ze wskazania w ospie preparatów typu pudru płynnego Pudroderm, płynu Tanno Hermal Lotio, czy też przeciwświądowej maści Variderm. Jeżeli puder płynny zostaje zalecony przez lekarza, a pacjent wyraża chęć jego użycia, warto uczulić pacjenta/rodzica na dbałość o higienę zmian chorobowych i nieużywanie preparatu na owłosioną skórę.
Jedynym lekiem wskazanym w leczeniu gorączki u dziecka chorego na ospę jest paracetamol.(Patrz: “Gorączka w ospie wietrznej: NIE dla ibuprofenu”.)
Kontaktu z dziećmi chorymi na ospę wietrzną powinny unikać kobiety w ciąży, nieszczepione małe dzieci, osoby z zaburzeniami odporności oraz osoby, które przyjmują długotrwale leki obniżające odpowiedź immunologiczną, np. prednizolon i inne GKS.[3]
UWAGA! Biorąc pod uwagę fakt, że szczepienie na ospę nie jest w Polsce obowiązkowe oraz patrząc na rozwijający się “ruch antyszczepionkowy” i o zasłyszanych w mediach “ospa-party”,trzeba pamiętać, że przebieg ospy może być niebezpieczny i nasilony dla dziecka.W sytuacji, jeśli wysypce towarzyszy duże zaczerwienienie, obrzęk, częste wymioty, odwodnienie, gorączka utrzymująca się dłużej niż 4 dni lub pogorszenie, mimo że na skórze nie pojawiają się nowe krostki ,wskazana jest wizyta u lekarza – prawdopodobnie zostanie przepisany acyklowir w postaci doustnych tabletek (Heviran, Hascovir), a może być też konieczne leczenie szpitalne.[4]
Co możemy zaproponować do leczenia miejscowego w przebiegu ospy?
Zmiany skórne powinny być odkażane środkami antyseptycznymi bez alkoholu, np. na bazie oktenidyny, która dezynfekuje, nawilża i oczyszcza ranę, zapobiega powstawaniu blizn. Najodpowiedniejszą postacią będzie żel ze względu na łatwiejszą aplikację (Octenilin żel do ran), jednak spray (Octenisept, Maxiseptic) też jest właściwym wyborem.
W celu odkażenia i wysuszenia zmian sączących, które pojawiły się na błonach śluzowych, można również zastosować fiolet gencjanowy. Należy jednak pamiętać o tym, że jego użycie nie jest najwygodniejszą opcją – preparat brudzi skórę i ubrania, a dodatkowo, poprzez swoje mocne zabarwienie, może uniemożliwić kontrolę stanu zmian skórnych, w tym ocenę, czy doszło do nadkażenia.
Jako pomoc przy odkażeniu skóry i zapobiegnięciu nadkażeniom może posłużyć też rozwór do przemywania z nadmanganianem potasu. W aptece dostępny w postaci proszku do sporządzania roztworu lub tabletek do rozpuszczania. Alternatywą jest też krótka kąpiel w wodzie z rozpuszczonym kilkoma kryształkami tego leku.
W przypadku bardziej nasilonych i rozległych zmian zalecane jest czasem zastosowanie miejscowo preparatu z denotiwirem, znanego głównie z zastosowania w opryszczce, ale skutecznego również w leczeniu infekcji wywołanej przez VZV (Vratizolin 3% krem).
Pomocny może być także acyklowir w kremie (Hascovir, Zovirax, Herpex).
Podczas ospy bardzo ważną kwestią jest zahamowanie chęci drapania się, które prowadzi do uszkodzenia ropnych pęcherzyków. Zdrapanie zaschniętych strupków zwiększa ryzyko zakażenia bakteryjnego, co pogarsza rokowania i przedłuża czas potrzebny do wyzdrowienia.
Na rynku dostępna jest alternatywa dla pudrów płynnych – preparat przeznaczony specjalnie dla dzieci chorych na ospę, który łagodzi świąd — pianka PoxClin Cool Mousse. Produkt zawiera żel z aloesu, betainę, pantenol, alantoinę, wyciąg z ziela lawendy, kwiatu rumianku. Tworzy warstwę ograniczającą rozwój zakażenia, łagodzi podrażnienia, uśmierza świąd, wspomaga naturalny proces gojenia. Zaleca się stosowanie preparatu trzy razy dziennie lub też każdorazowo, gdy wystąpi nasilony świąd. Dla zwiększenia efektu preparat można przechowywać w lodówce.
Na rynku dostępny jest też preparat w postaci żelu Virasoothe Spray gel, łagodzący objawy ospy wietrznej. Preparat nie zawiera substancji przeciwświądowych, ale w opinii rodziców skutecznie niweluje świąd. Zdecydowaną zaletą produktu jest postać leku w formie sprayu, co ułatwia aplikację.
W celu załagodzenia świądu zastosować można dimetinden (Fenistil, 1 mg/ml) w postaci kropli doustnych. Zastosowanie na skórę żelu nie powinno wiązać się z ryzykiem nadkażenia, dlatego taka postać leku również może być pomocna i jest powszechnie stosowana wraz z wcześniejszym odkażeniem zmian oktenidyną. Jeśli jednak rodzic planuje stosować preparat na dużą powierzchnię skóry dziecka lub też, gdy świąd nie jest bardzo dokuczliwy, warto w pierwszym kroku sięgnąć po łagodniejsze środki, takie jak PoxClin.
Mimo że nie ma dowodów na skuteczność izoprynozyny (Neosine, Groprinosin) w leczeniu chorób z przeziębienia o etiologii wirusowej (Patrz: “Czy izoprynozyna (Neosine, Groprinosin) jest skutecznym lekiem na przeziębienie i grypę? [Case #22]”.), to może być pomocna w ograniczaniu infekcji wirusem ospy.[5] Trzeba pamiętać, że w tym przypadku dawka izoprynozyny musi być większa, tj. 100 mg/kg m.c. Nie ma jednak wiarygodnych dowodów na skuteczność takiego leczenia i lekiem z wyboru pozostaje acyklowir.
Piśmiennictwo:
- http://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/podrecznik/99866,ospa-wietrzna⬏
- http://pediatria.mp.pl/choroby/chorobyzakazne/67573,ospa-wietrzna⬏
- http://www.mp.pl/artykuly/68702,zasady-pielegnacji-skory-dziecka-chorego-na-ospe-wietrzna⬏
- Pediatric Chickenpox: Patient education http://emedicine.medscape.com/article/969773-overview#a7⬏
- Janeczko J. et al.: Effect of isoprinosine and acyclovir on the clinical course of chickenpox and herpes zoster 1991. abstrakt⬏
