Potas stanowi kluczowy pierwiastek w organizmie, pełniący istotne funkcje związane m.in. z utrzymaniem równowagi wodno-elektrolitowej, regulacją pracy serca i mięśni szkieletowych oraz kontrolą ciśnienia krwi. Chociaż zrównoważona dieta zazwyczaj dostarcza wystarczającą ilość potasu, istnieją sytuacje, w których konieczna staje się dodatkowa suplementacja.

Wskazaniami do stosowania preparatów potasowych wymienianymi przez producentów w Charakterystykach Produktów Leczniczych są między innymi:

• Profilaktyka i leczenie następstw stanów niedoboru potasu w organizmie spowodowanych różnymi stanami chorobowymi, jak wymioty, biegunka, nadczynność nadnerczy, zwiększona utrata potasu przez nerki, leczenie sodopędnymi lekami moczopędnymi i kortykosteroidami.
• Niedobór potasu towarzyszący także takim chorobom jak:
  • wtórny hiperaldosteronizm,
  • marskość wątroby z wodobrzuszem,
  • choroby układu krążenia,
  • cukrzyca.
• Leczenie zatrucia glikozydami naparstnicy.
• Przy niemiarowościach i nadpobudliwości serca, zwłaszcza na tle niedoboru magnezu i potasu.
• Profilaktycznie w chorobie niedokrwiennej serca, przy zagrożeniu zawałem.
• W rekonwalescencji pozawałowej.
• Po przebytych chorobach zakaźnych lub zabiegach chirurgicznych, w przebiegu których doszło do utraty magnezu i potasu.

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów potasowych. Jakie są między nimi różnice i jak dobrać odpowiedni preparat dla pacjenta?

Dostępne formy i połączenia preparatów z potasem

Na rynku dostępne są różnorodne preparaty zawierające potas, które można podzielić na leki na receptę, leki bez recepty (OTC) dostępne bezpośrednio w aptece oraz suplementy diety. Potas, występujący w postaci łatwo przyswajalnych soli, takich jak chlorek, glukonian, asparginian czy cytrynian, może być obecny samodzielnie lub w połączeniu z innymi pierwiastkami, zazwyczaj z magnezem.

Preparaty te są dostępne w różnych formach, takich jak tabletki, kapsułki, tabletki musujące, proszek czy syrop. Kapsułki o przedłużonym uwalnianiu są często stosowane w przypadku preparatów zawierających chlorek potasu, aby zminimalizować jego potencjalne drażniące działanie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Aby uniknąć ewentualnych działań niepożądanych, ważne jest przestrzeganie pewnych zasad:

• Przyjmowanie preparatów potasu po posiłku, popijając je co najmniej 100 ml wody o temperaturze pokojowej.
• Unikanie spożywania preparatów z gorącymi napojami lub alkoholem.
• Pozostawanie w pozycji stojącej lub siedzącej przez co najmniej 10 minut po zażyciu preparatu.

Podsumowując, istnieje szeroki wybór preparatów potasu, różniących się formą i składem, które można dostosować do indywidualnych potrzeb, przy zachowaniu zaleceń dotyczących ich stosowania w celu minimalizacji ewentualnych skutków ubocznych.

Podobieństwa i różnice

Dostępne w obrocie preparaty potasowe różnią się przede wszystkim takimi cechami jak:

• • Postać farmaceutyczna. Dostępność licznych preparatów potasowych dostępnych na rynku umożliwia dobranie preparatu pod szczególne potrzeby pacjenta. Preparaty w postaci syropu można polecić do stosowania u dzieci (Kalium Polfarmex od 4. tygodnia życia). Dobrą alternatywą dla pacjentów mających problemy z połykaniem mogą być preparaty potasowe w formie tabletek musujących do rozpuszczania w wodzie ( Plusssz Magnez Skurcz cytrynian). Pacjentom z chorobą wrzodową polecać można preparaty w postaci kapsułek o przedłużonym uwalnianiu (np. PotazeK), aby zminimalizować potencjalne drażniące działanie chlorku potasu ma błonę śluzową przewodu pokarmowego.

