Synonimy: sea buckthorn, rosyjski ananas

Rokitnik zwyczajny jest liściastym krzewem, który występuje Europie oraz Azji. W Polsce naturalnie rośnie nad wybrzeżem Wisły, lecz często jest używany jako roślina ozdobna na różnych obszarach. Surowcem będącym składnikiem preparatów dostępnych na rynku są zwykle owoce rokitnika.

Działanie i zastosowanie rokitnika

Skład owoców rokitnika zależy od pochodzenia rośliny oraz procesów, jakim są one poddawane. Wśród związków, które znajdują się w owocach, wyróżnić można kwas jabłkowy, octowy, olejki eteryczne, kwercetynę, flawonoidy, beta-karoten, likopen, witaminy i aminokwasy. Owoc cechuje duża zawartość witaminy C – aż 400 mg na 100 g owocu (Gutzeit i in., 2008). Rokitnik zwyczajny może być skuteczny w leczeniu hiperlipidemii, nadciśnienia, choroby niedokrwiennej serca, marskości wątroby, zespołu suchego oka, niestrawności, łuszczycy i w poprawie stanu skóry. Brakuje dowodów potwierdzających skuteczność rokitnika w leczeniu AZS, chorób nerek, w redukcji masy ciała, zmniejszaniu ryzyka przeziębień i atrofii pochwy.

Niewystarczające dowody na skuteczność rokitnika

Brakuje wystarczających dowodów z wysokiej jakości badań klinicznych, które potwierdziłyby skuteczność rokitnika w leczeniu takich wskazań jak:

• Hiperlipidemia – metaanaliza 11 badań klinicznych wykazała, że spożywanie owoców lub ekstraktów z rokitnika wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, LDL i TG oraz zwiększenie poziomu HDL (Natural Medicines, 2020).
• Nadciśnienie – według metaanalizy wstępnych badań klinicznych stosowanie preparatów z flawonoidami rokitnika w ilości 10–30 mg 3 razy na dobę przez minimum 4 tygodnie wywiera podobny wpływ na wartość ciśnienia tętniczego krwi co leki hipotensyjne u pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym (Natural Medicines, 2020).
• Choroby układu sercowo-naczyniowego – według wstępnych badań klinicznych stosowanie ekstraktu zawierającego flawonoidy rokitnika w ilości 10 mg 3 razy na dobę przez 6 tygodni przyczynia się do redukcji stężenia cholesterolu i poprawy pracy serca u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą niedokrwienną serca (Natural Medicines, 2020).
• Marskość wątroby – niewielkie badanie kliniczne wykazało, że przyjmowanie 15 g ekstraktu z rokitnika 3 razy dziennie przez 6 miesięcy pozwala na zmniejszenie parametrów wskazujących na zapalenie wątroby w porównaniu z wynikami w grupie kontrolnej otrzymującej kompleks witamin z grupy B (Gao i in., 2003).
• Zespół suchego oka – badanie kliniczne z 2010 roku wykazało, że doustna suplementacja preparatu zawierającego olej z rokitnika przez trzy miesiące przyczyniała się do subiektywnej poprawy pod kątem zaczerwienienia oczu i uczucia pieczenia w porównaniu z placebo (Larmo i in., 2010). Badanie kliniczne, w którym stosowano spray na powieki zawierający olej z nasion rokitnika i hialuronian sodu 4 razy na dobę, wykazało, że pozwala on na zmniejszenie objawów suchości i łzawienia oczu. Nie obserwowano jednak poprawy w zakresie zaczerwienienia oczu i pieczenia (Larmo i in., 2019).
• Niestrawność – badanie z udziałem 120 dzieci z dyspepsją wykazało, że doustne przyjmowanie emulsji z rokitnika przez 8 tygodni, bez lub w połączeniu z domperidonem, wpływa na zwiększenie poziomu m.in. leptyny, która odpowiada za regulację apetytu, co może przyczyniać się do poprawy funkcji trawiennych u dzieci i pozytywnie wpływać na ich wzrost i rozwój (Xiao i in., 2013).
• Łuszczyca – jedno badanie kliniczne wykazało, że stosowanie miejscowo olejowego ekstraktu z rokitnika przyczynia się do zmniejszenia nasilenia zmian skórnych u pacjentów z łuszczycą, którzy nie byli wcześniej leczeni (Boca i in., 2019).
• Problemy skórne – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że doustna suplementacja preparatem złożonym zawierającym m.in. olej z owoców rokitnika przez 90 dni wraz z miejscowym stosowaniem kremu z tazarotenem przyczyniała się do zmniejszenia widoczności zmarszczek i przebarwień skórnych w porównaniu ze stosowaniem tylko kremu (Goldberg i Crysler, 2014).

Brak dowodów na skuteczność rokitnika

Doustna suplementacja oleju z miąższu rokitnika prawdopodobnie nie łagodzi objawów atopowego zapalenia skóry bardziej niż placebo. Według wstępnych badań klinicznych przyjmowanie 2 g na dobę oleju z rokitnika przez 8 tygodni nie wpłynęło na poprawę wskaźników nasilenia przewlekłej choroby nerek u pacjentów poddawanych hemodializie (Rodhe i in., 2013). Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 254 zdrowych ochotników wykazało, że spożywanie owoców rokitnika nie zmniejsza ryzyka wystąpienia przeziębień i infekcji w obrębie układu pokarmowego ani nie skraca czasu ich trwania w porównaniu z placebo. W grupie pacjentów przyjmujących rokitnik obserwowano jednak statystycznie istotne obniżenie stężenia CRP (Larmo i in., 2008). Wstępne badania kliniczne wskazują, że stosowanie owoców lub ekstraktów rokitnika nie przyczynia się do redukcji masy ciała u kobiet z nadwagą lub otyłością. Badanie kliniczne z udziałem 116 kobiet po menopauzie wykazało, że stosowanie 3 g oleju z rokitnika doustnie nie wpłuwa istotnie statystycznie na złagodzenie objawów atrofii pochwy takich jak swędzenie, suchość i pieczenie. Obserwowano jednak poprawę w stanie śródbłonka pochwy (Larmo i in., 2014).

