[toc]Jakie wnioski można wyciągnąć na postawie pierwszych lat prowadzenia przeglądów lekowych w polskich aptekach?

Promocja wśród pacjentów

Należy na wstępie zaznaczyć, że kluczowe w całej usłudze okazało się zdobycie zaufania i uznania pacjenta. Przygotowanie do wdrażania usług opieki farmaceutycznej musi zawsze uwzględniać budowanie wizerunku farmaceuty jako konsultanta do spraw lekowych, nie sprzedawcy. Pacjentom często nie przechodzi przez myśl, że farmaceuta jest w stanie udzielić prawdziwej konsultacji, nie mówiąc już o całkowitym zaskoczeniu chorego w przypadku zaproszenia go na rozmowę do gabinetu konsultacyjnego, którego pacjenci nie spodziewają się zastać w aptece.

Przejście pacjenta z sali sprzedażowej do specjalnie przystosowanej przestrzeń do konsultacji momentalnie zmieniało relację z typu klient-sprzedawca na pacjent-doradca. Jednak jak sprawić, żeby klient zainteresowany głównie niską ceną i promocjami zamienił się w pacjenta chętnego zwierzyć się farmaceucie ze swoich problemów z lekami?

Następujące rozwiązania przynosiły najlepsze skutki w postaci takiej właśnie transformacji:

Metoda 1. Dystrybucja rozpiski leków

Pacjent, który stosuje więcej niż 3-4 leki, otrzymuje od farmaceuty rozpiskę tabelaryczną do samodzielnego wypełnienia. Farmaceuta zachęca, aby taką listę sporządzić i zabierać na wizyty lekarskie, do szpitala, czy właśnie do apteki. Pacjent otrzymuje informację, że farmaceuta przejrzy wszystkie stosowane leki i sprawdzi, czy są odpowiednio, bezpiecznie i świadomie przyjmowane. Taka sama informacja znajduje się na rozpisce, która tym samym staje się zaproszeniem i wstępem do Przeglądu Lekowego.

Metoda 2. Aktywne typowanie pacjentów

Już przy pierwszych próbach przeprowadzenia przeglądów lekowych zidentyfikowaliśmy pewien problem – pacjenci, którzy są najbardziej zainteresowani usługą typu Przegląd Lekowy to zazwyczaj ludzie, którzy najprawdopodobniej dbają o swoje zdrowie, odpowiedni styl życia, świadomie stosujący leki (a w skrajnych przypadkach hipochondrycy), a więc populacja osób która… najmniej skorzysta na takim świadczeniu, bo nie ma problemu z compliance.

Kluczowe okazało się zatem aktywne typowanie pacjentów na podstawie problematycznych pod kątem interakcji zestawów leków, jakie wykupywane są w aptece na jedno nazwisko. Pacjent podczas realizacji recepty albo odbioru preparatu na drugi dzień (w przypadku, gdy zabrakło leku w aptece podczas pierwszej wizyty) może być zaproszony na konsultację słowami:

Stosuje Pani lek przeciwzakrzepowy, który może kolidować z innymi lekami. Mogę przejrzeć leki, jakie Pani stosuje [tu wskazujemy pokój konsultacyjny oraz wydajemy formularz dla pacjenta, żeby wstępnie spisał preparaty w domu], dzięki czemu będzie np. wiadomo jakie leki przeciwbólowe może Pani stosować.

Słowo “interakcja” też jest często niezrozumiałe. Lepiej mówić o tym, że leki znoszą swoje działanie, kolidują lub szkodzą, gdy łączone razem:

Czasem przy niektórych kombinacjach leki mogą haratać żołądek/mącić w głowie/powodować objawy na które Pan/Pani się skarży. Proszę spisać nam wszystkie leki i jutro omówimy jak je bezpiecznie stosować.

i wspierać pacjenta w procesie leczenia:

Rozumiem, że ciężko jest spamiętać wszystkie te leki, niejeden ma z tym problem, ale proszę zwrócić uwagę, że leki X, Y i Z są szczególnie ważne i choć może Pani nie odczuwać ich działania, naprawdę chronią Panią przed kolejnym udarem!

Warto zaznaczyć, że Przegląd nie może być wykonywany pod nieobecność pacjenta, na podstawie samej tylko listy leków z recept. Bez wywiadu farmaceuta nie ma możliwości oceny compliance, sprawdzenia czy pacjent odpowiednio inhalator czy inną postać leku, czy też edukacji pacjenta w zakresie bezpieczeństwa i skuteczności farmakoterapii.

Metoda 3. Przegląd Domowej Apteczki

Alternatywą dla metody wstępnej rozpiski jest poproszenie pacjenta o spakowanie wszystkich stosowanych przez niego leków i przyniesienie ich do apteki. Tym samym usługa, którą można nazwać roboczo Przeglądem Domowej Apteczki, jest dobrym wstępem do właściwego Przeglądu Lekowego, który uwzględnia także merytoryczne aspekty dot. działania leków, a nie tylko kontrolę dat ważności i jakości.

