Preparaty rozgrzewające stanowią bezpieczną alternatywę dla doustnych leków przeciwbólowych stosowanych w leczeniu bólów o podłożu reumatycznym i zwyrodnieniowym, zwłaszcza u starszych pacjentów, przyjmujących już wiele leków. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów rozgrzewających. W artykule znajdziesz informacje o ich rodzajach, skuteczności składników, sposobach stosowania oraz środkach ostrożności, co ułatwi Ci rekomendację tych produktów.
Zastosowanie preparatów rozgrzewających
Preparaty rozgrzewające można polecić pacjentom:
- którzy doznali przeciążenia mięśni lub nadmiernego wysiłku fizycznego
- skarżącym się na bóle i kurcze mięśni,
- cierpiącym na stany zapalne stawów,
- chorującym na ChZS,
- cierpiącym na bóle neuropatyczne (pomocniczo),
- sportowcom – przed i po treningu.
Jak działa preparat rozgrzewający?
Działanie preparatów rozgrzewających opiera się na reakcjach chemicznych zachodzących w samym nośniku preparatu (niektóre plastry, okłady żelowe) lub na miejscowym drażnieniu skóry. W drugim przypadku dochodzi do powstania łagodnego terapeutycznego stanu zapalnego, miejscowego przekrwienia i zaczerwienienia. Wywołany stan zapalny aktywuje mechanizmy obronne organizmu, powodując tym samym zmniejszenie bólu i rozluźnienie mięśni.[1]
Właściwości składników – rozgrzewające, przeciwzapalne, rozluźniające
W deklarowanym składzie preparatów rozgrzewających znajdziemy szeroką gamę substancji pochodzenia naturalnego. Jest to: kamfora, olejki terpentynowe, olejek eukaliptusowy, rozmarynowy, cynamonowy, sosnowy, jałowcowy, oleożywice z papryki czerwonej, jad żmii, oleje z tłuszczu świstaka, czarci pazur, ekstrakt z żywokostu, jałowca, mięty pieprzowej, arniki górskiej, rozmarynu, miłorzębu, nagietka, tarczycy bajkalskiej, jeżówki, rdestu, rumianku i wiele innych. Działanie wielu z nich oparte jest na tradycyjnym, wieloletnim stosowaniu. Niektóre, pomimo zastosowania w maściach o głównie rozgrzewającym działaniu, mają inne właściwości, np.: ekstrakt z tymianku czy arniki działa antyseptycznie, a arnika przeciwzapalnie. Skupmy się zatem na składnikach, których działanie rozgrzewające i przeciwbólowe zostało udowodnione.
Kapsaicyna oddziałuje z receptorami czuciowymi bólowymi TRPV1. Często te receptory potocznie nazywa się „kapsaicynowymi”. Występują one w dużych ilościach w błonach komórek nerwowych obwodowego układu nerwowego. Początkowo kapsaicyna aktywuje ten receptor, stąd pacjent może w pierwszych chwilach po podaniu preparatu odczuwać nasilenie bólu. Natomiast przy przedłużonym oddziaływaniu kapsaicyny na receptor TRPV1 ulega on inaktywacji, hamując tym samym odczuwanie bólu.[2][3] Jej skuteczność w RZS została potwierdzona w przeglądzie Cochrane.[4]
Kamfora stanowi składnik olejku Cinnamommum camphora, wykazuje działanie przeciwzapalne. Jej skuteczność udowodniono w chorobach związanych ze stanami zapalnym stawów oraz neuralgiach.[5]
Olejki terpentynowe (pinen, limonen), olejek eukaliptusowy, rozmarynowy wykazują działanie drażniące skórę, rozszerzają obwodowe naczynia krwionośne, wywołują przekrwienie, zaczerwienienie oraz stan zapalny.[6]
Jad żmii zawiera kompleks enzymów (fosfolipazę, fosfodiesterazę, hialuronidazę) oraz peptyd o właściwościach hemolizujących. Substancje te powodują zwiększenie przepuszczalności naczyń włosowatych, działają drażniąco i przeciwbólowo.[7]
Czarci pazur (diabelski szpon) to zwyczajowa nazwa hakorośli rozesłanej. Jej korzenie zawierają glikozydy irydowe o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwobrzękowym.[8]
Skuteczność hakorośli w łagodzeniu bólu (w tym nieswoistych bólów pleców) potwierdzono badaniami analizowanym w przeglądzie Cochrane jedynie w przypadku podania doustnego.[9] Brakuje jednak wiarygodnych badań potwierdzających miejscową skuteczność, jaką deklarują producenci.
