Preparaty zawierające kannabidiol (CBD) cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród pacjentów. W artykule przedstawione zostały możliwe korzyści związane z ich stosowaniem oraz najważniejsze informacje dotyczące sposobu i bezpieczeństwa ich stosowania.

Olej CBD – Komu polecać?

Według badań klinicznych i ostatnich przeglądów systematycznych, korzyści z przyjmowania CBD mogą odnieść osoby, które:

• chorują na padaczkę (zarówno dorośli, jak i dzieci), również kiedy występuje u nich lekooporność,^[1][2][3]
• skarżą się na osłabioną pamięć i zdolność uczenia, związane z towarzyszącymi chorobami neurologicznymi np. schizofrenią lub nadużywaniem narkotyków,^[4][5]
• mają problemy ze snem, często wybudzają się w nocy, występuje u nich nadmierna senność w ciągu dnia,^[6][7]
• poddani są działaniu przewlekłego stresu, również związanego z przebytymi traumatycznymi wydarzeniami, cierpią na PTSD^[8][9] (Patrz: “Kannabinoidy mogą pomóc w leczeniu zespołu stresu pourazowego (PTSD)”.),
• skarżą się na towarzyszące im poczucie lęku i niepokoju, szczególnie z współwystępującymi zaburzeniami snu,^[10][11]
• zmagają się z przewlekłym bólem, który towarzyszy np. schorzeniom neurologicznym^[12][13] (Patrz: “Cochrane: Kannabinoidy w leczeniu chronicznego bólu neuropatycznego”.),
• cierpią na schorzenia związane z przewlekłym stanem zapalnym, np. chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,^[14] choroby dermatologiczne, m.in. atopowe zapalenie skóry, łuszczycę,^[15][16]
• są nałogowymi palaczami, walczą z uzależnieniem od opioidów i alkoholu, ze względu na działanie neuroprotekcyjne i łagodzenie objawów odstawiennych przez CBD oraz osoby stosujące susz z konopi z wysoką zawartością THC, u których występują działania niepożądane ze strony OUN, np. objawy psychotyczne, upośledzenie funkcji poznawczych.^{[5][17][18][19]}

Czytaj też:

Marihuana medyczna w recepturze aptecznej – jak zrealizować receptę? – Wyjaśniamy!

Olej CBD – Jak stosować?

Preparaty zawierające kannabidiol (CBD) są dostępne w postaci kapsułek oraz olejów do stosowania doustnego, a także kosmetyków (olejów, maści, kremów) do stosowania miejscowego w bólu stawów i pielęgnacji skóry.

Produkty o statusie suplementu diety, przeznaczone do stosowania doustnego, dostępne są jako kapsułki miękkie (ang. softgel) lub dojelitowe, które przyjmowane powinny być razem z posiłkiem oraz oleje, które przed połknięciem należy przetrzymać pod językiem przez ok. 1-2 minuty.

Olej CBD – Jak działa?

Ludzki system endokannabinoidowy (ang. endocannabinoid system, ECS) odgrywa znaczącą rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego i odpowiedzi organizmu na czynniki środowiskowe oraz wytwarzane przez organizm. Bierze udział w modulacji wielu funkcji fizjologicznych i w związku z tym może wpływać na rytm snu i czuwania, nastrój, pamięć, odczucie lęku czy też występowanie drgawek u pacjentów z padaczką.^[20] W skład systemu wchodzą:

• receptory (wśród których najważniejsze to rec. CB₁ i CB₂),
• endogenne kannabinoidy (np. anandamid),
• enzymy odpowiadające za ich powstawanie i rozkład.^[21]

Wśród kannabinoidów, czyli związków oddziałujących na system endokannabinoidowy, wyróżniamy kannabonoidy naturalne, pochodzenia syntetycznego, związki kannabinomimetyczne i endokannabinoidy. Do kannabinoidów pochodzenia naturalnego zaliczamy związki ekstrahowane z konopi siewnych (Cannabis sativa L.), w tym przede wszystkim Δ9- tetrahydrokannabinol (Δ9-THC) i kannabidiol (CBD).^[22]

Zobacz też: Czym różnią się konopie siewne od konopi indyjskich? – Wyjaśniamy!

