Z zaparciem mamy do czynienia gdy częstotliwość wypróżnień jest mniejsza lub równa 2 na tydzień. Zaparciu towarzyszy uczucie ucisku lub bólu brzucha, trudność w defekacji oraz uczucie niepełnego wypróżnienia. Problem zaparcia dotyczy około co 3-4 osoby i występuje wielokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Zaparcie może być spowodowane między innymi: złymi nawykami żywieniowymi i brakiem aktywności fizycznej, unikaniem pokarmów bogatych w błonnik i zbyt małą ilością wypijanej wody, ciążą, cukrzycą, chorobą Parkinsona czy chorobą hemoroidalną. Utrudnianie wypróżniania może mieć również źródło w przyjmowanych lekach. Wśród tych, wywołujących zaparcia należy wymienić leki o cholinolitycznej komponencie działania (np. TLPD czy leki przeciwpsychotyczne), bisfosfoniany, antagonisty receptora 5-HT3, preparaty zawierające glin, wapń i żelazo, antagonistów wapnia, doustne środki antykoncepcyjne oraz niesteroidowe środki przeciwzapalne.
Preparaty na zaparcie dostępne w aptekach podzielić można na trzy kategorie:
- Środki o działaniu drażniącym na ściany jelita zwiększające jego motorykę przez pobudzanie śluzówkowych i podśluzówkowych splotów nerwowych. Początek działania po zażyciu występuje z około sześciogodzinnym opóźnieniem, dlatego zalecane jest ich stosowane wieczorem, popijając szklanką wody. Do tej grupy zalicza się głównie surowce antrachinonowe. Są one przeciwwskazane w przypadku kobiet ciężarnych i karmiących. Maksymalna dobowa dawka antrazwiązków to 30 mg, a stosowanie należy ograniczyć do 1-2 tygodni ze względu na ryzyko rozwinięcia tolerancji i „rozleniwienia jelit”. Przy stosowaniu innych leków należy zachować jednogodzinny odstęp.
- Działające osmotycznie powodujące utrzymanie wody w świetle przewodu pokarmowego.
- Inne środki działające fizycznie w tym substancje powierzchniowo czynne i poślizgowe ułatwiające przesuwanie mas kałowych.
Temat leków przeczyszczających opracowano także w innym artykule. (Patrz: “Leki przeczyszczające”.)
Środki drażniące ściany jelit
| Preparat | Postać | Status | Substancja lecznicza | Standaryzacja | [mg] |
|---|---|---|---|---|---|
| Senefol Labofarm | tabletki | lek OTC | Sennae folium cum fructus | sennozyd B | 7,13-7,88 |
| Alax | tabletki | lek OTC | Alona, Frangulae cortex | aloina | 10 - 15 |
| Agiolax | granulat | lek OTC | Plantaginis ovatae semen, Sennae fructus | sennozydy | 15 |
| Obstilax | tabletki | suplement diety | Rhei radix, Sennale folium | reina sennozyd B | 7 - 8,4 10 - 16 |
| Laxocaps | kapsułki | suplement diety | Rhei radix | brak danych | brak danych |
| Radirex | tabletki | lek OTC | Rhei radix | reina | 11,3 - 13,9 |
| Xenna | zioła do zaparzania | lek OTC | Sennae folium | sennozyd B | 30 |
| Xenna Extra Comfort | tabletki | lek OTC | Sennae fructus | sennozyd B | 20 |
| Regulax | pastylki do żucia | lek OTC | Sennae folium, Sennae fructus | sennozydy | 17,64 - 30 |
| Rhelax | syrop | lek OTC | Rhei radix, Frangulae cortex, Carvii fructus | glukofrangulina A | 12,7 |
| Kora kruszyny FLOS | zioła do zaparzania | lek OTC | Frangulae cortex | glukofrangulina A | 21,9-29,6 |
| Korzeń rzewienia FLOS | zioła do zaparzania | lek OTC | Rhei radix | brak danych | brak danych |
| Liść senesu FLOS | zioła do zaparzania | lek OTC | Sennae folium | sennozyd B | 28,5 - 31,5 |
| Normosan fix | zioła do zaparzania | lek OTC | Sennae folium Frangulae cortex Sennae folium Carvi fructus Sambuci fructus, Menthae pip. folium | glukofrangulina A | 19,6 - 29,4 |
| Normosan caps | kapsułki | lek OTC | Frangulae cortex | glukofrangulina A | 15 |
| Bisacodyl VP | tabletki | lek OTC | bisacodylum | nie dotyczy | 5 |
| Dulcobis | tabletki | lek OTC | bisacodylum | nie dotyczy | 5 |
| Olej rycynowy PhytoPharm | płyn | lek OTC | Oleum Ricini | nie dotyczy | nie dotyczy |
Surowców naturalne zawierające antrazwiązki omówiono w osobnych opracowaniach:
- Rzewień dłoniasty – Rheum palmatum L.