Przegląd badań klinicznych wskazuje również na zasadne miejscowe stosowanie wyciągów żywokostu i kory wierzby białej. W ich przypadku wykazano przewagę skuteczności w stosunku do placebo.[10]
Poza tym w składzie preparatów rozgrzewających często znajduje się salicylan metylu czy mentol lub oleje z tłuszczów zwierzęcych (gęsi z żywokostem).
Salicylan metylu wykazuje działanie przeciwzapalne. Hamując cyklooksygenazę zmniejsza produkcję prostaglandyn, co w efekcie redukuje ból. Jego działanie przeciwbólowe jest słabe, dotyczy ono przede wszystkim przewlekłych bólów mięśniowo – stawowych.[11]
Mentol działa doraźnie chłodząco i znieczulająco, w miarę narastania stężenia leku w tkankach zmniejsza odczuwania bólu.
Oleje z tłuszczów zwierzęcych jako źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych odpowiadają za lepsze miejscowe ukrwienie i dotlenienie, co sprzyja rozluźnieniu mięśni.
O czym poinformować pacjenta przed zastosowaniem
Składniki zawarte w preparatach mogą powodować niepożądane odczyny alergiczne, zwłaszcza zaaplikowane w niewłaściwy sposób. Dlatego warto przypomnieć pacjentowi kilka podstawowych zasad:
- Stosowanie preparatów drażniących skórę należy rozpoczynać od przetestowania na małym obszarze skóry.
- Uczucie mrowienia i pieczenia zaraz po nałożeniu preparatu jest normalną reakcją.
- Po nałożeniu preparatu dokładnie umyć ręce wodą z mydłem.
- Nie należy nakładać preparatu na skórę uszkodzoną, zmienioną chorobowo.
- Preparatów nie stosować na błony śluzowe oraz przed gorącą kąpielą.
- Jeżeli uczucie pieczenia jest uciążliwe lub pojawił się obrzęk, należy usunąć preparat i przemyć skórę obficie letnią wodą.
- Nie stosować u dzieci poniżej 12 roku życia.
U dzieci, osób z chorobami skóry, wrażliwą skórą lub osób mogących mieć problem z właściwą aplikacją preparatu można zasugerować stosowanie okładów żelowych zimno-ciepło (Nexcare Cold Hot). Nie powodują podrażnień, w każdej chwili można usunąć źródło ciepła i są wielorazowego użytku.
Rodzaje preparatów
Na polskim rynku dostępne są maści, kremy, żele, plastry rozgrzewające oraz okłady żelowe.
Wśród maści, kremów i żeli mamy zarejestrowanych kilka leków (NeoCapsiderm, Maść kamforowa, Viprosal, DipHot Rozgrzewająca) oraz całą gamę wyrobów medycznych i kosmetyków znanych nam jako wszelkie maści końskie, niedźwiedzie, balsamy z sadeł zwierząt itp.
Plastry możemy podzielić na dwie kategorie. Pierwsze wykazują właściwości rozgrzewające ze względu na drażniące i przeciwzapalne działanie na skórę takich składników jak: kapsaicyna, salicylan glikolu (Prel Red) czy oleożywice z papryki czerwonej, żywice terpenowe, salicylan metylu, kamfora (Hot Pepper, Hot Plast, Perfect Plast). Do drugiego rodzaju zaliczają się plastry, w których wydzielane ciepło powstaje na skutek rozgrzania sypkich składników (sproszkowane żelazo, węgiel) znajdujących się w saszetce plastra (Apap Thermal, Thermo Hot Pyralgina, Opokan Med, Dolgit). Zerwanie warstwy zabezpieczającej z plastra rozpoczyna reakcję egzotermiczną.
W tabeli poniżej zostały zebrane preparaty rozgrzewające dostępne na polskim rynku.