CBD jest negatywnym allosterycznym modulatorem receptorów kannabinoidowych CB1^[23] i słabym antagonistą receptorów CB2.^[24] Mnogość potencjalnych wskazań do zastosowania CBD wynika jednak nie tylko z jego wpływu na układ endokannabinoidowy, lecz również z jego oddziaływania na inne receptory. CBD oprócz wpływu na receptory kannabinoidowe wpływa też na receptory:

• serotoninowe 5-HT_1A (działanie przeciwdepresyjne),^[25]
• dopaminowe D₂ (działanie przeciwpsychotyczne),^[26]
• GABA_A (działanie przeciwdrgawkowe),^[27]
• sprzężone z białkami G: GPR3/6/12/18/55,^[28][29][30]
• przejściowego potencjału TRP i receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów PPARγ.^[31]

Ponadto CBD wywiera także pośredni wpływ na ECS hamując degradację anandamidu (AEA), który jest endogennym kannabinoidem.^[32]

Kannabidiol (CBD) w odróżnieniu od THC nie wykazuje działania psychotropowego, narkotyzującego i uzależniającego.^[33]

CBD wykazuje działanie przeciwdrgawkowe, przeciwbólowe, przeciwlękowe, a także antyoksydacyjne, neuroprotekcyjne oraz przeciwzapalne.^[34] Działa również korzystnie u pacjentów z zaburzeniami lękowymi oraz problemami ze snem.^[35]

Czytaj też:

Marihuana medyczna w recepturze aptecznej – jak zrealizować receptę? – Wyjaśniamy!

Olej CBD – Na co uważać?

CBD jest uważany za substancję bezpieczną do stosowania przez ludzi. Dawki do 1500 mg CBD/dobę były w badaniach dobrze tolerowane.^[36] Dawki CBD, przy których niektórzy pacjenci decydowali się na wycofanie z badania, były wysokie i wynosiły nawet 50 mg/kg m.c./dobę.

Działania niepożądane, które wystąpiły u niektórych pacjentów, obejmowały zaburzenia ze strony OUN, takie jak senność, zmęczenie, zmniejszenie apetytu oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe, w tym wymioty i biegunka.^[37][38] Brytyjska Food Standards Agency określa 70 mg/dobę jako maksymalną dawkę CBD u zdrowych osób.^[39]

Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) nie zaleca stosowania preparatów z CBD w czasie ciąży.^[40] Badania na zwierzętach wykazały, że wysokie dawki CBD u ciężarnych mogą zaburzać reprodukcję u męskich potomków.^[41] Ponadto pewna ilość CBD może przenikać do mleka matki, więc nie zaleca się jego stosowania w okresie karmienia piersią.

Olej CBD – Na jakie interakcje zwracać uwagę?

CBD może wchodzić w interakcje z lekami metabolizowanymi przy udziale izoenzymów cytochromu P450, szczególnie z rodziny 3A, 2B, 2C oraz 2D. W badaniach z udziałem szczurów i myszy ostre podanie CBD zmniejszało aktywność izoenzymów CYP450.^[42][43][44] Co ciekawe, badania na myszach wykazały również, że CBD podany jednorazowo może hamować aktywność izoenzymów CYP, natomiast podawany przewlekle zwiększać ich aktywność.^[45]

CBD może wpływać na działanie układów transportujących leki, co może mieć znaczenie dla pacjentów zażywających leki przeciwnowotworowe. CBD może być stosowany jako środek zmniejszający nudności i wymioty towarzyszące chemioterapii, dlatego należy zwrócić uwagę na możliwe interakcje wynikające z wpływu CBD na transportery leków, które mogą prowadzić do przedawkowania cytostatyku i wystąpienia toksyczności.^[46][47][48]

Ważną informacją dla pacjentów chorujących na padaczkę jest fakt, że CBD może zmieniać stężenia w osoczu leków przeciwdrgawkowych, m.in. klobazamu i fenytoiny.^[49] Ponadto, CBD może również wpływać na stężenie we krwi omeprazolu i citalopramu.

