Przeziębienie to cały zestaw objawów, który towarzyszy ostrej infekcji górnych dróg oddechowych. Na ogół ustępuje samoistnie w czasie do 10 dni. Infekcja wirusem grypy ma zwykle cięższy przebieg i wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poważnych powikłań.
W leczeniu przeziębienia i grypy stosuje się m.in.:
- sympatykomimetyki donosowe (ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina) i doustne (fenylefryna i pseudoefedryna) – działają jedynie objawowo i nie zmniejszają ryzyka nadkażenia bakteryjnego ani innych powikłań, stosowane donosowo mogą zmniejszyć nasilenie bólu ucha przy zapaleniu ucha środkowego (Patrz: “Leki stosowane w zapaleniu ucha środkowego”.),
- leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (najczęściej paracetamol, ibuprofen i aspiryna) – w przeziębieniu stosowane są dla poprawy komfortu i samopoczucia pacjenta, nie zmieniają przebiegu choroby, nie skracają czasu trwania infekcji i nie zmniejszają dolegliwości takich jak katar i kaszel,
- leki przeciwkaszlowe (butamirat, dekstrometorfan, lewodropropizyna, kodeina) i wykrztuśne (ambroksol, acetylocysteina, bromheksyna, sulfogwajakol i gwajafenezyna) – z uwagi na brak wiarygodnych dowodów na skuteczność stosowane są jedynie wspomagająco,
- antyhistaminiki I generacji (feniramina, chlorfeniramina, triprolidyna) – u osób, które nie cierpią na alergię, wykorzystywane jest głównie ich działanie cholinolityczne osuszające błony śluzowe – będą więc wskazane u osób z wodnistą wydzieliną z nosa, a niewskazane u chorych z zalegającą wydzieliną, działają jedynie objawowo i nie zmieniają przebiegu choroby,
- środki przeciwdrobnoustrojowe w leczeniu bólu gardła (chlorheksydyna, chlorek cetylopirydyniowy, alkohol 2,4-dichlorobenzylowy, ambazon, amylometakrezol, chlorchinaldol, heksylrezorcynol) – działające p/bakteryjnie, a także p/wirusowo i p/grzybiczo,
- substancje miejscowo znieczulające (lidokaina, benzokaina, ambroksol, heksylrezorcynol) – zwykle łączone z antyseptykami,
- leki przeciwzapalne do miejscowego w bólu gardła (salicylan choliny, flurbiprofen, benzydamina, diklofenak) – działają objawowo i nie zmieniają przebiegu choroby.
Żaden z dostępnych na rynku preparatów “na odporność” nie ma udowodnionej skuteczności w wiarygodnych badaniach klinicznych (RCT) i nie znajduje się w żadnych rekomendacjach. Temat został szczegółowo omówiony w kursie e-learningowym pt. Preparaty immunostymulujące w świetle EBM na platformie PierszyStół.pl.
W przypadku grypy dysponujemy skutecznym lekiem działającym przyczynowo jakim jest oseltamiwir (Tamiflu), który może być stosowany od 1 r.ż. Niestety jego skuteczność drastycznie spada, jeśli jest zastosowany po 48 h od wystąpienia objawów grypy, dlatego nie jest popularnym wyborem w Polsce.
Ponadto od roku 2018 dostępne są czterowalentne szczepionki przeciw grypie: Influvac Tetra (pełnopłatna) i Vaxigrip Tetra (refundowana po 65 r.ż.). Warto wiedzieć, że szczepionki nie ma sensu podawać osobie stosującej zapobiegawczo lub leczniczo wspomniany wyżej oseltamiwir.
Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?
Warto wiedzieć, że gorączka w przebiegu przeziębienia nie jest niebezpieczna i nie jest w stanie wywołać uszkodzenia narządów, nawet jeśli nie jest leczona. Dlatego możesz zapewnić zestresowanych pacjentów lub rodziców, że obniżanie gorączki ma znaczenie jedynie dla poprawy komfortu i samopoczucia. Wbrew powszechnemu przekonaniu obniżanie temperatury nie zmniejsza ryzyka drgawek gorączkowych, do których predysponowane są niektóre dzieci między 6. m.ż. a 5. r.ż. Dlatego dawkowanie leków przeciwgorączkowych powinno być rozsądne i stosowanie wyższych dawek niż dopuszcza ulotka/ChPL może przynieść więcej szkody niż pożytku.
Rodzicom małych dzieci wyjaśnij, żeby nie stosowali kąpieli w letniej wodzie (mogą nasilić dreszcze i wywołać efekt z odbicia) jako niefarmakologicznej alternatywy do leków p/gorączkowych, lecz jako dodatkowy sposób na obniżenie temperatury po podaniu paracetamolu lub ibuprofenu.
Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?
Wirusy mogą utrzymywać się na powierzchni skóry lub przedmiotów nawet do kilku godzin, dlatego przypomnij pacjentowi, aby zadbał o higienę, w szczególności o częste mycie rąk.
Warto uczulić pacjenta, aby postarał się ograniczyć ryzyko rozprzestrzenienia się wirusa w swoim otoczeniu. Poinstruuj go, aby podczas ataku kaszlu nie zasłaniał ust dłońmi, z których wirus może przenosić się na wszystkie otaczające powierzchnie, ale kaszlał w wewnętrzne zgięcie łokcia.
Czy leczenie przynosi efekty?
