Doustne roztwory elektrolitów, czyli doustne płyny nawadniające (DPN) są stosowane w celu nawodnienia organizmu w przypadku chorób biegunkowych oraz w celu utrzymania nawodnienia np. podczas intensywnych ćwiczeń. W chorobie biegunkowej rekomenduje się doustny roztwór nawadniający (ORS) zamiast płynów dożylnych, z wyjątkiem pacjentów z ciężkim odwodnieniem.^[1]

Preparaty z elektrolitami mają przeważnie wspólną cechę składu jakościowego, polegającą na obecności jonów sodowych, potasowych, chlorkowych, cytrynianowych oraz glukozy. Fakt ten wynika głównie z zaleceń WHO, wg których prawidłowo przygotowany i podany roztwór ORS (Oral Rehydration Salts) zapewnia wystarczającą ilość wody i elektrolitów do uzupełnienia niedoborów, ponieważ wchłania się on z jelita cienkiego nawet podczas obfitych biegunek, zmniejszając o 33% potrzebę podawania płynów pozajelitowo WHO rekomenduje, aby całkowita osmolalność gotowego płynu ORS wynosiła 245  g/L. ^[2]

Dostępne formy preparatów z elektrolitami

W obrocie aptecznym dostępne są zarówno mniej złożone preparaty zawierające właściwie jedynie składniki podstawowego ORS, ale także te dedykowane dla poszczególnych grup docelowych pacjentów. Wyróżniamy m.in. preparaty:

• “dla seniorów” – o zmienionej zawartości sodu (Orsalit Senior) lub z dodatkiem ekstraktów roślinnych, np. wyciągu z pestek winorośli właściwej (Vitis vinifera L.) (ElectroVit Senior)
• „dla dzieci” – zawierające aromaty korygujące słony smak (Orsalit dla dzieci, ElectroVit Junior, Orsalit Drink)
• „typu baby” – dla niemowląt, w ich składach nie znajdziemy dodatkowych aromatów (Gastrolit, Orsalit bezsmakowy)
• dla osób dbających o sylwetkę oraz diabetyków – w tych produktach glukoza została zastąpiona substancjami słodzącymi
• „na kaca” – zawierające składniki, które potencjalnie mają zmniejszać nieprzyjemne objawy związane z metabolizowaniem alkoholu kilka godzin po jego spożyciu (ElectroVit NA KACA)
• inne np. z dodatkiem probiotyków (Dicoflor Elektrolity), albumin o funkcji odżywczej (Orsalit Nutris).

Podobieństwa i różnice

Dostępne w obrocie preparaty z elektrolitami różnią się takimi cechami jak:

• Status:
  • ŻSPM – Żywność Specjalnego Przeznaczenia Medycznego (np. marka Orsalit)
  • SD – Suplementy Diety (np. marka Oryal)
  • Leki (Gastrolit)
• Postać. Tabletki musujące, proszki do sporządzania roztworu oraz gotowe roztwory (Orsalit Drink).Produkty zawierające dodatkowo probiotyki sporządza się mieszając dwie różne saszetki (Dicoflor Elektrolity – saszetka z elektrolitami + saszetka z probiotykami). Gotowe roztwory są praktyczne z punktu widzenia dawkowania, ponieważ nie ma konieczności odmierzania wody, tak aby roztwór osiągnął pożądane stężenia jonów, a co za tym idzie wartość osmolalności.
• Obecność poszczególnych jonów oraz osmolalność ich roztworów. Z mojej analizy wynika, że występują odchylenia w składzie jakościowym, jeśli porównujemy preparaty zawierające elektrolity, jednak istotne jest, aby osmolalność roztworu była obniżona, czyli wynosiła 210-268 mOsm/l.^[2] W przypadku niektórych suplementów diety (SD) z elektrolitami, producenci nie udzielają informacji na temat wartości osmolalności po sporządzeniu roztworu.

Można zauważyć, że preparaty z elektrolitami zawierają aniony wodorowęglanowe lub cytrynianowe. Te zawierające jony cytrynianowe będą bardziej kwaskowate w smaku (a więc lepiej tolerowane), natomiast preparaty z wodorowęglanami będą bardziej słone.