Olej CBD – Dodatkowe informacje

W przypadku suplementów diety bardzo ważny jest proces wytwarzania, dlatego należy zwrócić uwagę, czy dany preparat jest produkowany zgodnie ze standardami GMP (Good Manufacturing Practice), co świadczy o wysokiej jakości produktu. Preparaty z CBD, mające status suplementu diety, aby wykazywały wysokie bezpieczeństwo stosowania, nie powinny zawierać psychotropowego THC lub jego ilość powinna być minimalna (dopuszczalna jest zawartość 0,2% THC^[50]). Przekroczenie tej ilości może stanowić zagrożenie dla pacjentów.

Czytaj też:

Marihuana medyczna w recepturze aptecznej – jak zrealizować receptę? – Wyjaśniamy!

ARTYKUŁ PRZYGOTOWANY WE WSPÓŁPRACY Z FIRMĄ IMP&C

Satipharm CBD

Firma IMP&C jest dystrybutorem suplementów diety Satipharm CBD zawierających kannabidiol (CBD), pozbawionych psychotropowego THC. Satipharm CBD są dostępne w postaci kapsułek dojelitowych lub olejów zawierających CBD, wśród których można wyróżnić:

• Satipharm CBD Advanced Essential (kapsułki),
• Satipharm CBD Advanced High Strength (kapsułki),
• Satipharm CBD smak cynamonowy (5% olej),
• Satipharm CBD smak cytrynowo-limonkowy (5% olej),

oraz kapsułek dojelitowych zawierających CBD i dodatkowe składniki:

• Satipharm CBD Advanced Active, które obok CBD zawierają witaminy A, D, E i K.
  • Witamina D korzystnie wpływa na funkcjonowanie mięśni,^[51] zarówno witamina D jak i witamina A korzystnie wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego.^[52]
  • Witamina E jest antyoksydantem, również wspierającym organizm w obronie przed infekcjami.^[53] Preparat ten będzie więc szczególnie polecany osobom prowadzącym aktywny tryb życia, u których na skutek spadku odporności dochodzi do częstych infekcji.
• Satipharm CBD Advanced Focus, które obok CBD zawierają witaminy z grupy B: B₁, B₃, B₅, B₆ i B₁₂.
  • Dodatek witaminy B5 korzystnie wpływa na sprawność umysłową.^[54]
  • Witaminy B1, B3, B6 i B12 usprawniają pracę mózgu i przyczyniają się do zmniejszenia uczucia zmęczenia.^[55][56] Preparat ten można więc polecić osobom pracującym umysłowo, zwłaszcza przez wiele godzin, które skarżą się na nadmierne zmęczenie i osłabienie funkcji kognitywnych.

Kapsułki czy krople?

Zarówno kapsułki, jak i oleje, mają swoje wady i zalety:

• Kapsułki wytwarzane są według opatentowanej technologii Gelpell^®, która znacząco zwiększa biodostępność CBD, a ponadto:
  • dzięki zamknięciu składników aktywnych w identycznych, mikrożelowych kapsułkach, w każdej porcji znajduje się taka sama ich ilość, co umożliwia precyzyjne dawkowanie,
  • kapsułki posiadają żelatynową otoczkę, która jest odporna na działanie soku żołądkowego i pozwala na uwolnienie wielu mini-kapsułek na całym odcinku jelita cienkiego, zwiększając tym samym wchłanianie,^[57]
  • kapsułki umożliwiają ochronę zawartego w nich CBD przed działaniem światła, temperatury i zmniejszają ryzyko oksydacji. Nie muszą być także przechowywane w chłodnym miejscu. Wadą może być jednak rozmiar kapsułek, co może utrudniać ich przyjmowanie pacjentom z trudnościami z połykaniem oraz dzieciom.
• Oleje mają natomiast przyjemny smak, dzięki dodatkowi naturalnych aromatów, co ułatwia pacjentom stosowanie się do zaleceń dawkowania (compliance), a dodatkowo:
  • brak żelatynowej otoczki może mieć znaczenie dla pacjentów będących na diecie wegetariańskiej i wegańskiej (Patrz: “Dieta wegetariańska i wegańska a suplementacja diety”.),
  • mimo braku formy stałej możliwe jest precyzyjne dawkowanie dzięki obecności skalibrowanego kroplomierza, jednak preparaty te są mniej stabilne i należy przechowywać je po otwarciu w suchym i chłodnym miejscu.