  • Rodzaj związku potas i jego biodostępność. W dostępnych na rynku preparatach potas występuje najczęściej jako: sole organiczne (cytrynian, asparginian), sole nieorganiczne (chlorek, węglan), oraz glukonian potasu. Brakuje badań, w których porównano wchłanialność różnych postaci potasu. Jednakże są badania dotyczące wybranych postaci potasu. Wyniki większości badań klinicznych wskazują, że dodatkowe spożycie potasu może pomóc w obniżeniu ciśnienia krwi. Na przykład, analiza 25 randomizowanych badań kontrolowanych z 2017 roku, w których uczestniczyło 1163 osób z nadciśnieniem tętniczym, pokazała istotne zmniejszenie zarówno skurczowego (o 4,48 mm Hg), jak i rozkurczowego (o 2,96 mm Hg) ciśnienia krwi po suplementacji potasem. W większości przypadków suplementacja polegała na przyjmowaniu chlorku potasu w dawce 30–120 mmol/dobę (1173–4692 mg) przez okres od 4 do 15 tygodni.^[1]Podobne korzystne efekty zaobserwowano w innej metaanalizie obejmującej 15 randomizowanych badań kontrolowanych, w których uczestniczyło 917 osób z prawidłowym ciśnieniem krwi lub nadciśnieniem, nieprzyjmujących wcześniej leków przeciwnadciśnieniowych. Tutaj również suplementacja potasu, głównie w postaci chlorku potasu w dawce 60-65 mEq/dzień (2,346-2,541 mg) przez okres od 4 do 24 tygodni, prowadziła do znacznego obniżenia ciśnienia krwi.^[2]Największe korzyści stwierdzono u osób z nadciśnieniem tętniczym, gdzie średnie zmniejszenie skurczowego ciśnienia krwi wyniosło 6,8 mmHg, a rozkurczowego 4,6 mmHg. Wyniki te potwierdzają także wcześniejsze metaanalizy, które także sugerowały pozytywne efekty suplementacji potasem.^[3][4]Jednakże przegląd sześciu badań najwyższej jakości przeprowadzony przez Cochrane wykazał brak istotnego obniżenia ciśnienia krwi przy suplementacji potasu. Ta różnica może być wynikiem różnic w metodologii badań lub specyficznych czynników środowiskowych lub genetycznych w badanej populacji.^[5]Naukowe badania wskazują, że dodatkowa dawka cytrynianu potasu może zmniejszyć ilość wapnia wydalana z moczem, a także ryzyko powstawania i rozwoju kamieni nerkowych.^[6]Przykładowe badanie kliniczne obejmujące 57 pacjentów z co najmniej dwoma kamieniami nerkowymi oraz niskim poziomem cytrynianu w moczu wykazało, że suplementacja cytrynianem potasu przez 3 lata istotnie zmniejszyła częstość występowania nowych kamieni w porównaniu z grupą placebo.^[7]Analiza przeglądowa Cochrane z 2015 roku, obejmująca siedem badań z udziałem 477 uczestników, sugeruje, że sole cytrynianu potasu mogą skutecznie zmniejszyć ryzyko powstawania nowych kamieni nerkowych zawierających wapń oraz zmniejszyć ich rozmiar. Mechanizm działania wydaje się polegać na zdolności cytrynianu do tworzenia kompleksów z wapniem w moczu i podnoszenia pH moczu, co hamuje tworzenie się kryształów szczawianu wapnia, a nie kwestii samego potasu.^[6][8]Pomimo obiecujących wyników, istnieją pewne ograniczenia. Na przykład, choć badania obserwacyjne sugerują związek między wyższym spożyciem potasu a niższym ryzykiem wystąpienia kamieni nerkowych, dowody na skuteczność suplementacji potasu są ograniczone. Tylko jedno badanie spełniło kryteria włączenia do analizy, co podkreśla potrzebę dalszych badań w tej dziedzinie.^[7][9]Niewiele badań klinicznych przeprowadzono dotychczas w celu zbadania wpływu suplementacji potasu na zdrowie kości. Jedno z tych badań, przeprowadzone na 52 zdrowych mężczyznach i kobietach powyżej 55 roku życia, wykazało, że przyjmowanie cytrynianu potasu przez 6 miesięcy znacząco zmniejszyło wydalanie wapnia z moczem w porównaniu z grupą placebo. W innym badaniu klinicznym, które trwało 2 lata i obejmowało 201 zdrowych osób dorosłych w wieku 65 lat lub starszych, suplementacja cytrynianem potasu w połączeniu z wapniem i witaminą D3 znacząco poprawiła gęstość mineralną kości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa oraz mikroarchitekturę kości w porównaniu z grupą placebo.^[10]Podobne badanie z udziałem osób starszych wykazało, że suplementacja wodorowęglanem potasu przez 84 dni istotnie zmniejszyła biochemiczne markery obrotu kostnego i wydalania wapnia z moczem.^[11]Jednakże badanie kliniczne przeprowadzone na 276 kobietach po menopauzie nie wykazało istotnego zmniejszenia obrotu kostnego ani zwiększenia gęstości mineralnej kości w biodrze lub odcinku lędźwiowym kręgosłupa po suplementacji cytrynianem potasu przez 2 lata w porównaniu z placebo.^[12]W małym badaniu klinicznym z 29 dorosłymi Afroamerykanami ze stanem przedcukrzycowym i normalnym lub niskim poziomem potasu w surowicy (3,3–4,0 mmol/l), stosowanie suplementacji potasem w dawce 40 mEq (1564 mg) (w postaci chlorku potasu) przez 3 miesiące wyraźnie zmniejszyło stężenie glukozy na czczo. Jednak nie zaobserwowano istotnych różnic w pomiarach glukozy ani insuliny podczas doustnego testu tolerancji glukozy.^[13]

