Synonimy: pstrok, święty oset, oset Najświętszej Marii Panny, dziki karczoch, milk thistle, Carduus marianus

Ostropest plamisty to roślina ceniona od czasów starożytnych. Surowcem farmaceutycznym ostropestu są owoce, których wyciąg stanowi składnik leków i suplementów o działaniu m.in. regenerującym komórki wątroby.

Działanie i zastosowanie ostropestu

Aktywnym składnikiem ostropestu plamistego jest sylimaryna. Składa się ona z kompleksu flawonolignanów, m.in. sylibiny A, sylibiny B (uważanych za najbardziej aktywne biologicznie składniki sylimaryny). Działanie ochronne ostropestu (m.in. na komórki wątroby) wynika z wielokierunkowego działania (głównie sylimaryny), w tym działania antyoksydacyjnego, przeciwzapalnego, przeciwwirusowego. Ze względu na słabą dostępność doustną ostropestu kompleksy fosfolipidowe sylibininy i sylimaryny pomagają poprawić wchłanianie. Ostropest plamisty wykazał skuteczność kliniczną w chorobach wątroby, zatruciach grzybami, cukrzycy, dyslipidemiii i niestrawności. Dowody na skuteczność kliniczną ostropestu w zatruciach lekami, zwiększaniu laktacji, alergicznym nieżycie nosa, chorobie Alzheimera, łagodnym rozroście gruczołu krokowego i poprawie funkcjonowania nerek są niewystarczające.

Skuteczność ostropestu potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność ostropestu plamistego w leczeniu schorzeń takich jak:

• Choroby wątroby – w badaniu z udziałem dzieci w wieku 5–16 lat z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby (NAFLD) sylimaryna podawana przez 12 tygodni (5 mg na kg m.c. na dzień) wpływała na zmniejszenie stłuszczenia wątroby, poprawę czynności wątroby i zmniejszenie poziomu trójglicerydów.^[1] Metaanaliza 12 badań wykazała, że sylimaryna w monoterapii i terapii skojarzonej w leczeniu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B jest równie skuteczna co leki przeciwwirusowe i ochraniające wątrobę pod kątem wpływu na aktywność aminotransferaz w surowicy i markery włóknienia wątroby.^[2] Przegląd Cochrane z 2007 roku obejmujący 18 badań klinicznych z udziałem ponad 1000 pacjentów wykazał, że stosowanie ostropestu plamistego redukuje śmiertelność związaną z chorobami wątroby, lecz po uwzględnieniu jedynie badań wysokiej jakości nie zaobserwowano tego efektu.^[3]
• Hepatotoksyczność w wyniku zatrucia – ze względu na zdolność do wiązania się z receptorami na błonach komórek wątroby i konkurowanie z toksynami o transport przezbłonowy ostropest plamisty może być korzystny w przypadku zatrucia po spożyciu grzybów aminata. Liczne opisy przypadków wspierają stosowanie sylibiliny w postaci infuzji w przypadkach zatrucia grzybami.^[4]
• Cukrzyca – metaanaliza z 2016 roku obejmująca 5 badań klinicznych z udziałem 270 pacjentów z cukrzycą typu II wykazała, że przyjmowanie sylimaryny (200–600 mg na dobę) ma wpływ na obniżenie poziomu glukozy na czczo, a także HbA_1c. Nie wykazano wpływu sylimaryny na profil lipidowy, a badacze podkreślają, że włączone badania były niskiej jakości i nie można na ich podstawie jednoznacznie stwierdzić korzyści z suplementacji.^[5] W badaniu z randomizacją kontrolowanym placebo z 2018 roku również udokumentowano statystycznie istotną poprawę wskaźników glikemii – poziomu glukozy w surowicy, insuliny i wrażliwości na insulinę u dorosłych z co najmniej 6-miesięczną historią cukrzycy typu II po 45 dniach stosowania ekstraktu sylimaryny (420 mg na dobę).^[6]
• Dyslipidemia – w badaniu z udziałem 40 pacjentów w wieku 25–50 lat ze zdiagnozowaną cukrzycą typu II zaobserwowano statystycznie istotną poprawę niektórych parametrów lipidowych u osób otrzymujących standaryzowany ekstrakt sylimaryny (420 mg na dobę przez 45 dni) – poziomu lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL), triglicerydów oraz stosunku triglicerydów do HDL w porównaniu z placebo.^[6] Metaanaliza 4 badań klinicznych wykazała, że stosowanie preparatu zawierającego ostropest i berberynę przyczynia się do zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, i stężenia glukozy na czczo, jednak jakość badań jest niska.^[7]
• Niestrawność – metaanaliza z 2004 roku wykazała, że preparat złożony zawierający m.in. wyciąg z owoców ostropestu zmniejsza nasilenie objawów niestrawności, w tym refluks, ból brzucha i nudności.^[8]