Stosowanie

Tabela poniżej przedstawia sposób stosowania preparatów Satipharm CBD.

Badania

Satipharm CBD cechuje wysoka jakość oraz bezpieczeństwo i skuteczność potwierdzona w badaniach:

• Suplementy produkowane są według szwajcarskich (kapsułki) i amerykańskich (oleje) standardów GMP, co zapewnia wysoką jakość preparatów. Dodatkowo są zgodne ze standardami GACP (Good Agricultural Collection Practices) dotyczącymi zbiorów i hodowli konopi oraz spełniają normy ISO 22000 i ISO 13485.
• W badaniu klinicznym z randomizacją I fazy z udziałem zdrowych ochotników wykazano, że biodostępność CBD w postaci mikrożelowych kapsułek była 1,34-krotnie większa niż w przypadku takiej samej dawki CBD podawanej w formie sprayu na błonę śluzową jamy ustnej. Wysoka biodostępność umożliwia stosowanie przez pacjentów mniejszych dawek CBD, a co za tym idzie zmniejsza się prawdopodobieństwo wystąpienia efektów ubocznych i zwiększa szansa na stosowanie się pacjenta do zaleceń (compliance).^[57]
• W badaniach klinicznych II fazy podawano pacjentom pediatrycznym, cierpiącym na lekooporną padaczkę i zażywającym stałe dawki leków przeciwdrgawkowych, CBD w postaci mikrożelowych kapsułek o zawartości 50 mg kannabidiolu. Maksymalne dawki wynosiły 25 mg/kg m.c./dobę lub 450 mg/dobę. Po 12-tygodniowym okresie badania zaobserwowano spadek średniej miesięcznej liczby napadów o 73.4 ± 24.6% w stosunku do wartości wyjściowej. CBD było dobrze tolerowane, a działania niepożądane jakie zaobserwowano to zaburzenia snu i nerwowość, jednak były one łagodne lub umiarkowane. Zaburzenia żołądkowo-jelitowe i zmiany apetytu zaobserwowano jedynie u 1 pacjenta, nie odnotowano zmian w poziomach enzymów wątrobowych ani żadnych zaburzeń psychotycznych, ze względu na brak THC w preparacie. W badaniu wzięło udział 16 pacjentów w wieku średnio 9.1 ± 3.4 lat.^[58]

Więcej informacji o suplementach Satipharm CBD można znaleźć na stronie www.satipharm.pl.

Piśmiennictwo:

