Ugryzienie przez kleszcza bardzo często budzi spory niepokój ze względu na to, że niesie ono za sobą ryzyko zachorowania na boreliozę (chorobę z Lyme) i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). W przypadku boreliozy kluczowe jest szybkie usuniecie kleszcza (do 24 godzin) z uwagi na wzrastające z czasem ryzyko transmisji krętków Borelia z jego przewodu pokarmowego. Inaczej jest natomiast w przypadku wirusa kleszczowego zapalania mózgu (KZM), dlatego że wirus KZM bytuje w gruczołach ślinowych kleszcza i do jego transmisji do organizmu żywiciela dochodzi w ciągu kilku minut od ugryzienia.^[1]

W przeglądzie systematycznym z 2017 roku nie wskazano najlepszej metody usunięcia kleszcza ze względu na niskiej jakości dowody naukowe – dużą zmienność wyników analizowanych badań i ograniczoną wielkość prób. Nie ma dowodów na przewagę jednej metody nad drugą, a żadne z dostępnych na rynku urządzeń nie daje gwarancji wyciągnięcia kleszcza w całości.^[2]

Instruktaż usunięcia kleszcza

Niezależnie od metody usunięcia kleszcza, przekaż pacjentowi krótki instruktaż, którym powinien się kierować:

• Kleszcza należy wyciągnąć samodzielnie, traktując to jako zwykłą czynność higieniczną, a niepotrzebne zwlekanie w czekaniu na fachową pomoc medyczną tylko zwiększa ryzyko zachorowania na choroby odkleszczowe.
• Przed usunięciem kleszcza nie należy go niczym smarować.
• Kleszcza nie należy wyciągać gołymi palcami, ponieważ istnieje duże ryzyko oderwania samego odwłoku.
• Po usunięciu kleszcza miejsce wkłucia należy umyć wodą z mydłem oraz zdezynfekować, zatem zaproponuj pacjentowi preparat antyseptyczny. (Patrz: “Oktenidyna z fenoksyetanolem – Ścieżka rekomendacji”.)
• Jeżeli hypostom kleszcza (kłujka, zwana potocznie główką) pozostanie w skórze, należy go pozostawić, a miejsce to zdezynfekować, gdyż pozostawienie hypostomu w skórze nie zwiększa istotnie ryzyka zachorowania na choroby odkleszczowe.
• Przekazanie kleszcza do badania nie jest to rekomendowane przez żadne towarzystwo naukowe, ponieważ otrzymany wynik może niepotrzebnie wprowadzić panikę albo wręcz przeciwnie – uśpić czujność.

Czytaj też:

Iwermektyna – zastosowanie w leczeniu świerzbu, wszawicy, trądziku i malarii

Iwermektyna jako potencjalny lek na COVID-19 – przegląd badań naukowych

Pyrantel – Ścieżka rekomendacji

Szczypce i pęsety

Tradycyjna pęseta jest najczęściej stosowana do wyciągania kleszczy, głównie ze względu na to, że większość osób posiada w domu pęsetę i to właśnie po nią sięga, aby szybko wyciągnąć kleszcza. Ponadto użycie pęsety, przede wszystkim długiej lub zakrzywionej (tzw. chirurgicznej, anatomicznej), jest zawarte w wielu instrukcjach, m.in. CDC, Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz Ministerstwa Zdrowia. Aby usunąć kleszcza, należy chwycić go pęsetą przy samej skórze i ruchem pionowym w górę go wyciągnąć (Rysunek 1). Używając pęsety, szczególnie tej prostej, należy uważać, by nie odciąć kleszcza, pozostawiając hypostom w skórze.^[3][4][5]

W obrocie dostępne są specjalne pęsety oraz szczypce przeznaczone do wyciągania kleszczy (Rysunek 2). Stosując je, należy bardzo uważać, by nie zgnieść kleszcza oraz nie wycisnąć jego zawartości pod skórę. Bezpieczniejsze wydają się być te, które są odpowiednio ścięte i zabezpieczają przed zmiażdżeniem kleszcza. W dalszym ciągu istnieje jednak ryzyko jego urwania. Stosując szczypce można wyciągać kleszcza obracając go w jedną stronę lub pionowo do góry, co przedstawia Rysunek 3.

