Maślan sodu (NaB, ang. Sodium Butyrate) to sól sodowa kwasu masłowego, będącego krótkołańcuchowym kwasem tłuszczowym (SCFA, ang. Short-Chain Fatty Acids). Kwas masłowy w warunkach fizjologicznych produkowany jest w procesie fermentacji niestrawionych węglowodanów przez bakterie jelitowe. Oczywistym jest, że aby wspierać nasz mikrobiom należy dobrze go odżywiać, przyjmując prebiotyki lub synbiotyki, które są połączeniem prebiotyku z probiotykiem – bakteriami wyselekcjonowanych szczepów, wspierających fizjologiczną florę bakteryjną.

Maślan sodu wykazuje silnie troficzne działanie na nabłonek jelit. Wpływa na utrzymanie odpowiedniego pH w świetle jelita grubego. Pozytywnie wpływa również na przepływ krwi w okrężnicy oraz wykazuje właściwości regenerujące błonę śluzową i nabłonkową barierę jelit.^[1]

Jak dotąd nie wykazano skutków ubocznych ani działań niepożądanych w trakcie stosowania tej substancji.

Oto w jakich wskazaniach możemy rekomendować maślan sodu jako uzupełnienie codziennej diety:

• Nieswoiste choroby zapalne błony śluzowej jelit (IBD, ang. Inflammatory Bowel Disease) m.in.: choroba Leśniewskiego-Crohna (CD, ang. Crohn’s Disease) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (UC, ang. Ulcerative Colitis),^[1][2]
• Zaburzenia flory jelitowej np.: SIBO (ang. Small Intenstine Bacterial Overgrowth), IMO (ang. Intestinal Methanogen Overgrowth) oraz po długotrwałej antybiotykoterapii,
• Zaburzenia czynnościowe jelit – zespół jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Disease),^[3]
• Przewlekłe zaparcia, biegunki, bóle brzucha, wzdęcia
• Zapalenie jelit po radio- i chemioterapii
• Dieta ubogoresztkowa

Dostępne formy i połączenia preparatów z maślanem sodu

Preparaty z maślanem sodu dostępne są w sprzedaży w różnych postaciach, takich jak: kapsułki, tabletki, saszetki a nawet czopki. Taka różnorodność umożliwi pacjentowi dostosowanie formy przyjęcia substancji zgodnie z aktualnymi potrzebami. Dostępne na rynku produkty zawierają głównie tylko sól sodową kwasu masłowego.

Można jednak spotykać połączenia z:

• liofilizatami bakterii probiotycznych,
• błonnikiem,
• inuliną,
• nukleotydami,
• cynkiem

Maślan sodu mogą przyjmować dzieci już od 7. roku życia.

Preparaty z maślanem sodu w sprzedaży dostępne są jako:

• suplementy diety,
• żywność specjalnego przeznaczenia medycznego,
• wyroby medyczne

Podobieństwa i różnice

W celu dobrania najlepszego preparatu dla pacjenta, należy zwróć uwagę na następujące aspekty:

• Postać. Dostępne na rynku preparaty to głównie kapsułki dojelitowe zawierające mikrogranulat maślanu sodu w postaci peletek, co zapewnia specyficzne, powolne uwalnianie substancji. Taki mechanizm jest jak najbardziej pożądany i wykazuje wiele korzyści, na przykład – zapobiega miejscowemu uwolnieniu API, a więc maślan sodu uwalniany będzie w całej długości jelita cienkiego oraz grubego. Natomiast podanie dojelitowe uniemożliwia inaktywację substancji czynnej w kwasowym środowisku żołądka.^[4] W sytuacji gdy pacjent zastanawiałby się między postacią kapsułkowaną a czopkami, należy rozwiać jego wątpliwości i wyjaśnić, że miejscem działania kapsułek są jelita, natomiast czopki mają łagodzić podrażnienia śluzówki odbytnicy oraz wspomagać regenerację tkanek odbytu. Warto również upewnić się czy pacjent nie cierpi na dolegliwości ze strony odbytu (ból, krwiste stolce), które mogłyby być przeciwwskazaniem dla tej formy preparatu.
• Porcja. Sugerowana dobowa porcja kwasu masłowego to 300 mg. Jednak producenci, którzy ustanowili preparaty zawierające maślan sodu jako żywność specjalnego przeznaczenia medycznego proponują większe porcje tej substancji, nawet do 750 mg maślanu sodu (saszetki Intesta Max). Natomiast produkty będące suplementami diety zazwyczaj mają mniejsze porcje substancji czynnej (ActiveLab DebuActive), ale są oczywiście wyjątki przekraczające 300 mg substancji (Biowen Maślan Sodu Forte Max).
• Składniki dodatkowe. Zdecydowana mniejszość preparatów ma w składzie dodatkowe składniki poza maślanem sodu. Jednak gdy już takowe się pojawią, są to zazwyczaj bakterie probiotyczne. Takie połączenie ma na celu jeszcze lepszy efekt terapii, jakim ma być wzbogacenie flory bakteryjnej jelit o gatunki produkujące krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Spotyka się również preparaty, wzbogacone o prebiotyki, na przykład inulinę, która jest pożywką dla mikrobioty jelitowej. W dietach niezbilansowanych, ubogoresztkowych pacjenci spożywają zbyt mało błonnika, który jest niezbędny do endogennej produkcji kwasu masłowego. Dlatego jego dodatek do preparatu z maślanem sodu może być dobrym rozwiązaniem dla tej grupy pacjentów.
• Składniki pomocnicze. Pacjenci weganie lub wegetarianie będą wdzięczni za doradzenie produktu o roślinnym składzie. Dlatego powinniśmy zwrócić uwagę na wegańskie pochodzenie składników otoczki kapsułki. Preparaty maślanu sodu w przeważającej większości zawierają otoczkę celulozową, której głównym składnikiem jest hydroksypropylometyloceluloza – HPMC (Gastro Maślan IBS). Ważną dla pacjentów informacją może być również obecność oleju palmowego w otoczkach mikrokapsułek (Debutir Forte, Ibesan maślan). W postaciach proszkowych obecne są aromaty i substancje słodzące.
• Status. W przypadku wątpliwości pacjenta w zakresie różnicy między suplementem diety, żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego a wyrobem medycznym z maślanem sodu należy wyjaśnić czym różnią się te statusy. Suplement diety jest środkiem spożywczym, który ma uzupełnić niezbilansowaną, codzienną dietę pacjenta narażonego na niedobór składników/substancji odżywczych. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to środek spożywczy, którego specjalny skład ma zaspokoić potrzeby żywieniowe osób, których metabolizm i procesy trawienia nie spełniają swojej funkcji lub osób, które ze względu na specjalny stan fizjologiczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w tej żywności. Natomiast wyrób medyczny to artykuł medyczny, przeznaczony przez wytwórcę do stosowania w celu m.in. leczenia lub łagodzenia przebiegu choroby.

