Niezależnie od pory roku do apteki zgłaszają się pacjenci uskarżający się na bóle stawów zwłaszcza kolanowych i trudności w wykonywaniu wysiłku fizycznego. Z tego względu warto przyjrzeć się bliżej przyczynom tych dolegliwości oraz preparatom potencjalnie je niwelującym.

Stawy jako ruchome połączenia kości do prawidłowego funkcjonowania wymagają prawidłowej chrząstki stawowej, mazi stawowej oraz odpowiedniego przyczepu mięśni i ścięgien.

Wśród czynników, które mogą prowadzić do uszkodzenia stawów wymienić można:

• zaburzenia budowy stawu,
• zwiększoną masę ciała (zwłaszcza w przypadku chorób stawów kolanowych),
• osłabienie mięśni otaczających stawy,
• czynniki zawodowe m. in. częste klęczenie, zginanie kolana, stawów biodrowych, narażenie na wibracje rąk,
• sport wyczynowy związany z nadmiernym przeciążaniem stawów (piłka nożna, zapasy, podnoszenie ciężarów, spadochroniarstwo).^[1]

Wraz z postępującym uszkodzeniem struktur stawu pacjenci cierpią z powodu bólu i sztywności, następnie może także dojść do zniekształcenia jego obrysów oraz ograniczenia ruchomości.

Odpowiednio dobrane przez fizjoterapeutę ćwiczenia fizyczne zwiększają zakres ruchomości stawu jak również wzmacniają otaczające go mięśnie, co może przynieść ulgę pacjentom uskarżającym się na wyżej wymienione dolegliwości. Leki i suplementy mają znaczenie jedynie wspomagające i nie powinny być podstawą leczenia choroby zwyrodnieniowej czy urazów.

Składniki preparatów na stawy

Na półkach aptecznych znaleźć można wiele preparatów wspomagających funkcjonowanie stawów. Działanie głównych składników czynnych, znajdujących się w tych produktach opisano poniżej.

Glukozamina

Glukozamina to aminocukier syntetyzowany z glukozy, naturalnie występujący w ludzkim organizmie. Stanowi substrat do biosyntezy proteoglikanów wchodzących w skład substancji podstawowej chrząstki. Glukozamina znajduje się w mukopolisacharydach, mukoproteinach, chitynie. Jest otrzymywana syntetycznie lub z chityny. W chorobie zwyrodnieniowej stawów dochodzi do zaburzenia biosyntezy proteoglikanów a dostarczanie glukozaminy z zewnątrz wpływa korzystnie na trofikę chrząstki. Wedle zapewnień producentów preparatów zawierających siarczan glukozaminy, ma on zdolność hamowania działania enzymów niszczących chrząstkę jak kolagenaza i fosfolipaza A2 oraz innych substancji uszkadzających tkanki jak wolne rodniki czy też enzymy lizosomalne.^[2] (Patrz: “Glukozamina”.)

Siarczan chondroityny

Siarczan chondroityny to związek chemiczny należący do mukopolisacharydów, będący jednym z podstawowych składników kości i chrząstki. Nadaje chrząstce odporność mechaniczną i elastyczność. Mechanizm działania siarczanu chondroityny polega na hamowaniu aktywności enzymów litycznych w obrębie chrząstki i pobudzenia biosyntezy proteoglikanów.

Kolagen

Kolagen to główne białko występujące w tkance łącznej u człowieka. Charakteryzuje się wysoką elastycznością, odpornością i wytrzymałością na rozciąganie. Buduje ścięgna, odpowiada za plastyczność skóry, a także wypełnia rogówkę. Jest kluczowym składnikiem w procesie odbudowy tkanki chrzęstnej jak również wzmacnia stawy i kości. W chrząstce stawowej występuje kolagen typu II.

Kwas hialuronowy

Kwas hialuronowy to organiczny związek chemiczny, polisacharyd z grupy glikozoaminoglikanów o wysokiej zdolności wiązania wody. Jest składnikiem tkanki łącznej występujący m.in. w rogówce, płynie stawowym i zrębie chrząstki. Podawany dostawowo zwiększa lepkość płynu stawowego i ułatwia poślizg powierzchni stawowych. Zwiększa przenikanie substancji odżywczych do chrząstki stawowej.

