Radioterapia jest jedną z najstarszych metod leczenia chorób onkologicznych. Polega ona na niszczeniu komórek nowotworowych za pomocą promieniowania jonizującego. Mimo rozwoju technologii podawane promieniowanie nie działa selektywnie tylko na komórki guza nowotworowego, ale niszczy też DNA komórek zdrowych, co prowadzi do popromiennego zapalenia skóry. Jest to działanie niepożądane dotyczące nawet 95% pacjentów poddanych tej metodzie leczenia.[1]
Rodzaje zmian w obrębie skóry w wyniku radioterapii
Na pojawienie się popromiennych zapaleń skóry narażeni są głównie pacjenci z nowotworami piersi, płuc, twarzy lub szyi. Skóra w tych miejscach jest delikatna i bardziej wrażliwa na poparzenia. Pierwsze zmiany mogą wystąpić w czasie od 1 do 4 tygodni po rozpoczęciu leczenia i dotyczą miejsc bezpośrednio poddanych promieniowaniu. U około 20 – 45% pacjentów mogą pojawić się owrzodzenia i łuszczenie skóry, jednak w większości przypadków stany zapalne są łagodne i zmiany szybko ustępują.
U części chorych radioterapia daje późne odczyny miejscowe, których następstwem są: zwłóknienia, uszkodzenia naczyń krwionośnych lub włókien nerwowych. Pojawiają się one zwykle po kilku miesiącach lub latach po zakończeniu leczenia i są nieodwracalne.[2]
Pielęgnacja skóry u pacjentów poddawanych radioterapii
Odpowiednia pielęgnacja skóry jest istotna już od pierwszych dni leczenia, ponieważ zmniejsza ryzyko powstawania odczynów popromiennych i poprawia znacznie komfort życia chorego.
Z tego względu możemy polecić pacjentowi poddawanemu radioterapii, aby:
- stosował produkty do mycia pozbawione SLS-ów, zapachu i alkoholu (przykład: Mediderm emulsja pod prysznic, La Roche Posay Lipikar Syndet delikatny krem myjący),
- stosował balsamy i kremy pozbawione zapachu i lanoliny,
- zakładał przewiewne i wygodne ubrania, żeby zapobiec otarciom skóry,
- unikał ekspozycji na słońce,
- dbał o prawidłowe nawodnienie organizmu,
- unikał golenia miejsc poddawanych naświetlaniu za pomocą maszynki mechanicznej.[3]
Stosowanie antyperspirantów przez pacjentów w trakcie radioterapii było temat dyskusji w środowisku naukowym ze względu na obawę, że sole glinu mogą wpływać na siłę podawanego promieniowania. W randomizowanym badaniu obejmującym 333 pacjentów z rakiem piersi poddawanym radioterapii wykazano, że nie ma różnicy w częstotliwości lub ciężkości przebiegu popromiennego zapalenia skóry między osobami stosującymi antyperspiranty a tymi, którzy nie stosują nic lub używają jedynie dezodorantów.[4]
Preparaty pielęgnacyjne dedykowane pacjentom w trakcie radioterapii
W aptekach mamy różne gamy produktów dedykowane pacjentom w trakcie radioterapii. Przeznaczone są one do stosowania profilaktycznego lub przy łagodnych odczynach popromiennych. Pamiętajmy, żeby nie polecać ich na skórę z owrzodzeniami lub zmianami sączącymi. Nie powinny być również stosowane bezpośrednio przed naświetlaniem.
Do nawilżania i łagodzenia skóry po naświetlaniu możemy pacjentowi polecić:
- RadioProtect – krem kojąco – łagodzący, zawierający w swoim składzie resweratrol i bioflawonoidy (neutralizują wolne rodniki i wspomagają regenerację skóry). Produkt daje delikatne uczucie chłodzenia i ma bardzo lekką konsystencję (łatwą do rozsmarowania i szybko wchłaniającą się). Formuła jest bezzapachowa.[5]
- Pharmaceris X XRAY-LIPOSUBTILIUM – krem łagodząco – regenerujący do twarzy i ciała zawierający w składzie kwas foliowy (przyspieszający regenerację komórek), wosk pszczeli (odżywia i uelastycznia skórę) i D-pantenol (łagodzi podrażnienia). Formuła jest bezzapachowa.[6]
- Bioderma Cicabio Restor – bezzapachowy krem ochronno – regenerujący – z d-pantenolem, kwasem hialuronowym i lipoglicyną (działającą przeciwbakteryjnie).[7]
- Octenicare – bezzapachowy krem łagodząco – regenerujący – z pantenolem, wazeliną, bisabololem i oktenidyną (działającą odkażająco).[8]
W przypadku pojawienia się popromiennych owrzodzeń lub zmian sączących konieczne jest odpowiednie odkażanie rany i stosowanie specjalistycznych opatrunków chłonących wysięk i ograniczających rozwój drobnoustrojów (przykłady: https://opieka.farm/rany/wybrane-specjalistyczne-opatrunki/).
Piśmiennictwo
- Hymes, S. et al.:Radiation dermatitis: clinical presentation, pathophysiology, and treatment. Journal of the American Academy of Dermatology, (2006), 54(1), 28–46. pełny tekst⬏
- Bernier, J., et al.: Consensus guidelines for the management of radiation dermatitis and coexisting acne-like rash in patients receiving radiotherapy plus EGFR inhibitors for the treatment of squamous cell carcinoma of the head and neck. Annals of oncology: official journal of the European Society for Medical Oncology (2008), 19(1), 142–149. pełny tekst⬏
- McQuestion, M.: Evidence-based skin care management in radiation therapy: clinical update. Semin Oncol Nurs. 2011 May;27(2):e1-17. pełny tekst⬏
- Lewis, L., et al.:. Evaluating the effects of aluminum-containing and non-aluminum containing deodorants on axillary skin toxicity during radiation therapy for breast cancer: a 3-armed randomized controlled trial. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2014 Nov 15;90(4):765-71. pełny tekst⬏
- Aureapharma, pełny tekst⬏
- Pharmaceris X XRAY-LIPOSUBTILIUM, ulotka⬏
- Bioderma Cicabio Restor, pełny tekst⬏
- Octenicare, ulotka⬏
Mnie uczono, że preparaty do pielęgnacji skóry po radioterapii nie mogą zawierać wody, która sprzyja uszkodzeniom tkanek pod wpływem promieniowania jonizującego? A może to niepotwierdzony badaniami mit?
Pod wpływem promieniowania jonizującego rozkładane są nie tylko białka i kwasy nukleinowe w komórce, ale również woda. Stąd też nie jest zalecane, żeby pacjent stosował preparaty pielęgnacyjne bezpośrednio przed naświetlaniami (większość z nich zawiera wodę). Skóra musi być czysta i bardzo dokładnie osuszona.
Doczytałam w jakimś poradniku dla pacjentów, że podczas brachyterapii, kiedy źródło promieniowania umieszczone jest w organizmie, pacjent cały czas to promieniowanie oddaje, a temu procesowi mogą już wtedy towarzyszyć zmiany skórne. Czy w tej sytuacji znikoma zawartość wody w tych dedykowanych preparatach będzie faktycznie niebezpieczna?