Insulina jest podstawą leczenia cukrzycy typu 1 (nazywanej czasem insulinozależną, ang. insulin-dependent diabetes mellitus, IDDM).^[1] Insulina jest inaktywowana przez enzymy żołądkowo-jelitowe, wiec podawana jest poprzez wstrzyknięcie podskórnie. Wyróżniamy następujące grupy insulin:

1. Insuliny ludzkie krótko działające

• Actrapid
• Gensulin R
• Humulin R
• Polhumin R
• Insuman Rapid

2. Analogi szybko działające

• Apidra (glulizynowa)
• Humalog    (lispro)
• NovoRapid (aspart)

3. Insuliny ludzkie o pośrednim czasie działania

• Gensulin N
• Humulin N
• Insulatard /Protophane (izofanowe/NPH)
• Polhumin N
• Insuman Basal

4. Analogi długo działające

• Lantus, Abasaglar (glargine) (ang. lente)
• Levemir (detemir)
• Tresiba (degludec)

5. Mieszanki ludzkie (dwufazowe)

• Gensulin M 30, 40, 50
• Humulin M3 (30/70)
• Mixtard 30, 40, 50
• Polhumin Mix-2, 3, 4, 5
• Insuman Comb 25

6. Mieszanki analogów

• Humalog Mix 25, 50  (lispro + zaw. protaminowa lispro)
• NovoMix 30, 50 (aspart + zaw. protaminowa aspart)

Ze względu na zróżnicowany czas działania insulin, schematy dawkowania muszą być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta. Powszechne w użyciu są również mieszaniny, zawierające więcej niż jeden typ insuliny (np. Mixtard, Humalog mix, Humulin M3).

Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?

Najważniejsze informacje, które powinieneś przekazać pacjentowi na temat dawkowania to:

• Krótko działające insuliny rekombinowane (analogi) i mieszanki muszą być wstrzykiwane bezpośrednio przed lub po posiłku, ponieważ mają szybki początek działania.
• Krótko działające insuliny ludzkie i mieszanki podaje się 15-30 minut przed posiłkiem.
• Insuliny krótko działające podaje się zazwyczaj w powłoki jamy brzusznej i ramiona.
• Insuliny podstawowe/bazalne podaje się w uda lub pośladki.
• Insuliny pośrednie są zwykle wstrzykiwane dwa razy dziennie, choć detemir może być użyty tylko jeden raz dziennie^[2]
• Długo działające insuliny zazwyczaj podawane są raz dziennie.
• Mieszane insuliny są zwykle wstrzykiwane dwa razy dziennie.

Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?

Upewnij się, czy:

• pacjent rozumie konieczność stosowania oraz działanie przyjmowanych leków,
• pacjent jest świadomy, że nieprawidłowo leczona cukrzyca może skutkować poważnymi powikłaniami; możesz wydrukować mu ulotkę na ten temat: Jakie są powikłania nieleczonej cukrzycy? [ulotka]
• pacjent zdaje sobie sprawę, dlaczego konieczne jest zażywanie dodatkowych leków takich jak np. statyny, aspiryna czy leki przeciwnadciśnieniowe.

W rozmowie z pacjentem zapytaj go czy odróżnia on insulinę bazalną (długo działającą) od insuliny okołoposiłkowej. Pomyłkowe podanie insuliny okołoposiłkowej może skutkować niebezpiecznym spadkiem glikemii w nocy. W razie pomyłkowego podania szybko działającego analogi na noc pacjent powinien zjeść większy posiłek i podać insulinę bazalną. W przypadku podania insuliny szybko działającej ludzkiej przez pomyłkę, należy dodatkowo spożyć przekąskę ( np. kromkę chleba) 2.5-3h po incydencie.

Czy leczenie przynosi efekty?

Aby dowiedzieć się czy leczenie przynosi efekty zapytaj pacjenta:

• czy pacjent zna swoje najnowsze pomiary HbA1c; w przypadku cukrzycy dobrze kontrolowanej wynik powinien być poniżej 7%,
• czy pacjent wie jak i samodzielnie kontroluje poziom glukozy we krwi; niezadowalające wyniki wymagają kontroli lekarza prowadzącego terapię.