• Dawka. Dawki potasu w dostępnych na rynku preparatach są zróżnicowane. Zazwyczaj znajdują się w przedziale od ok. 50 – 300 mg w jednej dawce. Normy dla potasu zostały opracowane na poziomie wystarczającego spożycia (AI), u osób dorosłych wynosi: 3500 mg u kobiet (także u kobiet w ciąży), 4000 mg u kobiet karmiących, 3500 mg u mężczyzn. U dzieci zapotrzebowanie na potas rośnie wraz z wiekiem i wynosi: 800 mg u dzieci od 1. do 3. r.ż., a 3000 mg u dzieci między 13. a 15 r.ż.^[14]
• Składniki dodatkowe. Najczęstszym ze składników dodatkowych, jaki można spotkać w preparatach potasowych jest chlorowodorek pirydoksyny, czyli witamina B6. Dodatkowo najczęściej są to preparaty złożone i poza witaminą B6 zawierają jeszcze magnez. Według informacji zawartych w Charakterystykach Produktów Leczniczych: witamina B6 zwiększa wchłanianie magnezu z przewodu pokarmowego o 20-40% i ułatwia jego transport do komórek organizmu.^[15]Jak dotąd nie potwierdzono jednoznacznie, że witamina B6 rzeczywiście znacząco zwiększa przyswajanie magnezu. W starszych badaniach można odnaleźć informacje potwierdzające to stwierdzenie, jednak dotyczą one dawek znacznie wyższych niż te, które znajdują się w preparatach magnezowych dostępnych w Polsce.^[16][17]
• Substancje pomocnicze. Warto zwrócić uwagę, że niektóre z dostępnych w aptekach preparatów potasowych jako substancje pomocnicze zawierają np. laktozę (np. Kalipoz prolongatum) co może mieć istotny wpływ na dobór preparatu dla pacjentów z nietolerancją laktozy. W przeglądzie systematycznym z 2010 roku zauważono, że większość pacjentów toleruje laktozę w dawkach do 15 g.^[18] W badaniu porównującym podanie preparatu zawierającego 400 mg laktozy do placebo u osób z nietolerancją laktozy wykazano, że dawka ta nie powoduje nasilenia objawów ze strony przewodu pokarmowego u tej grupy osób.^[19] Odnosząc się do tych badań, w przypadku preparatów potasowych zawierających laktozę, takich jak: Kalipoz prolongatum, zakładając schemat dawkowania wskazany w ChPL, pacjent przyjmie: od 71,25 mg do maksymalnego dawkowania leku co odpowiada 427,5 mg laktozy. Odpowiedź organizmu na laktozę jest kwestią indywidualną, jednak przy doborze preparatu magnezowego dla pacjenta z nietolerancją laktozy warto wziąć to pod uwagę. Kolejną grupą składników pomocniczych, są substancje słodzące, które nie podnoszą gwałtownie poziomu cukru we krwi: aspartam (np. Zdrovit Skurcz Forte), stewia i acesulfam K (np. Zdrovit Skurcz Forte). Dodatkowo niektóre preparaty potasowe zawierają czerwień koszenilową (np. Kalipoz prolongatum, NeoMag Cardio). Dotychczasowe badania w kwestii wystąpienia alergii po ekspozycji na czerwień koszenilową, dotyczyły głównie kosmetyków oraz produktów spożywczych. W tych badaniach zostały odnotowane przypadki reakcji alergicznych, jednak brakuje badań dotyczących leków zawierających czerwień koszenilową.