- Senes ostrolistny – Senna alexandrina Mill.
- Kruszyna pospolita – Rhamnus frangula L.
- Aloes
Środki działające osmotycznie
| Preparat | Postać | Status | Substancja | Uwagi dotyczące stosowania |
|---|---|---|---|---|
| Xenna Balance | saszetki | wyrób medyczny | makrogol (13,125g/saszetka) | Zawartość saszetki rozpuścić w szklance wody. Pić raz do trzech razy dziennie. Nie stosować u dzieci poniżej 12 roku życia.Makrogol ma zdolność do wiązania wody, dzięki czemu powoduje nawodnienie i zwiększenie mas kałowych. W rezultacie pobudza naturalne ruchy perystaltyczne jelit. |
| Dicopeg junior | saszetki | wyrób medyczny | makrogol (5,0g/saszetka ) | Zawartość saszetki rozpuścić w szklance wody. Dzieci od 6 miesiaca życia do 2 lat (12 kg): 1-2 saszetki dziennie, 2-11 lat (12-20 kg): 2-4 saszetki dziennie, powyżej 11 (>20kg): 2-6 saszetek dziennie |
| Forlax | saszetki | lek OTC | makrogol (10,0g/saszetka) | Zawartość saszetki rozpuścić w szklance wody. Pić raz do trzech razy dziennie. Nie stosować u dzieci poniżej 8 roku życia. Makrogol ma zdolność do wiązania wody, dzięki czemu powoduje nawodnienie i zwiększenie mas kałowych. W rezultacie pobudza naturalne ruchy perystaltyczne jelit. |
| Duphalac | roztwór doustny | lek OTC | laktuloza 667 mg/mL | Preparat należy szybko połknąć i nie trzymać w ustach. Można go podawać w postaci nierozcieńczonej lub po rozcieńczeniu. Podczas stosowania laktulozy zalecane jest zwiększenie ilości wypijanych płynów w ciągu dnia do 1,5-2 litrów. Dawkę leku najkorzystniej przyjmować w dawce pojedynczej w trakcie śniadania. Działanie przeczyszczające pojawia się z kilkudniowym opóźnieniem. |
| Solaq | syrop | suplement diety | laktuloza 667 mg/mL | Preparat należy szybko połknąć i nie trzymać w ustach. Można go podawać w postaci nierozcieńczonej lub po rozcieńczeniu. Podczas stosowania laktulozy zalecane jest zwiększenie ilości wypijanych płynów w ciągu dnia do 1,5-2 litrów. Dawkę leku najkorzystniej przyjmować w dawce pojedynczej w trakcie śniadania. Działanie przeczyszczające pojawia się z kilkudniowym opóźnieniem. |
| Lactulose-MIP | syrop | lek OTC | laktuloza 650 mg/mL | Preparat należy szybko połknąć i nie trzymać w ustach. Można go podawać w postaci nierozcieńczonej lub po rozcieńczeniu. Podczas stosowania laktulozy zalecane jest zwiększenie ilości wypijanych płynów w ciągu dnia do 1,5-2 litrów. Dawkę leku najkorzystniej przyjmować w dawce pojedynczej w trakcie śniadania. Działanie przeczyszczające pojawia się z kilkudniowym opóźnieniem. |
| Enema | wlewka doodbytnicza | lek OTC | disodu fosforan, sodu diwodorofosforan | Dorośli: 120-150 ml. Dzieci: poniżej 14 kg - 30 ml; do 27 kg - 60 ml; do 40 kg - 90 ml. Nie stosować częściej niż 1/dobę, maksymalnie przez 7 dni. Hipertoniczny roztwór fosforanów zapobiega wchłanianiu wody w jelitach, powoduje zwiększenie objętości i rozmiękczenie mas kałowych. |
| Rectanal | wlewka doodbytnicza | lek OTC | disodu fosforan, sodu diwodorofosforan | Dorośli: około 120-150 ml. Dzieci 2-12 rż.: około 60-90 ml. Hipertoniczny roztwór fosforanów zapobiega wchłanianiu wody w jelitach, powoduje zwiększenie objętości i rozmiękczenie mas kałowych. |
| Sól gorzka | proszek do sporządzania roztworu | lek OTC | Magnesii sulfas | Raz dziennie - jedną łyżeczkę rozpuścić w szklance wody. Związki magnezu mogą znacznie zmieniać wchłanianie, tetracyklin, produktów żelaza. Należy zachować 3h przerwy między przymowaniem leków. |