Czytaj też:Przegląd domowej apteczki apteczki – case study 1[tez]

Metoda 4. Rekomendacja lekarska

Najbardziej zainteresowani usługą okazali się pacjenci, którym sam lekarz prowadzący wskazał na możliwość konsultacji z farmaceutą. Tu jednak niezbędne jest, aby apteka i pracujący w niej farmaceuta zdobył uznanie lekarza poprzez kontakty związane bardziej z merytorycznymi zagadnieniami, aniżeli formalnymi, dotyczącymi np. ich błędów na receptach. Lekarze zaproszeni na prezentację pokoju konsultacyjnego i formularzy Przeglądu reagowali różnie: od obojętności („że wam się chce”) do dużego uznania.

Metoda 5. Zapraszanie na pomiar w aptece

Pomiar ciśnienia krwi w asyście farmaceuty okazał się doskonałym sposobem na rozpoczęcie rozmowy o lekach pacjenta. Jest to też okazja na wręczenie ulotek edukacyjnych na temat przeglądu lekowego oraz wcześniej wspomnianych rozpisek na leki, a także prezentacji miejsca do konsultacji i całej idei opieki farmaceutycznej.

Inne metody zachęcania pacjentów do skorzystania z usługi to hipotetycznie dystrybucja materiałów edukacyjnych miejscach publicznych i w przychodniach, jednak taka forma może być traktowana jako zabroniona reklama aptek.

Przebieg przeglądu

Zadaniem farmaceuty jest utrzymanie swobodnej atmosfery i partnerskiej relacji. Tylko w takich warunkach byliśmy w stanie wychwycić non-compliance, czyli niestosowanie się do zaleceń lekarza, któremu pacjent bał się do tego przyznać. Wymagane jest notowanie całego przebiegu rozmowy, co też ośmiela pacjenta i daje poczucie, że jest wysłuchany i nic farmaceucie nie umknie. Na końcu należy omówić wnioski i zalecenia, koncentrując się tylko na kilku najistotniejszych klinicznie problemach lekowych.

Zalecenia dla pacjenta

Pacjent otrzymuje zalecenia farmaceuty spisane prostym językiem, np.:

Proszę odstawić i nie stosować leku Voltaren ani Opokan. Leki te mogą wywoływać wrzody, a Pan cierpi na chorobę wrzodową oraz zgłaszał czarne stolce. Jeśli zaobserwuje Pan znów czarny (smolisty) stolec, proszę od razu zgłosić się do lekarza. Czarny kolor bierze się z przetrawionej krwi wydobywającej się z pękniętego wrzodu.

Taka forma zaleceń najbardziej trafiała do pacjentów.

Sugestie dla lekarza

Zapisane propozycje dot. substytucji, odstawienia lub włączenia nowego leku, przekazywał zwykle pacjent. Jak wynikało ze zmian w zestawach leków na receptach z kolejnych wizyt, nawet połowa sugestii była uwzględniana przez lekarzy, ale ich kontakt z apteką był bardzo sporadyczny.

Czytaj też:Przegląd Lekowy: Ból żołądka po betahistynie (Betaserc)? [Case #20][tez]

Problemy lekowe

Najczęściej identyfikowane problemy to stosowanie bez potrzeby leków „osłonowych” po zaprzestaniu leczenia lekami p/zapalnymi, brak zrozumienia, które leki są istotne, zażywanie niepotrzebnych i nieskutecznych leków (np. hepatotropowych w miejsce wymaganej modyfikacji diety) i suplementów, a czasem także poważniejsze interakcje jak ergotamina+tryptan, czy sildenafil+nitraty.

Powszechne jest też stosowanie diuretyków przy problemach z oddawaniem moczu, podczas gdy problem leży często w niewystarczającej podaży płynów, czy niestosowanie się do zaleceń lekarza ze względu na irracjonalne obawy przed działaniami niepożądanymi leków (dot. głównie statyn). Normą jest nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), którego podstawą jest błędne przekonanie pacjenta co do ich działania (przyczyną jest lansowane w reklamach twierdzenie, ze ibuprofen czy ketoprofen działa na przyczynę choroby którą jest stan zapalny, nie objaw).

Pacjenci często mają problemy z doborem pory dnia na zastosowanie leku. Zapis na recepcie 2×1 nie mówi o tym, czy lek lepiej zastosować rano i w południe czy co 12h, czasem nie rozumieją dawkowania 1×2, mają problemy z używaniem inhalatorów i często sami odstawiają leki bez konsultacji z lekarzem na skutek porad z książek „naturoterapeutycznych”.

OF to satysfakcja obustronna

Od naszych pierwszych przeglądów minęły już ponad 3 lata i na podstawie zarówno własnych doświadczeń, jak i innych farmaceutów, którzy z naszą pomocą wdrażali przegląd w swoich aptekach, możemy powiedzieć, że możliwość przeprowadzania usług opieki farmaceutycznej przynosi ogromną satysfakcję zawodową, mobilizuje do pogłębiania aktualnej wiedzy farmaceutycznej, a przede wszystkim buduje bazę bardzo lojalnych pacjentów.

Pacjenci, u których nie wykryto żadnego problemu lekowego, byli i tak wdzięczni za poświęcony czas i upewnili się co do potrzeby stosowania leków na swoje schorzenia. Największym wyzwaniem był brak czasu potrzebnego na pełny wywiad z pacjentem i przygotowanie raportu z zaleceniami.