Transkrypcja:
Cześć, tu Dawid Panek. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o plastrach antykoncepcyjnych. Jakie informacje przekazać pacjentowi i na co należy zwrócić szczególną uwagę? Zapraszam

Pierwsze metody antykoncepcyjne były znane już starożytnym Egipcjanom. Świadczą o tym rysunki pochodzące z trzytysięcznego roku przed naszą erą, przedstawiające mężczyzn używających prezerwatyw podczas stosunku płciowego. W szesnastowiecznej Europie prezerwatywy były stosowane w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem się chorób, między innymi kiły. Z biegiem lat ich wskazania rozszerzyły się o zapobieganie ciąży.
W latach dwudziestych, dwudziestego wieku jako metodę antykoncepcji zaczęto stosować hormony jajnikowe: estrogen i progesteron. Taka opcja okazała się jednak dosyć kosztowna ze względu na pozyskiwanie ich jedynie z tkanek zwierzęcych. Po około dwudziestu latach pewien amerykański chemik zaczął otrzymywać hormony z roślin, a dopiero lata pięćdziesiąte przyniosły możliwość wykorzystywania syntetycznych pochodnych progesteronu, czyli progestagenów.
Transdermalny system antykoncepcji jest stosunkowo nową metodą, wprowadzoną do sprzedaży w Stanach Zjednoczonych w dwa tysiące pierwszym roku. W Polsce natomiast zrealizowanie recepty na plastry antykoncepcyjne jest możliwe od dwa tysiące czwartego roku.

Plastry antykoncepcyjne należą do metod stosowanych w celu zapobiegania ciąży. Są to systemy transdermalne złożone z trzech warstw: zewnętrznej, nieprzepuszczalnej dla wody, środkowej, w której zawarta jest substancja czynna oraz wewnętrznej – adhezyjnej. Po przyklejeniu system uwalnia syntetyczne odpowiedniki żeńskich hormonów płciowych, które następnie po przeniknięciu przez skórę hamują owulację.

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?

Mechanizm działania antykoncepcyjnego środków hormonalnych jest złożony i obejmuje zarówno wpływ na proces dojrzewania pęcherzyka jajnikowego i owulacji, ale także na błonę śluzową macicy oraz śluz szyjkowy. Aby uzyskać maksymalną skuteczność tej metody ważne jest dokładne przestrzeganie zasad użytkowania systemu.
Zmiana plastra powinna następować zawsze w tym samym dniu tygodnia. W dany dzień stary plaster należy zerwać i zastąpić go nowym. Czynność tę powtarza się w ósmym oraz w piętnastym dniu trzytygodniowego schematu. W dwudziestym drugim dniu, który rozpoczyna czwarty tydzień nie nakleja się już plastra. Początek nowego cyklu stosowania plastrów rozpoczyna się więc w pierwszym dniu po zakończeniu tygodnia, w którym system nie jest użytkowany.
Przerwa pomiędzy zastosowaniem plastrów nie może być dłuższa niż siedem dni. Jest to istotne, aby utrzymać efektywność działania na jak najwyższym poziomie. Nawet jeżeli w czasie przerwy nie nastąpiło krwawienie lub jeszcze się ono nie skończyło należy nakleić nowy plaster. Wydłużenie przerwy powyżej siedmiu dni zwiększa ryzyko wystąpienia jajeczkowania, a co za tym idzie w przypadku dojścia do stosunku płciowego trzeba mieć na uwadze możliwość zapłodnienia.
[ON#2] Plaster należy przykleić w okolicy pośladków, brzucha, zewnętrznej, górnej części ramienia lub górnej części tułowia. Nigdy nie powinno się natomiast umieszczać plastra na piersiach. Ważnym aspektem jest, aby skóra w tym miejscu była nieuszkodzona, sucha, czysta i nieowłosiona. Zaleca się nie stosować żadnych kosmetyków jak na przykład kremy czy olejki w miejsce, na które zostanie naklejony niebawem plaster, aby nie zmniejszyć w ten sposób jego właściwości klejących. W trakcie stosowania tej metody antykoncepcji warto także codziennie kontrolować, czy plaster przylega dokładnie do skóry. Szczególnie ważne jest, aby pamiętać o tym po ćwiczeniach fizycznych, kąpieli, skorzystaniu z basenu lub sauny. Choć odklejenie się plastra dotyczy mniej niż dwóch procent przypadków należy wiedzieć, aby w takiej sytuacji niezwłocznie przykleić nowy. Czas działania plastra po zerwaniu to maksymalnie czterdzieści osiem godzin.

Rozpoczęcie stosowania antykoncepcji hormonalnej może wiązać się z wystąpieniem u kobiety różnych działań niepożądanych. Do najbardziej powszechnych należą wahania nastroju, wzrost masy ciała, bóle głowy, bóle brzucha, czy tkliwość piersi. Niektóre skutki ubocze wymagają zwrócenia większej uwagi. Mowa tu między innymi o żylnej chorobie zatorowo-zakrzepowej, która stanowi również przeciwwskazanie do rozpoczęcia korzystania z tej metody antykoncepcji. Objawy, które mogą sugerować zaburzenia zakrzepowe to ból i obrzęk jednej nogi, nagły silny ból w klatce piersiowej lub nietypowy, silny ból głowy, utrzymujący się długotrwale, czy duszność pojawiająca się bez konkretnej przyczyny. Ważne jest także, aby w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej pamiętać o regularnych badaniach ginekologicznych, pozwalających wykluczyć rozwój chorób nowotworowych.

W przypadku spóźnienia ze zmianą plastra istotny jest tydzień, podczas którego do tego doszło. Jeżeli spóźnienie nastąpiło w pierwszym tygodniu, czyli plaster nie został przyklejony pierwszego dnia schematu, kobieta może nie być chroniona przed zajściem w ciążę. Plaster należy przykleić od razu po przypomnieniu sobie o jego braku i ten dzień traktować jako pierwszy z cyklu. Przez jego pierwsze siedem dni konieczne może być jednak korzystanie z niehormonalnych metod antykoncepcji. Jeżeli spóźnienie nastąpiło w drugim lub trzecim tygodniu i nie przekroczyło ono 48 godzin pacjentka pozostaje chroniona. Konieczne jest jednak natychmiastowe przyklejenie plastra, a zmiana na kolejny następuje w tym dniu co dotychczas. W przypadku spóźnienia dłuższego niż 48 godzin należy przerwać aktualnie trwający cykl i od razu rozpocząć kolejny czterotygodniowy schemat, naklejając nowy plaster. Jeżeli natomiast nie zdjęto plastra w dniu rozpoczynającym tydzień czwarty, należy to jak najszybciej zrobić, a kolejny przykleić, w dniu wypadającym w dotychczasowym cyklu jako pierwszy.

Plastry antykoncepcyjne są jednak używane nie tylko w celu uniknięcia ciąży. Lekarze zalecają niekiedy ich stosowanie w innych sytuacjach, takich jak na przykład leczenie endometriozy. Tego wskazania nie znajdziemy wśród tych, dla których zarejestrowane są hormonalne systemy transdermalne. Jest to więc zastosowanie off-label. Wykazano, że przy pomocy plastrów można zmniejszyć towarzyszący endometriozie ból okołomiesiączkowy poprzez hamowanie wzrostu zmian endometrialnych. [OFF#4] Dodatkowo ta metoda w przeciwieństwie do tabletek antykoncepcyjnych omija przewód pokarmowy, co ma wpływ na ograniczenie zdarzeń niepożądanych tego pochodzenia.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.