1. Szaflarski, J. P., Bebin, E. M., Cutter, G., DeWolfe, J., Dure, L. S., Gaston, T. E., Kankirawatana, P., Liu, Y., Singh, R., Standaert, D. G., Thomas, A. E., Ver Hoef, L. W., & UAB CBD Program (2018). Cannabidiol improves frequency and severity of seizures and reduces adverse events in an open-label add-on prospective study. Epilepsy & behavior : E&B, 87, 131–136. abstrakt⬏
2. Mitelpunkt, A., Kramer, U., Hausman Kedem, M., Zilbershot Fink, E., Orbach, R., Chernuha, V., Fattal-Valevski, A., Deutsch, L., Heffetz, D., & Sacks, H. (2019). The safety, tolerability, and effectiveness of PTL-101, an oral cannabidiol formulation, in pediatric intractable epilepsy: A phase II, open-label, single-center study. Epilepsy & behavior : E&B, 98(Pt A), 233–237. abstrakt⬏
3. O’Connell, B. K., Gloss, D., & Devinsky, O. (2017). Cannabinoids in treatment-resistant epilepsy: A review. Epilepsy & behavior : E&B, 70(Pt B), 341–348. abstrakt⬏
4. McGuire, P., Robson, P., Cubala, W. J., Vasile, D., Morrison, P. D., Barron, R., Taylor, A., & Wright, S. (2018). Cannabidiol (CBD) as an Adjunctive Therapy in Schizophrenia: A Multicenter Randomized Controlled Trial. The American journal of psychiatry, 175(3), 225–231. abstrakt⬏
5. Bonaccorso, S., Ricciardi, A., Zangani, C., Chiappini, S., & Schifano, F. (2019). Cannabidiol (CBD) use in psychiatric disorders: A systematic review. Neurotoxicology, 74, 282–298. abstrakt⬏⬏
6. Babson, K. A., Sottile, J., & Morabito, D. (2017). Cannabis, Cannabinoids, and Sleep: a Review of the Literature. Current psychiatry reports, 19(4), 23. abstrakt⬏
7. Carlini, E. A., & Cunha, J. M. (1981). Hypnotic and antiepileptic effects of cannabidiol. Journal of clinical pharmacology, 21(S1), 417S–427S. abstrakt⬏
8. Orsolini, L., Chiappini, S., Volpe, U., Berardis, D., Latini, R., Papanti, G. D., & Corkery, A. (2019). Use of Medicinal Cannabis and Synthetic Cannabinoids in Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD): A Systematic Review. Medicina (Kaunas, Lithuania), 55(9), 525. abstrakt⬏
9. Greer, G. R., Grob, C. S., & Halberstadt, A. L. (2014). PTSD symptom reports of patients evaluated for the New Mexico Medical Cannabis Program. Journal of psychoactive drugs, 46(1), 73–77. abstrakt⬏
10. Shannon, S., Lewis, N., Lee, H., & Hughes, S. (2019). Cannabidiol in Anxiety and Sleep: A Large Case Series. The Permanente journal, 23, 18–041. pełny tekst⬏
11. Skelley, J. W., Deas, C. M., Curren, Z., & Ennis, J. (2020). Use of cannabidiol in anxiety and anxiety-related disorders. Journal of the American Pharmacists Association : JAPhA, 60(1), 253–261. abstrakt⬏
12. Xu, D. H., Cullen, B. D., Tang, M., & Fang, Y. (2020). The Effectiveness of Topical Cannabidiol Oil in Symptomatic Relief of Peripheral Neuropathy of the Lower Extremities. Current pharmaceutical biotechnology, 21(5), 390–402. abstrakt⬏
13. VanDolah, H. J., Bauer, B. A., & Mauck, K. F. (2019). Clinicians’ Guide to Cannabidiol and Hemp Oils. Mayo Clinic proceedings, 94(9), 1840–1851. abstrakt⬏
14. Carvalho, A., Souza, G. A., Marqui, S. V., Guiguer, É. L., Araújo, A. C., Rubira, C. J., Goulart, R. A., Flato, U., Bueno, P., Buchaim, R. L., & Barbalho, S. M. (2020). Cannabis and Canabidinoids on the Inflammatory Bowel Diseases: Going Beyond Misuse. International journal of molecular sciences, 21(8), 2940. pełny tekst⬏