Objawy przeziębienia pojawiają się 1-2 dni od momentu zakażenia. Największe nasilenie dolegliwości następuje zwykle po upływie 2–3 dni. Przebieg choroby może być inny u różnych pacjentów. Najczęściej spotykane objawy przeziębienia to katar, ból gardła, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, może mu towarzyszyć także kaszel, gorączka, ból głowy, uczucie osłabienia i zmęczenia.
Pamiętaj, że kaszel, szczególnie u osób palących, może utrzymywać się nawet od trzech tygodni do kilku miesięcy po infekcji. Jest to tak zwany kaszel poinfekcyjny. Poinformuj o tym pacjenta, który może się niepokoić, że choroba trwa zbyt długo.
W sytuacji, gdy pacjent nie będzie mógł dostać się do lekarza lub nie będzie miał na to czasu może przyjść do apteki z prośbą o wydanie antybiotyku. Przypomnij mu, że antybiotyk nie leczy przeziębienia i nie zmniejsza ryzyka nadkażenia bakteryjnego.[1]
Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?
Leki OTC są zazwyczaj bardzo dobrze tolerowane, jeśli są stosowane krótkotrwale, ale wskazane jest zachowanie ostrożności u osób starszych, zwłaszcza z obciążeniem kardiologicznym. NLPZ mogą nasilić objawy niewydolności serca, a u odwodnionego pacjenta (na przykład na skutek gorączki) zwiększać ryzyko niewydolności nerek. Ryzyko jest szczególnie duże, jeśli pacjent stosuje diuretyki.
Przeziębienie może być mylone z grypą. Warto mieć jednak na uwadze, że grypa niesie ze sobą większe ryzyko poważnych powikłań, szczególnie u małych dzieci czy osób starszych. Nagły rozwój choroby, wysoka gorączka, ból głowy oraz silny ból mięśni i stawów mogą sugerować, że pacjent choruje na grypę. Przy przeziębieniu zazwyczaj objawy nasilają się stopniowo, a gorączka nie jest wysoka lub nie ma jej wcale. Kichanie, ból gardła, zatkany nos lub wyciek z nosa to objawy, które wskazują na przeziębienie. Kaszel w przebiegu przeziębienia jest zazwyczaj łagodny, z kolei w grypie może być bardzo nasilony.[1]
Jeśli pacjent poinformuje Cię, że dokucza mu świąd nosa, świąd i łzawienie oczu, może to wskazywać na alergiczny nieżyt nosa.[2]
Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?
Przeziębienie może być ono przyczyną powikłań, takich jak:
- zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – może objawiać się ropnym wyciekiem z nosa, obecnością ropnej wydzieliny w przewodach nosowych, silnym, miejscowym bólem odczuwanym wyraźniej po jednej stronie twarzy, wysoką gorączką (powyżej 39 stopnia Celcjusza),
- krup – objawia się to charakterystycznym świstem krtaniowym, chrypką, kaszlem, a także dusznością,
- zapalenie ucha środkowego – jego główne objawy to silny, nagle pojawiający się ból ucha i nagłe nasilenie dolegliwości,
- zapalenie płuc – objawia się przyspieszonym, spłyconym i świszczącym oddechem, występowaniem duszności.
Jeśli pacjent skarży się na któreś z wyżej wymienionych objawów, zachęć go do wizyty u lekarza. Możesz też poradzić mu wykonanie badania morfologii krwi – podwyższone wartości CRP i OB mogą sugerować zapalenie zatok lub ucha środkowego.
Zwróć uwagę na pacjentów z astmą. Infekcja wirusowa może być przyczyną zaostrzenia objawów choroby, na które wskazują takie symptomy jak duszność, obniżona tolerancja wysiłku fizycznego, przyspieszony, świszczący oddech, szczególnie u dzieci, uczucie ścisku w klatce piersiowej czy uporczywy kaszel.[3][4]
Zaproponuj zmiany w stylu życia
Palenie papierosów, stres, zbyt mała aktywność fizyczna oraz niedostateczna ilość snu i przemęczenie zwiększają ryzyko infekcji wirusowych. W okresie największej zapadalności na infekcje możesz poradzić pacjentowi unikanie zatłoczonych miejsc. Ryzyko zachorowania zmniejsza też umiarkowany wysiłek fizyczny.
Jeśli pacjent już zachorował, zachęć go do pozostania kilka dni w domu i leżenia w łóżku. Przypomnij mu też o konieczności picia dużej ilości płynów (szczególnie, gdy pojawia się wysoka gorączka).
Piśmiennictwo
- Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, 2016.⬏⬏
- Grad A., Bartosiewicz L., et al: Rozpoznanie i leczenie alergicznego nieżytu nosa. Pediatr Med Rodz, 2008.⬏
- Fanta C., et al.: Management of acute exacerbations of asthma in adults. UpToDate, 2018⬏
- Sawicki G., Haver K., et al.: Acute asthma exacerbations in children: Home/office management and severity assessment. UpToDate, 2018.⬏
Okazuje się że tzw. fobia gorączkowa to nie tylko częste zjawisko u rodziców dzieci, ale także wśród dorosłych, szczególnie teraz, w dobie powszechnych szczepień przeciw Covid-19. Dorośli pacjenci temp. 37 st. interpretują już jako gorączkę i moim zdaniem trochę niepotrzebnie łykają paracetamol.