Wskazaniami do stosowania leków na objawy przeziębienia i grypy w saszetkach są: gorączka, ból głowy, mięśni, ból gardła, dreszcze, obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa. Zdecydowana większość saszetek na przeziębienie dostępnych na rynku jako główny składnik zawiera paracetamol. Jest to substancja z grupy nieopioidowych leków przeciwbólowych. Wykazuje również działanie przeciwgorączkowe. Kolejną grupą są preparaty, w których głównym składnikiem jest kwas acetylosalicylowy (ang. ASA – acetylsalicylic acid). Jest to lek z grupy NLPZ o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym.

Preparaty te różnią się dawkami zawartych w nich substancji, co różnicuje je pod względem siły działania oraz dolnej granicy wieku, od którego mogą być podawane. Saszetki na przeziębienie i grypę działają objawowo, więc w ich składzie znaleźć można dodatkowe składniki takie jak leki np. leki antyhistaminowe. Takie preparaty polecać można pacjentom skarżącym się na wodnisty katar, kichanie i łzawienie oczu. Natomiast dodatek sympatykomimetyków sprawdzi się u pacjentów z problemem zatkanego nosa. Część preparatów ma również dodatek substancji przeciwkaszlowych. Jakie są różnice w składach poszczególnych preparatów i na co zwrócić uwagę przy doborze leku dla konkretnego pacjenta?

Dostępne formy i połączenia preparatów na przeziębienie z paracetamolem i aspiryną

Saszetki na przeziębienie i grypę to leki złożone. Oprócz leków przeciwbólowych występują w nich dodatkowe składniki, które mają znosić objawy przeziębienia i grypy. Wspomniane składniki to:

• kwas askorbinowy,
• feniramina,
• chlorfenamina,
• fenylefryna,
• pseudoefedryna,
• dekstrometorfan,
• gwajafenezyna.

W przeglądzie systematycznym Cochrane z 2013 roku przeanalizowano wyniki badań klinicznych kwasu askorbinowego podawanego w dawce ≥ 200 mg na dobę. Badania przeprowadzone na grupie 10 708 uczestników wykazały, że regularne przyjmowanie witaminy C nie miało wpływu na częstość występowania przeziębień w zwykłej populacji. Inaczej wyniki przedstawiały się w grupie 598 sportowców (maratończyków, narciarzy). W grupie tej regularna suplementacja witaminy C w dawkach > 200 mg na dobę, prawie o połowę zmniejszyła ryzyko wystąpienia przeziębienia. Kolejne porównania wykazały, że regularna suplementacja witaminy C w dawkach > 200 mg na dobę skróciła czas trwania przeziębienia – u dorosłych o ok. 8%, a u dzieci o ok. 14%. W grupie dzieci, którym podawano 1000-2000 mg witaminy C na dobę zauważono skrócenie czasu utrzymywania się objawów o 18%.^[1]

Analizując składy popularnych saszetek na przeziębienie dla dorosłych, większość z nich, przy stosowaniu zgodnie ze schematem zawartym w ChPL, dostarczy do organizmu 200 mg witaminy C na dobę. Saszetki dla dzieci posiadają zbyt małe dawki witaminy C, aby zapewnić jej podaż na takim poziomie. Wyjątkiem jest tutaj Fervex Junior (100 mg wit. C w saszetce).

Feniramina i chlorfenamina (chlorfeniramina) to blokery receptorów H₁, nieselektywne leki antyhistaminowe I generacji. Ich dodatek ma za zadanie zredukowanie objawów kataru i kichania. Należy jednak pamiętać, że ich nieselektywne działanie wiąże się z również z działaniem nasennym i sedatywnym i uprzedzić pacjentów, że preparaty zawierające te składniki mogą powodować zmniejszenie koncentracji i upośledzenie zdolności do prowadzenia pojazdów. Z drugiej strony, zastosowane wieczorem, mogą ułatwiać zasypianie. Nie zaleca się stosowania tej grupy leków w przypadku zalegania gęstej wydzieliny w zatokach, ponieważ mogą one prowadzić do jej zagęszczenia.