Analiza składów preparatów zawierających elektrolity

Tabela numer 1 zestawia wybrane preparaty z elektrolitami. Uwzględniono składy pod kątem jakościowym, osmolalności, statusu produktu, smaku oraz przeznaczenia, jeśli chodzi o wiek. Uszczegółowiono również obecność dodatków wpływających na ścieżkę rekomendacji. Przy wyborze producentów kierowano się markami z rozbudowanym portfolio w zakresie grup docelowych pacjentów. Szereg ulotek preparatów nie zawiera informacji w sekcji skład elektrolitów na temat zawartości jonów cytrynianowych, jednak na pierwszym miejscu w liście składu wymieniono kwas cytrynowy. W tabeli oznaczono ten fakt jako „kwas cytrynowy”.

Tabela 1 Zestawienie danych dotyczących składów w preparatach z elektrolitami

Większość omówionych preparatów elektrolitowych zawiera potrzebne składniki oraz obniżoną osmolalność, więc można je traktować jako doustne płyny nawadniające. Okazuje się, że nie zawsze określenie grupy docelowej pacjentów powinno determinować ścieżkę rekomendacji, ponieważ istnieją preparaty „uniwersalne”, które można stosować np. jednocześnie u niemowląt oraz dorosłych. Warto zwrócić na ten fakt uwagę przy rekomendacji preparatu „dla całej rodziny”.

Rekomendując preparat elektrolitowy należy się upewnić, czy pacjent zgłasza się z problemem odwodnienia, czy poszukuje preparatu, który mógłby stosować zamiennie z wodą. W pierwszym przypadku rekomendujemy typowy ORS z zastrzeżeniem sposobu dawkowania, w drugim zaś możemy zaproponować suplement diety.

Szczególną grupą są pacjenci diabetologiczni, którzy obawiają się stosowania preparatów zawierających cukier. Z myślą o nich powstały suplementy bez zawartości cukrów w tym glukozy. Z drugiej strony badanie oceniające ryzyko wystąpienia hiperglikemii podczas nawadniania pacjentów chorych na cukrzycę i ostrą biegunkę wykazało, że ORS zawierające glukozę, proszek ryżowy lub glicynę powinny być rekomendowane w tej grupie pacjentów.^[3] Należy pamiętać o tym, że bez obecności glukozy nie dojdzie do kotransportu sodu przez błony enterocytów, a co za tym idzie woda nie będzie wnikać do światła jelita. W praktyce oznacza to tyle, że pacjentowi diabetologicznemu, ale odwodnionemu zarekomendujemy ORS, a pacjentowi diabetologicznemu, który prosi o elektrolity do codziennego stosowania, zarekomendujemy preparat bez dodatku glukozy i innych cukrów.

Rekomendując płyn nawadniający dla dziecka powinniśmy się kierować smakiem sporządzonego roztworu. Produkty dedykowane dla młodych pacjentów mają w znacznym stopniu skorygowany słony smak. Należy uważać na to co polecimy matce dziecka skłonnego do alergii, ponieważ w takim przypadku dodatki sztucznych aromatów są niekorzystne.

W przypadku pacjentów szukających „coś na kaca” nie musimy sięgać jedynie po preparaty kierowane do tej grupy docelowej (np. ElectroVit NA KACA), ponieważ każdy preparat nawadniający będzie mieć porządane działanie. W randomizowanym badaniu kontrolowanym placebo sprawdzono stosowanie N-acetylocysteiny w zapobieganiu kacowi. Nie stwierdzono żadnej różnicy w wynikach ogólnej skali kaca, badanie sugerowało różnicę między płciami – u kobiet objawy kaca uległy złagodzeniu po zastosowaniu N-acetylocysteiny. Zaznaczono, że te wnioski wymagają ponownej weryfikacji chociażby ze względu na subiektywne odczuwanie objawów.^[4]

Czytaj też: Elektrolity – Pogadanki farmaceutyczne

Piśmiennictwo

1. Harris, L., & Braun, M. (2017). Electrolytes: Oral Electrolyte Solutions. FP essentials, 459, 35–38.⬏
2. WHO. (2005) World Health Organization. The Treatment of diarrhoea : a manual for physicians and other senior health workers. — 4th rev.⬏⬏
3. Haider, R., Azad Khan, A. K., Roy, S. K., Dewan, N., Alam, A. N., & Mahalanabis, D. (1994). Management of acute diarrhoea in diabetic patients using oral rehydration solutions containing glucose, rice, or glycine. BMJ (Clinical research ed.), 308(6929), 624–626. https://doi.org/10.1136/bmj.308.6929.624⬏
4. Coppersmith, V., Hudgins, S., Stoltzfus, J., & Stankewicz, H. (2021). The use of N-acetylcysteine in the prevention of hangover: a randomized trial. Scientific reports, 11(1), 13397. https://doi.org/10.1038/s41598-021-92676-0⬏