Pozostałe substancje wchodzące w skład preparatów na stawy to:

• witamina C – bierze udział w biosyntezie kolagenu w organizmie ludzkim,^[3]
• MSM – metylosulfonylometan jest utlenioną formą sulfotlenku dimetylu (DMSO), czyli organicznego związku siarki naturalnie występującego w  zielonych warzywach i innych produktach spożywczych; na Zachodzie jest jednym z bardziej popularnych suplementów zdrowotnych na stawy,^[4]
• kurkumina – przeciwutleniacz z grupy polifenoli mogący hamować degradację chrząstki spowodowaną działaniem metaloproteinaz (MMP, głównie MMP-13) poprzez blokowanie ich działania,^[5]
• wyciąg z Boswelia serrata – ma wspomagać utrzymanie elastyczności stawów, może działać przeciwzapalnie, przeciwartretycznie i przeciwbólowo,^[6]
• bromelaina – związek naturalnie występujący w ananasie, wykazujący wielotorowe działanie; w chorobach stawów wykorzystywane być może jej działanie przeciwzapalne,^[7]
• piperyna – wyniki badań wskazują na jej działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.^[8]

Mimo długiej listy preparatów wspomagających pracę stawów tylko nieliczne z nich mają status leku.

Czytaj też:

Metotreksat: z Metypredem czy Plaquenilem? [Case study]

Opioidowe leki przeciwbólowe + przykłady

Suplementy diety – przechowywanie w aptece, wycofywanie z obrotu i kontrola Inspekcji Sanitarnej

Leki na stawy

W na rynku dostępne są zarówno leki na receptę (Arthryl, Flexove i Structum, Cartexan), jak i jeden preparat zarejestrowany jako lek OTC (Piascledine).

Arthryl 1500 mg dostępny jest w postaci proszku do sporządzania roztworu doustnego. Każda saszetka zawiera 1500 mg siarczanu glukozaminy (Glucosamini sulfas) w postaci 1884 mg glukozaminy siarczanu krystalicznego – jest to zalecana dzienna dawka. Lek należy przyjmować raz dziennie z posiłkiem. Skuteczność preparatu wykazano podczas stosowania przez okres 3 miesięcy, z resztkowym działaniem widocznym przez 2 miesiące po zaprzestaniu kuracji. Leku nie należy przyjmować ciągle przez okres dłuższy niż 3 lata, ponieważ nie ustalono bezpieczeństwa po takim czasie.^[9]

Kolejnym omawianym lekiem jest Flexove, które występuje w postaci tabletek zawierających 625 mg glukozaminy (w postaci chlorowodorku glukozaminy). W celu złagodzenia objawów łagodnego i umiarkowanego zapalenia stawu kolanowego zalecane jest spożycie 1250 mg glukozaminy (2 tabl.) raz na dobę, niezależnie od posiłków. Producent zaznacza, że nie można ocenić czasu jaki upłynie zanim nastąpi odpowiedź organizmu na lek.^[10]

Pacjenci do apteki często zgłaszają się z receptą na Structum. Lek ten zawiera 500 mg siarczanu sodowego chondroityny a przeznaczony jest do leczenia uzupełniającego choroby zwyrodnieniowej stawów. Dawkowany jest zwykle dwa razy na dobę po jednej kapsułce.^[11] Innym lekiem z siarczanem chondroityny jest Cartexan, zawierający dawkę 400 mg w jednej kapsułce.

Jedynym lekiem dostępnym bez recepty jest preparat Piascledine. Pojedyncza dawka leku zawiera niezmydlające się frakcje:

•  oleju awokado  – 100 mg
•  oleju sojowego –  200 mg

Preparat Piascledine 300 należy do nowej grupy leków określanych jako „objawowo, powolnie działające leki w chorobie zwyrodnieniowej stawów” (symptomatic slow-acting drugs in osteoarthritis, SYSADOA). Leki te charakteryzują się opóźnionym początkiem działania. W badaniach in vitro i in vivo w chorobie zwyrodnieniowej stawów wykazano dwa zasadnicze szlaki działania Piascledine 300: bezpośrednie i pośrednie działanie wspomagające syntezę makrocząsteczek macierzy zewnątrzkomórkowej chrząstki (szlak anaboliczny) oraz działanie ograniczające degradację składników macierzy zewnątrzkomórkowej chrząstki (szlak kataboliczny).^[12]