15. Palmieri, B., Laurino, C., & Vadalà, M. (2019). A therapeutic effect of cbd-enriched ointment in inflammatory skin diseases and cutaneous scars. La Clinica terapeutica, 170(2), e93–e99. abstrakt⬏
16. Sheriff, T., Lin, M. J., Dubin, D., & Khorasani, H. (2019). The potential role of cannabinoids in dermatology. The Journal of dermatological treatment, 1–7. Advance online publication. abstrakt⬏
17. Morgan, C. J., Das, R. K., Joye, A., Curran, H. V., & Kamboj, S. K. (2013). Cannabidiol reduces cigarette consumption in tobacco smokers: preliminary findings. Addictive behaviors, 38(9), 2433–2436. abstrakt⬏
18. Hurd, Y. L., Spriggs, S., Alishayev, J., Winkel, G., Gurgov, K., Kudrich, C., Oprescu, A. M., & Salsitz, E. (2019). Cannabidiol for the Reduction of Cue-Induced Craving and Anxiety in Drug-Abstinent Individuals With Heroin Use Disorder: A Double-Blind Randomized Placebo-Controlled Trial. The American journal of psychiatry, 176(11), 911–922. abstrakt⬏
19. Hahn B. (2018). The Potential of Cannabidiol Treatment for Cannabis Users With Recent-Onset Psychosis. Schizophrenia bulletin, 44(1), 46–53. abstrakt⬏
20. Fraguas-Sánchez, A. I., & Torres-Suárez, A. I. (2018). Medical Use of Cannabinoids. Drugs, 78(16), 1665–1703. abstrakt⬏
21. Lu, H. C., & Mackie, K. (2016). An Introduction to the Endogenous Cannabinoid System. Biological psychiatry, 79(7), 516–525. abstrakt⬏
22. Fraguas-Sánchez, A. I., & Torres-Suárez, A. I. (2018). Medical Use of Cannabinoids. Drugs, 78(16), 1665–1703. abstrakt⬏
23. Laprairie, R. B., Bagher, A. M., Kelly, M. E., & Denovan-Wright, E. M. (2015). Cannabidiol is a negative allosteric modulator of the cannabinoid CB1 receptor. British journal of pharmacology, 172(20), 4790–4805. pełny tekst⬏
24. Pertwee R. G. (2008). The diverse CB1 and CB2 receptor pharmacology of three plant cannabinoids: delta9-tetrahydrocannabinol, cannabidiol and delta9-tetrahydrocannabivarin. British journal of pharmacology, 153(2), 199–215. https://doi.org/10.1038/sj.bjp.0707442 pełny tekst⬏
25. Campos, A. C., Moreira, F. A., Gomes, F. V., Del Bel, E. A., & Guimarães, F. S. (2012). Multiple mechanisms involved in the large-spectrum therapeutic potential of cannabidiol in psychiatric disorders. Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences, 367(1607), 3364–3378. abstrakt⬏
26. Schubart, C. D., Sommer, I. E., Fusar-Poli, P., de Witte, L., Kahn, R. S., & Boks, M. P. (2014). Cannabidiol as a potential treatment for psychosis. European neuropsychopharmacology : the journal of the European College of Neuropsychopharmacology, 24(1), 51–64. abstrakt⬏
27. Anderson, L. L., Absalom, N. L., Abelev, S. V., Low, I. K., Doohan, P. T., Martin, L. J., Chebib, M., McGregor, I. S., & Arnold, J. C. (2019). Coadministered cannabidiol and clobazam: Preclinical evidence for both pharmacodynamic and pharmacokinetic interactions. Epilepsia, 60(11), 2224–2234. abstrakt⬏
28. Laun, A. S., Shrader, S. H., Brown, K. J., & Song, Z. H. (2019). GPR3, GPR6, and GPR12 as novel molecular targets: their biological functions and interaction with cannabidiol. Acta pharmacologica Sinica, 40(3), 300–308. abstrakt⬏
29. Brown A. J. (2007). Novel cannabinoid receptors. British journal of pharmacology, 152(5), 567–575. abstrakt⬏
30. Rohleder, C., Müller, J. K., Lange, B., & Leweke, F. M. (2016). Cannabidiol as a Potential New Type of an Antipsychotic. A Critical Review of the Evidence. Frontiers in pharmacology, 7, 422. pełny tekst⬏