| Nazwa handlowa | Status | Postać | Skład | Zastosowanie wg producenta |
|---|---|---|---|---|
| Nexcare Cold Hot | wyrób medyczny | okład żelowy, 10 x 10 cm, 10 x 26 cm | żel biodegradowalny | Zanurzyć okład żelowy w zagotowanej wodzie na 5–6 minut lub podgrzewać w kuchence mikrofalowej przez 1 min. Przykładać okład na bolące miejsce używając dołączonego etui. |
| Termo Hot Pyralgina | wyrób medyczny | plaster, 13 x 9,5 cm | sproszkowane żelazo, węgiel aktywowany, woda, sól | Czas działania do 14 h. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przed upływem 24 h. |
| Opokan Med | wyrób medyczny | plaster, 13 x 10 cm | sproszkowane żelazo, węgiel aktywowany, woda, sól | Czas działania do 12 h. U osób starszych lub w przypadku niskiej tolerancji termicznej - na odzież bezpośrednio przylegającą do ciała. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przed upływem 24 h. |
| Dolgit plastry rozgrzewające | wyrób medyczny | plaster, 13 x 10 cm | sproszkowane żelazo, węgiel aktywowany, woda, sól | Czas działania do 12 h. U osób starszych lub w przypadku niskiej tolerancji termicznej - na odzież bezpośrednio przylegającą do ciała. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przed upływem 24 h. |
| Apap Thermal | wyrób medyczny | plaster | sproszkowane żelazo, węgiel aktywowany, woda | Czas działania do 8h. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przed upływem 24 h. |
| Prel Red | wyrób medyczny | plaster, 12 x 8 cm | kapsaicyna, salicylan glikolu | Można stosować od 6 r.ż. Działa do 8h, stosować maksymalnie 4 razy na dobę. |
| Hot Pepper | wyrób medyczny | plaster, 18 x 12 cm | oleożywica z papryki czerwonej, salicylan metylu, kamfora | Czas działania do 12 h. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przez kilka dni. |
| Perfect Plast | wyrób medyczny | plaster, 18 x 12 cm | oleożywica z papryki czerwonej, salicylan metylu, kamfora, żywice terpenowe | Czas działania do 6h. Nie naklejać plastra ponownie w to samo miejsce przed upływem 12 h. |
| Hot Plast | wyrób medyczny | plaster, 14 x 9 cm | ekstrakt z arniki górskiej, ekstrakt z kory wierzby białej, czarci pazur | Przed użyciem należy zwilżyć klej ciepłą wodą, co aktywuje czynnik grzewczy. Czas działania do 24 h. |
| NeoCapsiderm | lek OTC | maść, 30 g | 1 g maści zawiera: 0,5 mg noniwamidu, 53 mg kamfory, 97 mg olejku terpentynowego z sosny nadmorskiej, 25 mg olejku eukaliptusowego | Stosować 1 – 2 razy na dobę, nie dłużej niż 2 dni. Następną kurację w tym samym miejscu można powtórzyć po upływie 14 dni. |
| Maść kamforowa 10% | lek OTC | maść, 10 g | 1 g maści zawiera: 100 mg kamfory | Można stosować od 6 r.ż. Stosować 1 – 2 razy na dobę. |
| Viprosal B | lek OTC | maść, 50 g | 1 g maści zawiera:0,05 j.m. jadu żmii zygzakowatej, 30 mg kamfory racemicznej, 30 mg olejku terpentynowego z sosny nadmorskiej, 10 mg kwasu salicylowego | Stosować 1 - 2 razy na dobę do ustąpienia objawów. |
| Dip Hot Rozgrzewająca | lek OTC | krem, 67 g, 100 g | 1 gram kremu zawiera: 128 mg salicylanu metylu, 59,1 g mentolu 59, 19,7 g olejku eukaliptusowego, 14,7 mg olejku terpentynowego | Stosować 2 - 3 razy dziennie do ustąpienie objawów |
| Alpanbalm Termoterapia | wyrób medyczny | maść, 60 g | olej z tłuszczu świstaka, olejek kamforowy, olejek sosnowy | Stosować do masażu, powolnymi, kulistymi ruchami do osiągnięcia efektu rozgrzania. |
| Smalec gęsi z żywokostem | kosmetyk | maść, 50 g, 100 g | smalec gęsi, ekstrakt z żywokostu | Stosować 2 – 3 razy dziennie. |
| Maść końska rozgrzewająca Herbamedicus | kosmetyk | maść, 250 g, 500 g | kasztanowiec zwyczajny, żywokost lekarski, jałowiec pospolity, arnika górska, rozmaryn lekarski, kamfora, mięta pieprzowa, sosna, miłorząb japoński, tarczyca bajkalska, jeżówka purpurowa, rzepik pospolity, nagietek lekarski, tymian, jodła pospolita, borówka czernica, grejpfrut, sosna górska - kosówka właściwa, lewanda, czarny wrzos, Riben Nigrum, rumianek, ekstrakt z papryki chili, cynamonowiec cejloński. | Smarować kilka razy dziennie. W celu zwiększenia efektu działania zaleca się przykrycie nasmarowanych części ciała odzieżą oraz „kocowanie”. |