Makrogolom oraz laktulozie poświęcono osobne opracowania:
Inne środki działające fizycznie
| Preparat | Postać | Status | Substancje | Uwagi do stosowania preparatu |
|---|---|---|---|---|
| Mentholaxin | płyn doustny | lek OTC | Parafinum liquidum, Oleum Menthae | Preparat do stosowania doraźnego. Jedną do trzech łyżek stołowych na czczo. Dzieci powyżej 2 lat: 1-3 ml/kg masy ciała. Parafina może zmieniać wchłanianie leków podawanych doustnie - należy zachować godzinny odstęp. |
| Parafina płynna Aflofarm | płyn doustny | lek OTC | Parafinum liquidum | Preparat do stosowania doraźnego. Jedną do trzech łyżek stołowych na czczo. Dzieci powyżej 2 lat: 1-3 ml/kg masy ciała. Parafina może zmieniać wchłanianie leków podawanych doustnie - należy zachować godzinny odstęp. |
| Czopki glicerolowe | czopki doodbytnicze | lek OTC | glicerol | Dorośli i dzieci powyżej 6 lat 1-2 czopki. U dzieci poniżej 6 lat 1 czopek. Po aplikacji czopka wypróżnienie następuje po 15-60 minutach. |
| Eva/qu | czopki musujące | wyrób medyczny | diwęglan sodu i diwinian potasu | Czopki działające na drodze rozmiękczania mas kałowych. Nie stosować w przypadku uszkodzenia błony śluzowej odbytu (hemoroidy) |
| Nasiona lnu Herbapol | zioła do zaparzania | lek OTC | Lini semen | Nasiona do maceracji lub sporządzenia odwaru. Pić trzy razy dziennie po jedną szklankę - przed posiłkami. |
| Laxol | czopki doodbytnicze | lek OTC | dokuzan sodowy | Dorośli i dzieci powyżej lat: 1 czopek 2x/dobę. Preparatu nie należy przyjmować dłużej niż 7-10 dni. Dokuzan jest środkiem powierzchniowo czynnym, który zwiększa objętość i zmienia konsystencję mas kałowych. Jego emulgujące właściwości mogą wpływać na wchłanianie innych leków. |
| Melilax Pediatric | wlewki doodbytnicze | wyrób medyczny | kompleks miodów i polisacharydów z aloesu i ślazu dzikiego | Niemowlęta - pół wlewki, dzieci 1-3 lat jednorazowo jedna wlewka, powyżej 3 r.ż. maksymalnie dwie dawki |
Innym sposobem radzenia sobie z zaparciem jest sięgnięcie po preparaty zawierające śluzy (o charakterze polisacharydów mających po fermentacji zdolność do chłonięcia wody i zmniejszania lepkości masy kałowej) oraz błonnik, który pęczniejąc naturalnie zwiększy objętość mas kałowych i przyśpieszy perystaltykę jelit. Błonnik w jelitach sprzyja także rozwojowi przyjaznych probiotycznych bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. Do preparatów tego typu należą m.in. Colon C, ColoNormax, Colosan Ex, Ispagul S.
O preparatach na wypróżnienie stosowanych przed zabiegami powstało osobne opracowanie. (Patrz: “Przygotowanie do kolonoskopii: jakich wskazówek udzielić?”.)
Zdarzyła mi się taka sytuacja w aptece, że zaniepokojeni rodzice niemowlaka chcieli kupić czopki glicerynowe bo dziecko się nie wypróżniło od 4 dni.
Także warto wspomnieć, że w przypadku niemowląt nie powinno się diagnozować zaparć jedynie na podstawie częstotliwości wypróżnień. Przykładowo niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym mogą wypróżniać się nawet raz na 6-10 dni i jeśli przyrost masy ciała jest w normie to nie ma potrzeby włączać farmakoterapii. Tym bardziej jeśli sytuacja nie powtarza się regularnie.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25910285/