W przeglądzie Cochrane z 2015 roku przeanalizowano wyniki badań klinicznych z randomizacją, w których oceniano skuteczność stosowania antyhistaminików w monoterapii przeziębienia na grupie 4342 osób (w tym 212 dzieci). W grupie osób dorosłych zaobserwowano korzystny wpływ na zmniejszenie objawów przeziębienia u 45% badanych w porównaniu do grupy otrzymującej placebo. Co ciekawe, efekt ten pojawił się w drugim i trzecim dniu leczenia, a w kolejnych dniach terapii nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy grupą otrzymującą leki przeciwhistaminowe a placebo.^[2]

Fenylefryna i pesudoefedryna to sympatykomimetyki. Obkurczają naczynia krwionośne i zmniejszają obrzęk błony śluzowej nosa, co przekłada się na zmniejszenie objawów zatkanego nosa i możliwość swobodnego oddychania. W badaniu klinicznym z randomizacją porównano skuteczność w zmniejszaniu objawów zatkanego nosa po podaniu doustnym fenylefryny w dawce 12 mg i pseudoefedryny w dawce 60 mg. Podczas 6-godzinnej obserwacji zauważono, że podanie pseudoefedryny przyniosło istotną poprawę i redukcję objawów. Natomiast w grupie badanych, którym podano fenylefrynę nie wykazano istotnej różnicy w stosunku do placebo.^[3] Brak jest wiarygodnych dowodów skuteczności klinicznej doustnego stosowania fenylefryny jako środka zmniejszającego objawy nieżytu nosa. Substancja ta ma jedynie udowodnione działanie w podaniu donosowym.

Doustne przyjmowanie pseudoefedryny wiąże się z ryzykiem wzrostu ciśnienia tętniczego krwi po zastosowaniu leku. Nie oznacza to jednak, że osobom z nadciśnieniem tętniczym kategorycznie nie wolno przyjmować preparatów z pseudoefedryną. Trzeba zwrócić uwagę, że może ona znosić działanie leków na nadciśnienie. Należy odradzać stosowania pseudoefedryny pacjentom, którzy mają problem z kontrolowaniem ciśnienia tętniczego krwi i pacjentom z ciężkim nadciśnieniem tętniczym.

Pseudoefedryny nie mogą stosować kobiety w ciąży, z uwagi na jej potencjalnie szkodliwy wpływ na płód. Wiąże się to z ryzykiem wystąpienia u dziecka wad wrodzonych. Nie należy polecać pseudoefedryny kobietom karmiącym, ponieważ jej przyjmowanie ogranicza produkcję pokarmu.

W analizowanych poniżej preparatach fenylefryna występuje pod postacią soli: chlorowodorku i winianu. Przeliczenia ich na wolną substancję można dokonać stosując przelicznik:

15,58 mg wodorowinianu = 10 mg chlorowodorku = 8,21 mg wolnej fenylefryny

Zobacz też: Ksylo- i oksymetazolina – Porównanie preparatów

Dekstrometorfan to agonista receptorów opioidowych o działaniu przeciwkaszlowym wykorzystywany w leczeniu uporczywego, suchego kaszlu. Może być stosowany u pacjentów z POChP, ale jest przeciwwskazany u pacjentów chorujących na astmę. Nie należy go również polecać kobietom w ciąży. Maksymalne dawki dobowe dekstrometorfanu wynoszą: 60 mg u dzieci w wieku 6-12 lat oraz 120 mg u dorosłych. W dostępnych na rynku saszetkach na przeziębienie (Gripex Hot Zatoki) znajduje się w dawce 20 mg/saszetkę, co czyni ten produkt bezpiecznym w stosowaniu (wg ChPL do 4 saszetek na dobę).

Gwajafenezyna klasyfikowana jest jako lek wykrztuśny i sekretolityczny. Jednak, jak wykazano w badaniu klinicznym z randomizacją z 2003 roku, przeprowadzonym na grupie osób, którym podawano gwajafenezynę w dawce 400 mg na dobę, wykazuje ona działanie hamujące odruch kaszlu.^[4] Do hamowania odruchu kaszlu dochodzi poprzez działanie ośrodkowe. Równocześnie następuje zwiększone uwalnianie wydzieliny osłaniającej receptory, których podrażnienie wywołuje odruch kaszlu.