31. Devinsky, O., Cilio, M. R., Cross, H., Fernandez-Ruiz, J., French, J., Hill, C., Katz, R., Di Marzo, V., Jutras-Aswad, D., Notcutt, W. G., Martinez-Orgado, J., Robson, P. J., Rohrback, B. G., Thiele, E., Whalley, B., & Friedman, D. (2014). Cannabidiol: pharmacology and potential therapeutic role in epilepsy and other neuropsychiatric disorders. Epilepsia, 55(6), 791–802. abstrakt⬏
32. Leweke, F. M., Piomelli, D., Pahlisch, F., Muhl, D., Gerth, C. W., Hoyer, C., Klosterkötter, J., Hellmich, M., & Koethe, D. (2012). Cannabidiol enhances anandamide signaling and alleviates psychotic symptoms of schizophrenia. Translational psychiatry, 2(3), e94. pełny tekst⬏
33. Borgelt, L. M., Franson, K. L., Nussbaum, A. M., & Wang, G. S. (2013). The pharmacologic and clinical effects of medical cannabis. Pharmacotherapy, 33(2), 195–209. abstrakt⬏
34. Pisanti, S., Malfitano, A. M., Ciaglia, E., Lamberti, A., Ranieri, R., Cuomo, G., Abate, M., Faggiana, G., Proto, M. C., Fiore, D., Laezza, C., & Bifulco, M. (2017). Cannabidiol: State of art and new challenges for therapeutic applications. Pharmacology & therapeutics, 175, 133–150. abstrakt⬏
35. Shannon, S., Lewis, N., Lee, H., & Hughes, S. (2019). Cannabidiol in Anxiety and Sleep: A Large Case Series. The Permanente journal, 23, 18–041. pełny tekst⬏
36. Bergamaschi, M. M., Queiroz, R. H., Zuardi, A. W., & Crippa, J. A. (2011). Safety and side effects of cannabidiol, a Cannabis sativa constituent. Current drug safety, 6(4), 237–249. abstrakt⬏
37. Devinsky, O., Marsh, E., Friedman, D., Thiele, E., Laux, L., Sullivan, J., Miller, I., Flamini, R., Wilfong, A., Filloux, F., Wong, M., Tilton, N., Bruno, P., Bluvstein, J., Hedlund, J., Kamens, R., Maclean, J., Nangia, S., Singhal, N. S., Wilson, C. A., … Cilio, M. R. (2016). Cannabidiol in patients with treatment-resistant epilepsy: an open-label interventional trial. The Lancet. Neurology, 15(3), 270–278. abstrakt⬏
38. Tzadok, M., Uliel-Siboni, S., Linder, I., Kramer, U., Epstein, O., Menascu, S., Nissenkorn, A., Yosef, O. B., Hyman, E., Granot, D., Dor, M., Lerman-Sagie, T., & Ben-Zeev, B. (2016). CBD-enriched medical cannabis for intractable pediatric epilepsy: The current Israeli experience. Seizure, 35, 41–44. abstrakt⬏
39. FDA. (2020). Food Standards Agency sets deadline for the CBD industry and provides safety advice to consumers pełny tekst.pdf⬏
40. FDA Consumer Updates: What You Should Know About Using Cannabis, Including CBD, When Pregnant or Breastfeeding. U. S. Food and Drug Administration (FDA). October 2019. FDA Consumer Updates: What You Should Know About Using Cannabis, Including CBD, When Pregnant or Breastfeeding. U. S. Food and Drug Administration (FDA). October 2019. pełny tekst⬏
41. Dalterio, S. L., & deRooij, D. G. (1986). Maternal cannabinoid exposure. Effects on spermatogenesis in male offspring. International journal of andrology, 9(4), 250–258. abstrakt⬏
42. Narimatsu, S., Watanabe, K., Matsunaga, T., Yamamoto, I., Imaoka, S., Funae, Y., & Yoshimura, H. (1990). Inhibition of hepatic microsomal cytochrome P450 by cannabidiol in adult male rats. Chemical & pharmaceutical bulletin, 38(5), 1365–1368. abstrakt⬏
43. Bornheim LM, Correia MA. Selective inactivation of mouse liver cytochrome P-4501IIA by cannabidiol. Mol Pharmacol 1990; 38:319-26. pełny tekst.pdf⬏