Zestawienie tabelaryczne preparatów z potasem

Na rynku jest dostępnych wiele preparatów potasowych. Warto zwrócić uwagę na postać, status oraz dawkę potasu. Porównanie dostępnych w Polsce preparatów jest przedstawione w tabeli poniżej.

Piśmiennictwo

1. Filippini T., Violi F., D’Amico R., Vincenti M. (2017). The effect of potassium supplementation on blood pressure in hypertensive subjects: A systematic review and meta-analysis. Int J Cardiol, 230:127-35⬏
2. Binia A., Jaeger J., Hu Y., Singh A., Zimmermann D. (2015). Daily potassium intake and sodium-to-potassium ratio in the reduction of blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens, 33:1509-20⬏
3. Cappuccio F.P., MacGregor G.A. (1991). Does potassium supplementation lower blood pressure? A meta-analysis of published trials. J Hypertens, 9:465-73⬏
4. Whelton P. K., He J., Cutler J. A., Brancati F.L., Appel L. J., Follmann D., et al. (1997). Effects of oral potassium on blood pressure. Meta-analysis of randomized controlled clinical trials. JAMA, 277:1624-32⬏
5. Dickinson H.O., Nicolson D. J., Campbell F., Beyer F. R., Mason J. (2006). Potassium supplementation for the management of primary hypertension in adults. Cochrane Database Syst Rev, CD004641⬏
6. Philips R., Hanchanale V. S., Myatt A., Somani B., Nabi G., Biyani C. S.(2015). Citrate salts for preventing and treating calcium containing kidney stones in adults. Cochrane Database Syst Rev, CD010057⬏⬏
7. Barcelo P., Wuhl O., Servitage E., Rousaud A., Pak C. Y. (1993). Randomized double-blind study of potassium citrate in idiopathic hypocitraturic calcium nephrolithiasis. J Urol, 150:1761-4⬏⬏
8. Maalouf N.M., Moe O.W., Adams-Huet B., Sakhaee K. (2011). Hypercalciuria associated with high dietary protein intake is not due to acid load. J Clin Endocrinol Metab, 96:3733-40⬏
9. Newberry S. J., Chung M. i in. (2018). Sodium and Potassium Intake: Effects on Chronic Disease Outcomes and Risks. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality. Comparative Effectiveness Review, No. 206⬏
10. Jehle S., Hulter H. N., Krapf R. (2013). Effect of potassium citrate on bone density, microarchitecture, and fracture risk in healthy older adults without osteoporosis: a randomized controlled trial. J Clin Endocrinol Metab, 98:207-17⬏
11. Dawson-Hughes B., Haris S. S. i in. (2015). Potassium bicarbonate supplementation lowers bone turnover and calcium excretion in older men and women: A randomized dose-finding trial. J Bone Miner Res, 30:2103-11⬏
12. Macdonald H. M., Black A. J. i in. (2008). Effect of potassium citrate supplementation or increased fruit and vegetable intake on bone metabolism in healthy postmenopausal women: a randomized controlled trial. Am J Clin Nutr, 88:465-74⬏
13. Chatterjee R., Slentz C. i in. (2017). Effects of potassium supplements on glucose metabolism in African Americans with prediabetes: a pilot trial. Am J Clin Nutr, 106:1431-8⬏
14. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. 2020⬏
15. ChPL Magne B6⬏
16. Eisinger, J., & Dagorn, J. (1986). Vitamin B6 and magnesium. Magnesium,5(1), 27–32⬏
17. Abraham, G. E., Schwartz, U. D., & Lubran, M. M. (1981). Effect of vitamin B-6 on plasma and red blood cell magnesium levels in premenopausal women. Annals of clinical and laboratory science, 11(4), 333–336⬏
18. Shaukat A, Levitt, Taylor BC, MacDonald R, Shamliyan TA, Kane RL, Wilt TJ.: Systematic review: effective management strategies for lactose intolerance, Ann Intern Med. 2010⬏
19. Montalo M et al.: Low‐dose lactose in drugs neither increases breath hydrogen excretion nor causes gastrointestinal symptoms, Aliment Pharmacol Ther. 2008⬏