Do apteki przychodzi pacjentka (45 lat) z receptą na simwastatynę (Simvasterol, Zocor). Obawia się skutków ubocznych leku i pyta, czy jest on bezpieczny. Lekarz przepisał jej statynę po raz pierwszy, a jej niepokój spowodowany jest lekturą ulotki oraz artykułu na jednym z portali internetowych.
Wyjaśniono pacjentowi
Nie powinna obawiać się rozpoczęcia leczenia, a tym bardziej samodzielnie z niego rezygnować. W ulotce każdego leku producent informuje o każdym możliwym działaniu niepożądanym, ale nie oznacza to, że one u każdego wystąpią. Podobnie artykuł, który zaniepokoił pacjentkę, najprawdopodobniej napisany jest mocno na wyrost. Faktycznie statyny charakteryzuje cały szereg efektów ubocznych, ale lekarz przepisując lek bierze je pod uwagę i rozważa potencjalne korzyści takie jak zapobieganie udarom czy zawałom. Zaznaczono, aby pacjentka poinformowała farmaceutę lub swojego lekarza, jeśli tylko zauważy coś, co ją zaniepokoi, unikała soku grejpfrutowego przez cały czas leczenia i przy realizacji recept na nowe leki informowała w aptece farmaceutę o tym, jakie leki aktualnie stosuje.
Komentarz
Powszechnie panująca opinia na temat niepożądanych skutków terapii statynami, częściowo wynikająca z negatywnych doniesień w mediach, jest często przesadzona. Statyny mają ogólnie akceptowalny profil bezpieczeństwa, potwierdzony dużymi badaniami klinicznymi.[1][2]
Kontrowersje dotyczące stosowania statyn omówiono w osobnym artykule. (Patrz: “O co chodzi w kontrowersjach dotyczących statyn? [Q&A]”.)
O co więc mogą się martwić pacjenci?
Statyny a ryzyko uszkodzenia mięśni
Problemy związane z mięśniami są najczęściej zgłaszanym efektem ubocznym statyn. Najczęściej pojawiające się pytania to:
- O jakich symptomach mowa? Osłabienie i bóle mięśni, zwykle symetryczne, obejmujące uda, pośladki, łydki i mięśnie pleców. Zwykle nie wiążą się ze zaznaczonym wzrostem kinazy kreatyninowej (CK).
- Kiedy występują objawy? Najczęściej na początku terapii (w ciągu pierwszych 4-6 tygodni), po zwiększeniu dawki lub w momencie rozpoczęcia kuracji innym lekiem prowadzącym do interakcji.
- Którzy pacjenci są narażeni? Najczęściej pacjenci w podeszłym wieku (> 80 lat), zwłaszcza kobiety o niskiej wadze lub zaburzeniami czynności nerek, wątroby, cukrzycą, HIV lub przyjmujący leki wchodzące w interakcje ze statynami.
Na podstawie dostępnych badań, oszacowane zostały następujące częstotliwości występowania działań niepożądanych dotyczących mięśni:
- łagodny ból mięśni: 190 przypadków na 100 000 pacjentów,
- miopatia: 5 przypadków na 100 000 pacjentów,
- rabdomioliza: 1,6 przypadków na 100 000 pacjentów.[3]
Statyny a ryzyko cukrzycy
Statyny nieznacznie zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy, a mianowicie jeden dodatkowy przypadek cukrzycy na 1000 pacjentów po roku przyjmowania statyn.[4]
Podwyższone ryzyko dotyczy głównie pacjentów z już istniejącymi czynnikami ryzyka, takimi jak:[5]
- podwyższone stężenia glukozy we krwi na czczo,
- nadciśnienie tętnicze,
- zwiększone stężenie trójglicerydów,
- podwyższone BMI (ang. body mass index).
Statyny a zaburzenia funkcji wątroby
Łagodne zwiększenie aktywności aminotransferaz wątrobowych występuje u 0,5-2,0% pacjentów przyjmujących statyny, zwykle w ciągu pierwszych 3 miesięcy od rozpoczęcia leczenia.[6] Nie różni się to znacząco od wyników w przypadku przyjmowania placebo i w przypadku braku innych objawów rzadko ma istotne znaczenie kliniczne.
Statyny a ryzyko demencji
Leczenie statynami nie wpływa negatywnie na funkcje poznawcze. FDA na podstawie dokonanego przeglądu dostępnej literatury stwierdziła, że nie ma wystarczających dowodów na to, aby statyny zwiększały częstość występowania demencji czy łagodnych zaburzeń poznawczych.[7]
Gdy pacjent zgłasza działania niepożądane…
Wyobraźmy sobie sytuację, gdy pacjent zgłasza nam działania uboczne. Możliwe rozwiązania to:
- Zatrzymanie statyny i ponowne rozpoczęcie leczenia po ustąpieniu objawów w celu potwierdzenia czy objawy rzeczywiście były spowodowane przez lek.