44. Bornheim, L. M., & Correia, M. A. (1991). Purification and characterization of the major hepatic cannabinoid hydroxylase in the mouse: a possible member of the cytochrome P-450IIC subfamily. Molecular pharmacology, 40(2), 228–234. abstrakt⬏
45. Bornheim, L. M., & Correia, M. A. (1989). Purification and characterization of a mouse liver cytochrome P-450 induced by cannabidiol. Molecular pharmacology, 36(3), 377–383. abstrakt⬏
46. Holland, M. L., Panetta, J. A., Hoskins, J. M., Bebawy, M., Roufogalis, B. D., Allen, J. D., & Arnold, J. C. (2006). The effects of cannabinoids on P-glycoprotein transport and expression in multidrug resistant cells. Biochemical pharmacology, 71(8), 1146–1154. abstrakt⬏
47. Holland, M. L., Allen, J. D., & Arnold, J. C. (2008). Interaction of plant cannabinoids with the multidrug transporter ABCC1 (MRP1). European journal of pharmacology, 591(1-3), 128–131.  abstrakt⬏
48. Holland, M. L., Lau, D. T., Allen, J. D., & Arnold, J. C. (2007). The multidrug transporter ABCG2 (BCRP) is inhibited by plant-derived cannabinoids. British journal of pharmacology, 152(5), 815–824. pełny tekst⬏
49. Iffland, K., & Grotenhermen, F. (2017). An Update on Safety and Side Effects of Cannabidiol: A Review of Clinical Data and Relevant Animal Studies. Cannabis and cannabinoid research, 2(1), 139–154. pełny tekst⬏
50. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (2018), Cannabis legislation in Europe: an overview, Publications Office of the European Union, Luxembourg. pełny tekst.pdf⬏
51. Dawson-Hughes B. (2017). Vitamin D and muscle function. The Journal of steroid biochemistry and molecular biology, 173, 313–316. / abstrakt⬏
52. Mora, J. R., Iwata, M., & von Andrian, U. H. (2008). Vitamin effects on the immune system: vitamins A and D take centre stage. Nature reviews. Immunology, 8(9), 685–698. abstrakt⬏
53. Lee, G. Y., & Han, S. N. (2018). The Role of Vitamin E in Immunity. Nutrients, 10(11), 1614. pełny tekst⬏
54. Xu, J., Patassini, S., Begley, P., Church, S., Waldvogel, H. J., Faull, R., Unwin, R. D., & Cooper, G. (2020). Cerebral deficiency of vitamin B5 (d-pantothenic acid; pantothenate) as a potentially-reversible cause of neurodegeneration and dementia in sporadic Alzheimer’s disease. Biochemical and biophysical research communications, 527(3), 676–681. abstrakt⬏
55. Bjørklund, G., Dadar, M., Pen, J. J., Chirumbolo, S., & Aaseth, J. (2019). Chronic fatigue syndrome (CFS): Suggestions for a nutritional treatment in the therapeutic approach. Biomedicine & pharmacotherapy = Biomedecine & pharmacotherapie, 109, 1000–1007. abstrakt⬏
56. Gibson, G. E., Hirsch, J. A., Fonzetti, P., Jordan, B. D., Cirio, R. T., & Elder, J. (2016). Vitamin B1 (thiamine) and dementia. Annals of the New York Academy of Sciences, 1367(1), 21–30. abstrakt⬏
57. Atsmon, J., Heffetz, D., Deutsch, L., Deutsch, F., & Sacks, H. (2018). Single-Dose Pharmacokinetics of Oral Cannabidiol Following Administration of PTL101: A New Formulation Based on Gelatin Matrix Pellets Technology. Clinical pharmacology in drug development, 7(7), 751–758. abstrakt⬏⬏
58. Mitelpunkt, A., Kramer, U., Hausman Kedem, M., Zilbershot Fink, E., Orbach, R., Chernuha, V., Fattal-Valevski, A., Deutsch, L., Heffetz, D., & Sacks, H. (2019). The safety, tolerability, and effectiveness of PTL-101, an oral cannabidiol formulation, in pediatric intractable epilepsy: A phase II, open-label, single-center study. Epilepsy & behavior : E&B, 98(Pt A), 233–237. abstrakt⬏