Kleszczołapki Tick Twister

Kleszczołapki to prosty przyrząd umożliwiający usunięcie kleszcza bez ryzyka jego oderwania lub zmiażdżenia. Wystarczy wsunąć ząbki haczyka między skórę a kleszcza, jak najbliżej skóry. Następnie bardzo lekko unieść haczyk i 2-3 razy przekręcić uchwyt aż kleszcz się wysunie. Dostępne są dwa rozmiary kleszczołapek, które należy dobrać do wielkości kleszcza. Zasadę działanie kleszczołapek przedstawia Rysunek 4.

Lasso Trix

Użycie lassa to metoda prosta, jednak może okazać się nieskuteczna przy wyciąganiu kleszczy bardzo małych rozmiarów. Zgodnie z instrukcją producenta, należy nacisnąć przycisk i założyć Lasso Trix na kleszcza, możliwie jak najbliżej skóry. Następnie należy zwolnić przycisk, ustawić przyrząd prostopadle do skóry i wykręcać kleszcza w dowolnym kierunku, co zostało przedstawione na Rysunku 5.

Kleszczkarta

Kleszczkarta ma wymiary karty bankomatowej, dlatego łatwo przechowywać ją w portfelu i jest zawsze pod ręką. Posiada wbudowana lupę oraz dwie końcówki – do wyciągania większego i mniejszego kleszcza. Aby wyciągnąć kleszcza, należy wsunąć kartę pod jego ciało i spokojnym, płynnym ruchem z łatwością wyciągnąć go ze skóry jak przedstawiono na Rysunku 6.

Kick The Tick Expert, zestaw do bezpiecznego usuwania kleszczy

Zestaw składa się z dwóch urządzeń – jedno służy do zamrażania kleszcza, drugie do jego usunięcia (Rysunek 7). Zamrożenie kleszcza przed jego usunięciem, według informacji producenta, powoduje zatrzymanie jego funkcji fizjologicznych, przez co hamuje się możliwość przekazania czynników chorobotwórczych podczas usuwania pasożyta. Zamrożenie miejsca przyczepienia powoduje ponadto miejscowe znieczulenie i łagodzi ból związany z zabiegiem usuwania kleszcza.

Aby usunąć kleszcza, należy najpierw go zamrozić, a następnie przy pomocy odpowiednio dobranej końcówki przyrządu do usuwania kleszczy mocno go uchwycić jak najbliżej powierzchni skóry. Zdecydowanym ruchem ku górze wyciągnąć kleszcza.

Zestaw może być stosowany u dzieci od 3. roku życia.

Pompka (Anty-kleszcz, Kleszcz Out, Aspivenin)

Pompka (Rysunek 8), niezależnie od producenta, działa na zasadzie siły ssącej, przy pomocy której kleszcz zostaje wyssany ze skóry. Aby usunąć kleszcza, należy wcisnąć tłok do oporu, następnie pompkę przyłożyć szczelnie wokół miejsca ukąszenia, stopniowo podciągać tłok, utrzymując jego pozycję 10-15 sekund aż kleszcz zostanie usunięty. W razie niepowodzenia czynność powtórzyć. Urządzenia nie można stosować na zranionej skórze, w okolicach oczu oraz zewnętrznych narządów płciowych.

Pompka może być stosowana u dzieci powyżej 3. roku życia.

Temat chorób odkleszczowych został omówiony w osobnych artykułach:

• Przewlekła borelioza i długotrwała antybiotykoterapia – jakie są fakty?
• Czy jednorazowe podanie doksycykliny zapobiega boreliozie? [Case study]
• Czy pacjent powinien stosować antybiotyk po ugryzieniu przez kleszcza?
• Czym się różnią doksycykliny dostępne na rynku? [Case study]

Piśmiennictwo

1. Kuchar, E., Zajkowska, J., Flisiak, R., Mastalerz-Migas, A., Rosińska, M., Szenborn, L., Wdówik, P., Walusiak-Skorupa, J. (2021). Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce i wybranych krajach europejskich – stanowisko polskiej grupy ekspertów [Epidemiology, diagnosis, and prevention of tick-borne encephalitis in Poland and selected European countries – a position statement of the Polish group of experts]. Medycyna pracy, 72(2), 193–210. pełny tekst⬏
2. Huygelen, V., Borra, V., De Buck, E., Vandekerckhove, P. (2017). Effective methods for tick removal: A systematic review. Journal of evidence-based medicine, 10(3), 177–188. abstrakt⬏
3. CDC. (2019). pełny tekst⬏
4. MZ: Co należy wiedzieć o kleszczach?. 07.05.2020. pełny tekst⬏
5. GIS: Kleszcze, jak się przed nimi chronić? (2020). Pełny tekst⬏