Bezpieczeństwo stosowania rokitnika

Stosowanie rokitnika w ilościach występujących w żywności, a także ekstraktów do 2 g na dobę przez trzy miesiące, jest prawdopodobnie bezpieczne (Natural Medicines, 2020). W badaniach klinicznych preparaty z rokitnikiem były dobrze tolerowane i nie zgłaszano na ogół żadnych działań niepożądanych. Miejscowe stosowanie ekstraktów może wywołać wysypkę.

Interakcje rokitnika

Suplementacja preparatami z rokitnikiem może wpływać na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, więc osoby przyjmujące leki hipotensyjne powinny zachować ostrożność. Stosowanie ekstraktów może również przyczyniać się do hamowania agregacji płytek krwi, co potencjalnie może nasilać krwawienia u pacjentów zażywających leki przeciwzakrzepowe i/lub przeciwpłytkowe.

Preparaty dostępne na rynku zawierające rokitnik

Wybrane preparaty dostępne na rynku zawierające rokitnik zwyczajny zestawiono w poniższych tabelach. Oprócz suplementów rokitnik jest również składnikiem wyrobów medycznych i kosmetyków.

Wybrane suplementy zawierające rokitnik zwyczajny:

Wyrane wyroby medyczne zaierające rokitnik zwyczajny:

Boca, A. N., Ilies, R. F., Saccomanno, J., Pop, R., Vesa, S., Tataru, A. D., Buzoianu, A. D. (2019). Sea buckthorn extract in the treatment of psoriasis. Experimental and therapeutic medicine, 17(2), 1020–1023. https://doi.org/10.3892/etm.2018.6983

Gao, Z. L., Gu, X. H., Cheng, F. T., Jiang, F. H. (2003). Effect of sea buckthorn on liver fibrosis: a clinical study. World journal of gastroenterology, 9(7), 1615–1617. https://doi.org/10.3748/wjg.v9.i7.1615

Goldberg, L. D., Crysler, C. (2014). A single center, pilot, double-blinded, randomized, comparative, prospective clinical study to evaluate improvements in the structure and function of facial skin with tazarotene 0.1% cream alone and in combination with GliSODin(®) Skin Nutrients Advanced Anti-Aging Formula. Clinical, cosmetic and investigational dermatology, 7, 139–144. https://doi.org/10.2147/CCID.S57600

Järvinen, R. L., Larmo, P. S., Setälä, N. L., Yang, B., Engblom, J. R., Viitanen, M. H., Kallio, H. P. (2011). Effects of oral sea buckthorn oil on tear film Fatty acids in individuals with dry eye. Cornea, 30(9), 1013–1019. https://doi.org/10.1097/ICO.0b013e3182035ad9

Larmo, P. S., Järvinen, R. L., Setälä, N. L., Yang, B., Viitanen, M. H., Engblom, J. R., Tahvonen, R. L., Kallio, H. P. (2010). Oral sea buckthorn oil attenuates tear film osmolarity and symptoms in individuals with dry eye. The Journal of nutrition, 140(8), 1462–1468. https://doi.org/10.3945/jn.109.118901

Larmo, P. S., Yang, B., Hyssälä, J., Kallio, H. P., Erkkola, R. (2014). Effects of sea buckthorn oil intake on vaginal atrophy in postmenopausal women: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Maturitas, 79(3), 316–321. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2014.07.010

Larmo, P., Alin, J., Salminen, E., Kallio, H., Tahvonen, R. (2008). Effects of sea buckthorn berries on infections and inflammation: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. European journal of clinical nutrition, 62(9), 1123–1130. https://doi.org/10.1038/sj.ejcn.1602831

Larmo, P., Järvinen, R., Laihia, J., Löyttyniemi, E., Maavirta, L., Yang, B., Kallio, H., Sandberg-Lall, M. (2019). Effects of a sea buckthorn oil spray emulsion on dry eye. Contact lens & anterior eye : the journal of the British Contact Lens Association, 42(4), 428–433. https://doi.org/10.1016/j.clae.2018.11.011

Natural Medicines. (2020). Sea Buckthorn. Aktualizacja: 02.07.2020.

Rodhe, Y., Woodhill, T., Thorman, R., Möller, L., Hylander, B. (2013). The effect of sea buckthorn supplement on oral health, inflammation, and DNA damage in hemodialysis patients: a double-blinded, randomized crossover study. Journal of renal nutrition : the official journal of the Council on Renal Nutrition of the National Kidney Foundation, 23(3), 172–179. https://doi.org/10.1053/j.jrn.2012.08.006

Xiao, M., Qiu, X., Yue, D., Cai, Y., Mo, Q. (2013). Influence of hippophae rhamnoides on two appetite factors, gastric emptying and metabolic parameters, in children with functional dyspepsia. Hellenic journal of nuclear medicine, 16(1), 38–43. https://doi.org/10.1967/s002449910070

Gutzeit, D., Baleanu, G., Winterhalter, P., Jerz, G. (2008). Vitamin C content in sea buckthorn berries (Hippophaë rhamnoides L. ssp. rhamnoides) and related products: a kinetic study on storage stability and the determination of processing effects. Journal of food science, 73(9), C615–C620. https://doi.org/10.1111/j.1750-3841.2008.00957.x