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność ostropestu

Wpływ ostropestu na hepatotoksyczność wywołaną lekami jest niejasny. Ostropest plamisty redukował  uszkodzenia wątroby wywołane paracetamolem, a w przypadku zmniejszania toksyczności leków przeciwgruźliczych uzyskane wyniki są sprzeczne. Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 55 pacjentów z gruźlicą wykazało, że terapia wspomagająca sylimaryną (140 mg 3 razy dziennie) istotnie zmniejszyła ryzyko uszkodzenia wątroby wywołanego lekami przeciwgruźlicznymi w porównaniu z placebo o 28%.^[9] W dwóch innych badaniach z udziałem pacjentów otrzymujących konwencjonalną terapię przeciwko gruźlicy nie wykazano różnic w częstości polekowego uszkodzenia wątroby pomiędzy grupą otrzymującą sylibilinę w ilości 70 mg 3 razy dziennie^[10] lub kapsułki z ostropestem (200 mg dwa razy dziennie) w porównaniu z grupą kontrolną.^[11]

Badanie z udziałem 50 kobiet wykazało, że przyjmowanie zmikronizowanej sylimaryny w ilości 420 mg na dobę przez 63 dni przyczynia się do zwiększenia wytwarzania mleka o 85,94% względem 32,09% w przy stosowaniu placebo. Sylimaryna jest uznawana za substancję bezpieczną w promowaniu laktacji i nie wpływa na jakość i składniki kobiecego mleka.^[12]

Badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 60 pacjentów wykazało, że przyjmowanie sylimaryny przez miesiąc w połączeniu ze standardową terapią przeciwhistaminową skutkuje redukcją objawów alergicznego nieżytu nosa.^[13] Ostropest w połączeniu z innymi składnikami wykazał skuteczność w poprawie funkcjonowania u pacjentów z chorobą Alzheimera, łagodzeniu objawów łagodnego rozrostu gruczołu krokowego.

Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie trzech tabletek zawierających 140 mg sylimaryny codziennie przez trzy miesiące powoduje zmniejszenie wydalania albuminy z moczem i może być korzystne u pacjentów z nefropatią cukrzycową.^[14] Stosowanie sylimaryny miało również wpływ na redukcję działań niepożądanych terapii przeciwnowotworowej, w tym opóźniało rozwój zapalenia błony śluzowej jamy ustnej. Sylimaryna nie wykazała działania ochronnego przed nefrotoksycznością wywołaną kontrastem oraz cisplatyną.

Bezpieczeństwo stosowania ostropestu

W badaniach stosowano bezpiecznie wyciąg z ostropestu w ilości do 420 mg na dobę do 4 lat.^[15] Po przyjęciu doustnym ostropestu/sylimaryny mogą wystąpić krótkotrwałe zaburzenia żołądkowo-jelitowe (np. wzdęcia, uczucie pełności lub bólu brzucha), ból głowy i świąd. Stosowanie sylimaryny w wysokich dawkach może powodować zwiększenie poziomu bilirubiny i enzymów wątrobowych.

Ostropest plamisty w ciąży i podczas laktacji

Ograniczone badania kliniczne nie wykazały działań niepożądanych u kobiet w ciąży przyjmujących ostropest,  potrzebne są jednak dalsze dane w celu potwierdzenia bezpieczeństwa. Ostropest plamisty może mieć działanie pobudzające laktację przez zwiększanie poziomu prolaktyny

Interakcje ostropestu

Stosowanie preparatów z ostropestem może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka hipoglikemii u pacjentów przyjmujących leki przeciwcukrzycowe. Potencjalnie ostropest może również powodować wzrost wskaźnika INR u osób przyjmujących warfarynę. Istnieją mieszane dane dotyczące zdolności ostropestu plamistego do wywierania aktywności hamującej lub indukującej aktywność CYP450, a także glikoproteiny P, jednak ryzyko interakcji jest minimalne i oparte głównie na wynikach badań in vitro lub modelach zwierzęcych. W przypadku jednoczesnego stosowania suplementów zawierających żelazo lub miedź z ostropestem plamistym ze względu na potencjalne działanie chelatujące i zmniejszenie wchłaniania żelaza/miedzi należy zachować kilkugodzinny odstęp pomiędzy preparatami.

Preparaty dostępne na rynku zawierające ostropest plamisty

Wybrane suplementy diety oraz leki OTC dostępne na rynku zawierające ostropest plamisty zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy zawierające ostropest plamisty:

Wybrane leki zawierające ostropest plamisty:

Zobacz też: Jeżówka purpurowa – <i>Echinacea purpurea</i> L.