| Końska maść rozgrzewająca Virde | kosmetyk | żel, 350 g | kamfora, ekstrakt z nagietka lekarskiego, ekstrakt z żywokostu lekarskiego, ekstrakt z kasztanowca pospolitego, ekstrakt z arniki górskiej, ekstrakt z lawendy lekarskiej, olejek z jałowca pospolitego, olejek z rozmarynu lekarskiego, olejek z cynamonowca wonnego, olejek z eukaliptusa gałkowego, olejek z cytryny, olejek z jodły pospolitej, olejek z mięty pieprzowej, olejek z mięty polnej, olejek sosny zwyczajnej, ekstrakt z papryki rocznej | Smarować kilka razy dziennie. W celu zwiększenia efektu działania zaleca się przykrycie nasmarowanych części ciała odzieżą oraz „kocowanie”. |
| Krauterhoh maść końska silnie rozgrzewająca | kosmetyk | maść, 250 g, 500 g | wyciągi z winorośli, kasztanowca, melisy, rumianku, jemioły, chmielu, kozłka lekarskiego, krwawnika i kopru włoskiego | Stosować kilka razy dziennie. |
| Dr Natury Maść Końska rozgrzewająca | kosmetyk | żel, 500 g | kamfora, olejek z gloterii rozesłanej, ekstrakt z rumianku, ekstrakt z melisy, wyciąg z krwawnika pospolitego, wyciąg z chmielu zwyczajnego, wyciąg z liści jemioły, wyciąg z kory kasztanowca, ekstrakt z waleriany, ekstrakt z fenkułu włoskiego, ekstrakt z owoców jałowca | Stosować do masażu i terapii manualnych, kilka razy dziennie. |
| Maść niedźwiedzia silne grzanie | kosmetyk | maść, 100 g | kamfora, czarci pazur, rozmaryn lekarski, lawenda, sosna zwyczajna, eukaliptus, olej z kiełków pszenicy, sok z aloesu, oliwa z oliwek, olej pomarańczowy | Stosować 2 – 3 razy dziennie. |
| Perskindol Active Classic Gel | wyrób medyczny | żel, 100 ml | mentol, salicylan metylu olejek z igieł sosnowych, olejki z cytrusów, olejek ze skórki pomarańczy, olejek z bergamotki (bez furokumaryny), olejek lawendowy, olejek rozmarynowy, terpineol, octan terpinylu. | Można stosować od 5 r.ż. Stosować kilka razy dziennie |
W aptece spotkamy się jeszcze z wieloma preparatami, które swoją nazwą sugerują działanie rozgrzewające. Jednak analiza ich składów sugeruje brak lub znikomą siłę działania, jakie opisane zostało w tym opracowaniu. Dlatego też nie znalazły się one w powyższej tabeli.
Piśmiennictwo
- ChPL NeoCapsiderm maść⬏
- Pieńko T., Kapsaicyna – właściwości, zastosowania i perspektywy, Biuletyn Wydz. Farm. WUM, 2013; 2, 11-17, pełny tekst ⬏
- Caterina M.J., Schumacher M.A., Tominaga M., Rosen T.A., Levine J.D., Julius D. The capsaicin receptor: a heat-activated ion channel in the pain pathway. Nature 1997; 389(6653):816-24 abstrakt⬏
- Richards B. L., Whittle S. L., Buchbinder R., Neuromodulators for pain management in rheumatoid arthritis. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 1. pełny tekst⬏
- Rodriguez-Merchan E.C., Topical therapies for knee osteoarthritis, Postgrad Med.,2018 Sep;130(7):607-612 abstrakt⬏
- Kohlmunzer S. Farmakognozja, PZWL, 2007; 539-544⬏
- ChPL Viprosal maść⬏
- Lorenzo Ch., Dell’agli M., Badea M. Dima L. Colombo L.Sangiovanni E. Restani P. Bosisio E., Plant food supplements with anti-inflammatory properties: a systematic review, Crit Rev Food Sci Nutr. 2013; 53(5): 507-16 abstrakt ⬏
- Oltean H., Robbins C., van Tulder M. W., Berman B. M., Bombardier C., Gagnier J.J., Herbal medicine for low‐back pain. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 12, pełny tekst⬏
- >Oltean H., Robbins C., van Tulder M. W., Berman B. M., Bombardier C., Gagnier J.J., Herbal medicine for low‐back pain. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 12,pełny tekst⬏
- ChPL Balsamum Mentholi Compositum⬏