Świeżo zdiagnozowanych pacjentów warto poinformować o możliwości wystąpienia zjawiska remisji cukrzycy tzn. okresu mniejszego zapotrzebowania na insulinę, występującego kilka miesięcy po rozpoznaniu – w takim przypadku należy częściej kontrolować glikemię i pamiętać, że jest to sytuacja przejściowa.

Czytaj też:

Kalkulator BMI

Igły i peny insulinowe – o czym poinformować pacjenta?

Inkretynomimetyki

Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?

Głównym efektem ubocznym leczenia insuliną jest hipoglikemia^[3][4]. Zwróć uwagę na objawy, które mogą sugerować zbyt niskie stężenie glukozy we krwi takie jak: osłabienie, drżenie rąk, przyśpieszenie pracy serca, zimne poty, wilczy głód, ból głowy, senność, zaburzenia pamięci.  Pacjenci powinni być świadomi możliwości wystąpienia takich objawów i wiedzieć co robić gdy wystąpią. Jeżeli takie incydenty zdarzają się częściej powinni zgłaszać to lekarzowi – konieczna może okazać się zmiana terapii lub dawkowania.

Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?

Zapytaj pacjenta kiedy ostatni raz sprawdzał czy cukrzyca jest dobrze kontrolowana.  Zaleca się kontrolę HbA1c przynajmniej raz na 3-6 miesiące. Istotna jest również systematyczna kontrola BMI, poziomu cholesterolu, poziomu cukru oraz monitorowanie potencjalnych powikłań takich jak np. stopa cukrzycowa, retinopatia, nefropatia, neuropatia czy zaburzenia układu sercowo-naczyniowego.^[5]Pacjenci z cukrzycą są narażeni na zwiększone ryzyko rozwoju choroby nerek, serca lub udaru mózgu, więc najprawdopodobniej będzie konieczne wprowadzenie leków na nadciśnieniowe, statyn czy aspiryny kardiologicznej.

Zaproponuj zmiany w stylu życia

Edukacja pacjenta w zakresie zmian w stylu życia jest niezbędnym elementem terapii. Warto zapamiętać poniższe zalecenia:

• Dieta pacjenta opiera się na liczeniu wymienników węglowodanowych, upewnij się, czy pacjent wie jak się do tej diety zastosować oraz czy rozumie konieczność jej stosowania.
• W cukrzycy zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, która pomaga utrzymać prawidłową masę ciała oraz zmniejsza insulinooporność, umożliwiając redukcję dawki insuliny. Należy uczulić pacjenta na częstsze pomiary glikemii w czasie wysiłku, w celu uniknięcia hipoglikemii. Wydrukuj ulotkę na temat aktywności fizycznej w cukrzycy. Znajdziesz ją TU.
• Jeśli pacjent stosuje insuliny ludzkie, zaleca się 3 posiłki w ciągu dnia oraz 3 przekąski pomiędzy nimi. Przekąski nie są konieczne w przypadku stosowania analogów insuliny.
• Przypomnij o konieczności ograniczenia palenia papierosów oraz alkoholu.

Zobacz też nasze publikacje:

Insuliny w aptece

Piśmiennictwo:

1. Eliaschewitz FG, Barreto T. Concepts and clinical use of ultra-long basal insulin. Diabetology & Metabolic Syndrome. 2016;8:2. doi:10.1186/s13098-015-0117-1.pełny tekst [dostęp 28.02.2018] ⬏ 
2. ChPL Levemir ⬏ 
3. McCall AL. Insulin therapy and hypoglycemia. Endocrinol Metab Clin North Am.
   2012 Mar;41(1):57-87. doi: 10.1016/j.ecl.2012.03.001. abstract [dostęp: 28.02.2018] ⬏ 
4. Aathira R, Jain V. Advances in management of type 1 diabetes mellitus. World Journal of Diabetes. 2014;5(5):689-696. doi:10.4239/wjd.v5.i5.689. pełny tekst [dostęp 28.02.2018] ⬏ 
5. Atkinson MA, Eisenbarth GS, Michels AW. Type 1 diabetes. Lancet. 2014;383(9911):69-82. doi:10.1016/S0140-6736(13)60591-7. pełny tekst [ dostęp: 28.02.2018] ⬏