Piśmiennictwo

1. Famouri, F., Saleh, M.M., Rostampour, N., Hashemi, E., Shahsanaee, A. (2017). The effect of silymarin on nonalcoholic fatty liver disease in children. J Herbmed Pharmacol, 6, 16–20.⬏
2. Wei, F., Liu, S. K., Liu, X. Y., Li, Z. J., Li, B., Zhou, Y. L., Zhang, H. Y., Li, Y. W. (2013). Meta-analysis: silymarin and its combination therapy for the treatment of chronic hepatitis B. European journal of clinical microbiology & infectious diseases : official publication of the European Society of Clinical Microbiology, 32(5), 657–669. https://doi.org/10.1007/s10096-012-1789-1⬏
3. Rambaldi, A., Jacobs, B.P., Gluud, C. (2007). Milk thistle for alcoholic and/or hepatitis B or C virus liver diseases. Cochrane Database Syst Rev, (4), CD003620.⬏
4. Mengs, U., Pohl, R.T., Mitchell, T. (2012). Legalon SIL: the antidote of choice in patients with acute hepatotoxicity from amatoxin poisoning. Curr Pharm Biotechnol, 13(10), 1964–1970.⬏
5. Voroneanu, L., Nistor, I., Dumea, R., Apeterii, M., Covic, A. (2016). Silymarin in type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Diabetes Res. 2016, 5147468.⬏
6. Ebrahimpour-Koujan, S., Gargari, B.P., Mobasseri, M., Valizadeh, H., Asghari-Jafarabadi, M. (2018). Lower glycemic indices and lipid profile among type 2 diabetes mellitus patients who received novel dose of Silybum marianum (L.) Gaertn. (silymarin) extract supplement: a triple-blinded randomized controlled clinical trial. Phytomedicine, 44, 39–44.⬏⬏
7. Tóth, B., Németh, D., Soós, A., Hegyi, P., Pham-Dobor, G., Varga, O., Varga, V., Kiss, T., Sarlós, P., Erőss, B., Csupor, D. (2020). The Effects of a Fixed Combination of Berberis aristata and Silybum marianum on Dyslipidaemia – A Meta-analysis and Systematic Review. Planta medica, 86(2), 132–143. https://doi.org/10.1055/a-1063-1649⬏
8. Melzer, J., Rösch, W., Reichling, J., Brignoli, R., Saller, R. (2004). Meta-analysis: phytotherapy of functional dyspepsia with the herbal drug preparation STW 5 (Iberogast). Alimentary pharmacology & therapeutics, 20(11–12), 1279–1287. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2004.02275.x⬏
9. Luangchosiri, C., Thakkinstian, A., Chitphuk, S., Stitchantrakul, W., Petraksa, S., Sobhonslidsuk, A. (2015). A double-blinded randomized controlled trial of silymarin for the prevention of antituberculosis drug-induced liver injury. BMC Complement Altern Med, 15, 334.⬏
10. Gu, J., Tang, S. J., Tan, S. Y., Wu, Q., Zhang, X., Liu, C. X., Gao, X. S., Yuan, B. D., Han, L. J., Gao, A. P., Wu, M. Y., Huang, L. H., Ma, J., Xiao, H. P. (2015). An open-label, randomized and multi-center clinical trial to evaluate the efficacy of Silibinin in preventing drug-induced liver injury. International journal of clinical and experimental medicine, 8(3), 4320–4327.⬏
11. Zhang, S., Pan, H., Peng, X., Lu, H., Fan, H., Zheng, X., Xu, G., Wang, M., Wang, J. (2016). Preventive use of a hepatoprotectant against anti-tuberculosis drug-induced liver injury: A randomized controlled trial. Journal of gastroenterology and hepatology, 31(2), 409–416. https://doi.org/10.1111/jgh.13070⬏
12. Di Pierro, F., Callegari, A., Carotenuto, D., Tapia, M.M. (2008). Clinical efficacy, safety and tolerability of BIO-C (micronized Silymarin) as a galactagogue. Acta Biomed, 79(3), 205–210.⬏
13. Bakhshaee, M., Jabbari, F., Hoseini, S., Farid, R., Sadeghian, M. H., Rajati, M., Mohamadpoor, A. H., Movahhed, R., Zamani, M. A. (2011). Effect of silymarin in the treatment of allergic rhinitis. Otolaryngology–head and neck surgery : official journal of American Academy of Otolaryngology-Head and Neck Surgery, 145(6), 904–909. https://doi.org/10.1177/0194599811423504⬏
14. Fallahzadeh, M. K., Dormanesh, B., Sagheb, M. M., Roozbeh, J., Vessal, G., Pakfetrat, M., Daneshbod, Y., Kamali-Sarvestani, E., Lankarani, K. B. (2012). Effect of addition of silymarin to renin-angiotensin system inhibitors on proteinuria in type 2 diabetic patients with overt nephropathy: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. American journal of kidney diseases : the official journal of the National Kidney Foundation, 60(6), 896–903. https://doi.org/10.1053/j.ajkd.2012.06.005⬏
15. Natural Medicines. (2020). Milk Thistle. Aktualizacja: 30.12.2020.⬏