Rada Europy rekomenduje rządom państw członkowskich promowanie i wdrażanie opieki farmaceutycznej do krajowych systemów opieki zdrowotnej zgodnie z publikowanym dokumentem.

Rezolucja Rady Europy:

• definiuje opiekę farmaceutyczną,
• wyjaśnia jak powinien wyglądać cały proces,
• przedstawia rolę opieki farmaceutycznej w aptece ogólnodostępnej oraz szpitalnej,
• wyjaśnia rolę opieki farmaceutycznej w systemie ochrony zdrowia,
• formułuje zalecenia i rady, w jaki sposób promować oraz implementować opiekę farmaceutyczną w państwowe systemy zdrowia.

Opieka farmaceutyczna

Opieka farmaceutyczna to odpowiedzialne prowadzenie farmakoterapii w celu osiągnięcia ustalonych efektów leczenia, które poprawią jakość życia pacjenta. W całym tym dokumentowanym procesie farmaceuta współpracuje z pacjentem, lekarzem oraz innymi zawodami poprzez zaplanowanie, wprowadzenie oraz monitorowanie planu terapeutycznego, który ma doprowadzić do osiągnięcia celów terapeutycznych oraz korzyści zdrowotnych dla pacjenta.

Opieka farmaceutyczna powinna bezpośrednio i kompleksowo odpowiadać na potrzeby lekowe pacjentów i poprawiać ich jakość życia. Główną rolę w OF pełni farmaceuta, który odpowiada za przebieg całego procesu, w centrum którego ma być pacjent. Główne zadania OF to optymalizacja farmakoterapii, wykrywanie i rozwiązywanie problemów lekowych oraz profilaktyka zdrowotna.

Kluczowe elementy opieki farmaceutycznej

Najważniejsze elementy wchodzące w skład opieki farmaceutycznej to:

• ocena potrzeb zdrowotnych i oczekiwań pacjenta,
• otwarta komunikacja z pacjentem oraz jego opiekunami,
• dostęp do informacji, a także możliwość wprowadzania nowych informacji do systemu, na temat ogólnego stanu zdrowia pacjenta, historii chorób, wyników badań laboratoryjnych, przeciwwskazań do stosowania leków,
• przegląd lekowy, obejmujący stosowane leki na receptę, leki OTC, suplementy i wyroby medyczne, jako narzędzie do wykrywania problemów lekowych,
• wykrywanie, rozwiązywanie i unikanie problemów lekowych, które mogą być związane z m.in. doborem leku, dawkowaniem i sposobem stosowania, działaniami niepożądanymi czy z “compliance”,
• plan prowadzonej opieki farmaceutycznej dla danego pacjenta utworzony we współpracy farmaceuty z pacjentem, opiekunami i lekarzem,
• regularne konsultacje, które mają na celu monitorowanie i ocenę postępów prowadzonej farmakoterapii,
• doradztwo i edukacja pacjentów, które pozwalają zrozumieć pacjentowi sens stosowania danego leku w jego stanie zdrowia, co poprawia “compliance” i bezpieczeństwo,
• wprowadzenie i stosowanie wytycznych oraz protokołów ułatwiających podejmowanie decyzji dla określonych grup pacjentów (np. diabetyków), co ma zagwarantować wysoką jakość dostarczanych usług.

Usługi w ramach opieki farmaceutycznej

Przykładowe usługi OF do wprowadzenia w aptece ogólnodostępnej:

• pomoc w przypadku drobnych dolegliwości i łagodnych chorób (np. wszawica lub łagodne schorzenia dermatologiczne), niejako zastępując lekarza pierwszego kontaktu, w celu ułatwienia szybkiego dostępu do leków i rozpoczęcia leczenia przez chorego,
• wprowadzanie nowego leku – wsparcie pacjenta przy rozpoczęciu stosowania nowego leku w chorobach przewlekłych (np. nadciśnienie, cukrzyca), obejmujące np. przedstawienie informacji na temat nowego leku, działań niepożądanych czy różnic w stosunku do leku poprzedniego,
• kompleksowe wsparcie osób najbardziej potrzebujących (np. niepełnosprawnych czy mieszkańców DPS), obejmujące regularne przeglądy leków, edukacja i szkolenia dla pacjentów, członków rodzin, personelu domów opieki czy tworzenie lepszych systemów zarządzania lekami w domach opieki,
• zarządzanie „lekiem wysokiego ryzyka” – w przypadku stosowania przez pacjenta leku wysokiego ryzyka (tzn. takiego, którego błędne stosowanie może być bardzo szkodliwe w skutkach), farmaceuta powinien zachować szczególną ostrożność i upewnić się m.in. czy pacjent rozumie ewentualne ryzyko, czy lek jest odpowiednio stosowany oraz czy jest przechowywany w odpowiednich warunkach.

Przykładowe usługi OF do wprowadzenia na oddziałach szpitalnych:

• koncyliacja lekowa (medication reconciliation) – ustalenie listy leków przyjmowanych przez pacjenta przed hospitalizacją, która powinna być bazowym źródłem informacji przy dobieraniu nowych leków,
• udział farmaceuty przy wypisie pacjenta ze szpitala obejmujący np. przegląd “leków wypisowych”, dostarczenie leków, porady czy aktualizacja elektronicznej karty zdrowia pacjenta,
• sprawowanie odpowiedzialności za racjonalną antybiotykoterapię, mające na celu optymalizację wyników klinicznych, zmniejszenie nadużywania antybiotyków oraz ograniczenie selekcji szczepów opornych.

Wdrażanie opieki farmaceutycznej

Aby opieka farmaceutyczna została wdrożona w skuteczny sposób, należy do tego dostosować cały system opieki zdrowotnej. Niezbędne kroki do wprowadzenia opieki farmaceutycznej w kraju:

• opracowanie ram prawnych przez odpowiednie organy państwowe dla włączenia opieki farmaceutycznej w zakres świadczeń zdrowotnych udzielanych obywatelom,
• należy propagować postrzeganie zawodu farmaceuty jako samodzielny zawód medyczny udzielający profesjonalnych usług zdrowotnych,
• zadbać o równy dostęp do opieki farmaceutycznej wszystkich pacjentów bez wyjątku,
• stworzenie ram umożliwiających budowanie zaufania, współpracy i komunikacji między farmaceutą, lekarzem, pielęgniarką, a także pacjentem,
• utworzenie innowacyjnych narzędzi, które umożliwią i ułatwią sprawne prowadzenie OF, np. e-recepty, elektroniczne rejestry zdrowia, systemy wspomagania decyzji klinicznych,
• zapewnienie środków finansowych na wdrażanie OF, a także stworzenie efektywnego systemu finansowania OF,
• kontrola nad jakością sprawowanej opieki poprzez certyfikacje aptek, audyty i oceny,
• zapewnienie dostępu do edukacji i kształcenia w kierunku wykonywania opieki farmaceutycznej poprzez: zmiany w programach kształcenia akademickiego, wprowadzenie studiów i szkoleń podyplomowych, programy edukacyjne,
• ciągła ocena efektywności wykorzystania zasobów (ludzkich, finansowych) na rzecz OF i dążenie do ich optymalizacji,
• promowanie OF wśród lekarzy oraz innych zawodów medycznych, które są zaangażowane w procesy związane ze stosowaniem leków, a także kampanie społeczne informujące o korzyściach płynących z OF.^[1]

Piśmiennictwo

1. coe.int New Council of Europe resolution to promote pharmaceutical care in Europe. 18.03.2020. pełny tekst⬏