Badania skuteczności poszczególnych składników produktów leczniczych

Według doniesień z badań, glukozamina, chondroityna i kolagen typu II u pacjentów z średnio zaawansowaną chorobą stawów mogą redukować odczucie bólu.^[13][14][15] Ponadto chondroityna w kombinacji z glukozaminą wykazuje zdolność ograniczania zmniejszania szerokości szpary stawowej kolana.^[16] Badania porównawcze Piascledine 300 i siarczanu chondroityny (3 x 400 mg ) nie wykazały znacznej różnicy w efekcie ich działania, jednak istotna jest mniejsza częstotliwość dawkowania Piascledine (raz dziennie) co prowadzi do lepszego compliance w rutynowej terapii.^[17] Trudno jednoznacznie stwierdzić który z preparatów jest najskuteczniejszy we wspomaganiu pracy stawów, niezbędne są dalsze badania w tej kwestii.

Czytaj też:

Dawkowanie paracetamolu

Jakich informacji udzielić o stosowaniu i interakcjach żelaza? [Q&A]

Czy warto polecać pacjentom witaminę K2 MK7? [Q&A]

Przegląd suplementów diety

Do deklaracji producentów należy podejść z dystansem, ponieważ brakuje badań potwierdzających ich skuteczność. Z drugiej strony jednak w początkowej fazie zaburzeń pracy stawów mogą przynieść ulgę pacjentowi, dlatego warto przeanalizować ich potencjalne działanie.

W tabeli poniżej zestawione zostały składy suplementów diety na stawy wybranych spośród znacznej ilości produktów obecnych na polskim rynku. (Po kliknięciu na symbol “+” pojawi się rozwinięcie.)

Deklarowaną zawartość podano w przeliczeniu na “dawkę” dobową.

Jakiego preparatu brakuje w tym zestawieniu? Czy pacjenci są świadomi że tego typu preparaty mają znaczenie jedynie wspomagające? Zapraszam do dyskusji!

Piśmiennictwo:

1. Medycyna Praktyczna: Choroba zwyrodnieniowa stawów, 2017. [dostęp 2018-10-18] pełny tekst ⬏
2. Salazar J, Bello L, Chávez M, Añez R, Rojas J, Bermúdez V.: Glucosamine for Osteoarthritis: Biological Effects, Clinical Efficacy, and Safety on Glucose Metabolism. Arthritis. 2014;2014:432463. pełny tekst ⬏
3. Janda K., Kasprzak M., Wolska J.: Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie. Pomeranian Journal of Life Sciences 2015 pełny tekst.pdf ⬏
4. Examine.com: Methylsulfonylmethane. [dostęp: 16.10.2018] link ⬏
5. Sikora-Polaczek M.: Molekularne i komórkowe mechanizmy działania kurkuminy — dobroczynny wpływ na organizm. Postępy biochemii, 2010 ⬏
6. Henrotin, Y. & Mobasheri, A.: Natural Products for Promoting Joint Health and Managing Osteoarthritis. Current Rheumatology Reports 2018 20:72. abstrakt ⬏
7. Ravan R., Jain S., Shraddha, Kumar A.: Properties and therapeutic application of bromelain: a review. Biotechnology Research International 2012;2012:976203. abstrakt ⬏
8. Examine.com: Supplementing for better joint health. [dostęp: 16.10.2018] link ⬏
9. ChPL: Arthryl [z dnia 17.12.2008] ⬏
10. ChPL: Flexove [z dnia 18.07.2016] ⬏
11. ChPL: Structum [z dnia 17.08.2012] ⬏
12. ChPL: Piascledine [z dnia 21.08.2014] ⬏
13. Examine.com: Glucosamine.[dostęp 16.10.2018] link ⬏
14. Examine.com: Type-II Collagen. [dostęp 16.10.2018] link ⬏
15. Singh JA, Noorbaloochi S, MacDonald R, Maxwell LJ. Chondroitin for osteoarthritis. The Cochrane database of systematic reviews. 2015;1:CD005614. abstrakt ⬏
16. Fransen M, Agaliotis M, Nairn L on behalf of the LEGS study collaborative group, et al: Glucosamine and chondroitin for knee osteoarthritis: a double-blind randomised placebo-controlled clinical trial evaluating single and combination regimens. Annals of the Rheumatic Diseases 2015;74:851-858. abstrakt ⬏
17. Pavelka, K., Coste, P., Géher, P. et al.: Efficacy and safety of piascledine 300 versus chondroitin sulfate in a 6 months treatment plus 2 months observation in patients with osteoarthritis of the knee. Clinical Rheumatology 2010 29: 659. abstrakt ⬏