- Zmniejszenie dawki statyny w obrębie grupy o tej samej intensywności (tabela 1).
- Zamianę statynę o wysokiej intensywności na statynę o niższej intensywności (tabela 1).
- Zamianę na statynę lepiej rozpuszczalną w wodzie (tabela 2).
Oczywiście w warunkach polskiej apteki możemy te zalecenia jedynie zasugerować lekarzowi.
Tabela 1. Tabela intensywności statyn według stopnia obniżenia LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości) wyrażonego w procentach.[8]
| Dawka mg/dzień | 5 mg | 10 mg | 20 mg | 40 mg | 80 mg |
| fluwastatyna | – | – | 21% | 27% | 33% |
| prawastatyna | – | 20% | 24% | 29% | – |
| simwastatyna | – | 27% | 32% | 37% | 42% |
| atorwastatyna | – | 37% | 43% | 49% | 55% |
| rosuwastatyna | 38% | 43% | 48% | 53% | – |
Statyny o niskiej intensywności: redukują poziom LDL o 20%-30%
Statyny o średniej intensywności: redukcją poziom LDL o 31%-40%
Statyny o wysokiej intensywności: redukują poziom LDL > 40%
W tabeli poniżej znajdziesz informację, które statyny są lepiej, a które gorzej rozpuszczalne w wodzie.
Tabela 2. Lipofilowość statyn.[9]
Wzrastająca lipofilność Wzrastająca hydrofilność | ||||
| simwastatyna | atorwastatyna | fluwastatyna | rosuwastatyna | rawastatyna |
Piśmiennictwo
- Taylor F, Huffman MD, Macedo AF, Moore TH, Burke M, Davey Smith G, Ward K,
Ebrahim S. Statins for the primary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31;(1):CD004816. abstrakt⬏ - Cholesterol Treatment Trialists’ (CTT) Collaborators, Mihaylova B, Emberson J, Blackwell L, Keech A, Simes J, Barnes EH, Voysey M, Gray A, Collins R, Baigent C. The effects of lowering LDL cholesterol with statin therapy in people at low risk of vascular disease: meta-analysis of individual data from 27 randomised trials. Lancet. 2012 Aug 11;380(9841):581-90. abstrakt⬏
- Law M, Rudnicka AR. Statin safety: a systematic review. Am J Cardiol. 2006 Apr
17;97(8A):52C-60C. Epub 2006 Feb 3. Review. PubMed PMID: 16581329. abstrakt⬏ - Piepoli MF, Hoes AW, Agewall S, Albus C, Brotons C, Catapano AL, Cooney MT, Corrà U, Cosyns B, Deaton C, Graham I, Hall MS, Hobbs FDR, Løchen ML, Löllgen H, Marques-Vidal P, Perk J, Prescott E, Redon J, Richter DJ, Sattar N, Smulders Y, Tiberi M, van der Worp HB, van Dis I, Verschuren WMM, Binno S; ESC Scientific Document Group. 2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: The Sixth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of 10 societies and by invited experts)Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Eur Heart J. 2016 Aug 1;37(29):2315-2381. abstrakt⬏
- Gov.uk: Statins: risk of hyperglycaemia and diabetes. Medicines and Healthcare products Regulatory Agency Published 11 December 2014 pełny tekst [dostęp: 04.02.2019]⬏
- Catapano AL, Graham I, De Backer G, Wiklund OM, Chapman J, Drexel H et al. 2016 ESC/EAS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias European Heart Journal. 2016;37:2999–3058 pełny tekst⬏
- U.S. Food and Drug Administration. FDA Drug Safety Communication: Important safety label changes to cholesterol-lowering statin drugs. 2012 pełny tekst⬏
- NICE Clinical Guideline CG181: Lipid Modification (2014) Lipid modification: cardiovascular risk assessment and the modification of blood lipids for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease. pełny tekst [dostęp: 15.02.2019]⬏
- Sirtori CR. The pharmacology of statins. Pharmacol Res. 2014;88:3–11. abstrakt⬏
Bardzo przydatna “piguła” wiedzy, wręcz idealna, by wytłumaczyć krótko i zwięźle, dlaczego nie trzeba bać się statyn. Rzeczywiście wiele razy spotkałam się z ogromną niechęcią pacjentów do tych leków (choć monakolinę w suplementach łykali z uśmiechem i nie stwierdzali żadnych skutków ubocznych) 🙂