Zauważ, że niekiedy producenci podają skład w przeliczeniu na kwas masłowy. Przykładowo, Health Labs Care Maślan Sodu Forte zawiera 600 mg maślanu sodu w jednej kapsułce, czyli 940 mg kwasu masłowego w dziennej porcji (2 kapsułki).

Zestawienie tabelaryczne preparatów z maślanem sodu

W poniższej tabeli zestawiono dostępne na rynku preparaty z maślanem sodu. Przeanalizowano porcję maślanu sodu w mg/[1 kapsułkę/tabletkę/saszetkę/czopek], status preparatu, postać, składniki dodatkowe oraz informacja czy produkt odpowiedni jest dla wegan. Najczęściej produkowaną postacią są kapsułki dojelitowe zawierające mikrokapsułki (peletki) maślanu sodu, a większość z nich może być stosowana przez wegan.

W celu trafnego doboru preparatu z maślanem sodu, należy dopytać pacjenta jakie dolegliwości i objawy u niego występują. W przypadku pacjenta po długotrwałej antybiotykoterapii lub z zaburzeniami mikroflory jelitowej warto zaproponować preparat złożony, który zawiera połączenie maślanu sodu z bakteriami probiotycznymi i prebiotykami (Tributron). Natomiast dla pacjentów z IBD lub IBS odpowiedni będzie preparat z maślanem sodu i szczepem probiotycznym Saccharomyces cerevisiae CNCM I-3856 (IntestaBiom).

Szczep drożdży Saccharomyces cerevisiae CNCM I-3856 wydziela enzymy sacharolityczne, które wspomagają mikrobiotę jelitową w wytwarzaniu krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i alkoholi, o których wiadomo, że wywierają działanie prokinetyczne na jelita. W badaniu z 2019 roku dowiedziono, że szczep ten wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe u pacjentów z zespołem jelita drażliwego i może stanowić dodatek do konwencjonalnej terapii IBS.^[5]

Warto proponować pacjentom preparaty o statusie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, które z założenia wspomagać mają procesy trawienne i metaboliczne. Przekaż pacjentowi, że terapia maślanem sodu przynosi efekty przy długotrwałym stosowaniu, dlatego powinna ona trwać co najmniej 3 miesiące.

Piśmiennictwo

1. Facchin, S., Vitulo, N., et al. (2020). Microbiota changes induced by microencapsulated sodium butyrate in patients with inflammatory bowel disease. Neurogastroenterology and motility, 32(10), e13914. https://doi.org/10.1111/nmo.13914⬏⬏
2. Chen, G., Ran, X., et al. (2018). Sodium Butyrate Inhibits Inflammation and Maintains Epithelium Barrier Integrity in a TNBS-induced Inflammatory Bowel Disease Mice Model. EBioMedicine, 30, 317–325. https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2018.03.030⬏
3. Lewandowski, K., Kaniewska, M., et al. (2022). The effectiveness of microencapsulated sodium butyrate at reducing symptoms in patients with irritable bowel syndrome. Przeglad gastroenterologiczny, 17(1), 28–34. https://doi.org/10.5114/pg.2021.112681⬏
4. Caderni, G., Luceri, C., et al. 1998). Slow-release pellets of sodium butyrate increase apoptosis in the colon of rats treated with azoxymethane, without affecting aberrant crypt foci and colonic proliferation. Nutrition and cancer, 30(3), 175–181. https://doi.org/10.1080/01635589809514660⬏
5. Gayathri, R., Aruna, T., Malar, S., Shilpa, B., & Dhanasekar, K. R. (2019). Efficacy of Saccharomyces cerevisiae CNCM I-3856 as an add-on therapy for irritable bowel syndrome. International Journal of Colorectal Disease, 35(1), 139–145. doi:10.1007/s00384-019-03462-4⬏