W dostępnych na rynku saszetkach na przeziębienie (Coldrex Complex Grip, Theraflu Total Grip)gwajafenezyna występuje w dawce 200 mg/saszetkę, co przy stosowaniu jej zgodnie z zaleceniami w ChPL zapewni podaż na poziomie pozwalającym na uzyskanie skutecznego działania hamującego kaszel.

Zobacz też: Kalkulator dawek zawiesin przeciwbólowych dla dzieci (ibuprofenu i paracetamolu)

Podobieństwa i różnice

Żeby wybrać odpowiedni preparat zwróć uwagę na następujące cechy:

• Rodzaj substancji przeciwbólowej/przeciwgorączkowej. Głównym składnikiem w saszetkach na przeziębienie i grypę jest paracetamol lub kwas acetylosalicylowy. Dostępne na rynku saszetki z paracetamolem mogą być stosowane już u dzieci od 6. roku życia (Apap Przeziębienie Junior, Coldrex Junior C, Fervex Junior). Jest on bezpieczny dla żołądka, więc może być stosowany u osób z chorobą wrzodową. Może być także polecany osobom chorującym na nadciśnienie tętnicze, ponieważ jego przyjmowanie nie powoduje wzrostu ciśnienia tętniczego. Jest to również bezpieczny lek przeciwbólowy dla osób cierpiących na astmę oskrzelową. Preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy mogą być stosowane dopiero u osób powyżej 16. roku życia. Warto pamiętać, że ASA nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży (chyba że w małych dawkach p/płytkowych) oraz osoby cierpiące na aktywną chorobę wrzodową i astmę oskrzelową.^[5]
• Dawka składnika przeciwbólowego. W przypadku paracetamolu, maksymalna dawka jednorazowa dla osoby dorosłej, wynosi 1000 mg doustnie, w odstępie minimalnie 4 godzin, a maksymalna dawka dobowa to 4000 mg.^[6] U dzieci dawkę wyznacza się w oparciu o masę ciała. Jednorazowa dawka to zazwyczaj 10-15 mg/kg m.c., co 4-6 godzin, a maksymalna dawka dobowa wynosi 60 mg/kg m.c. W preparatach dla dzieci dostępnych na rynku dawki paracetamolu zawierają się w przedziale 280 – 300 mg/saszetkę, a dla dorosłych 500–1000 mg/saszetkę. Maksymalna dawka jednorazowa aspiryny dla osoby dorosłej wynosi 300–650 mg doustnie, w odstępie 4–6 godzin. Maksymalna dawka dobowa to 4000 mg.^[6] W saszetkach na przeziębienie dostępnych na rynku, ASA występuje w dawce 450–500 mg/saszetkę. Wyjątkiem są tabletki musujące Aspirin C Forte, gdzie jedna tabletka zawiera 800 mg kwasu acetylosalicylowego.
• Dodatek składnika o działaniu antyhistaminowym. Najczęściej są to feniramina lub chlorfenamina (chlorfeniramina). Standardowe dawki feniraminy stosowane w łagodzeniu objawów przeziębienia u osób powyżej 12. roku życia to 20 mg/saszetkę. Maksymalna dawka dobowa to 100 mg.^[7] Maksymalna dawka jednorazowa chlorfeniraminy u osób powyżej 12. roku życia to 4 mg doustnie co 4-6 godzin. Maksymalna dawka dobowa to 24 mg. ^[6] Składniki te mają za zadanie osuszanie błony śluzowej nosa. Preparaty, które mają je w składzie sprawdzą się u pacjentów skarżących się na katar i kichanie i łzawienie oczu.
• Dodatek sympatykomimetyku. W dostępnych na rynku saszetkach na przeziębienie rolę sympatykomimetyka pełnią fenylefryna i pseudoefedryna. Maksymalna dawka jednorazowa fenylefryny u osób powyżej 12. roku życia to 10 mg doustnie co 4 godziny. Maksymalna dawka dobowa to 60 mg.^[6] W przypadku pseudoefedryny maksymalna dawka jednorazowa dla osoby dorosłej to 30-60 mg doustnie, co 4-6 godzin, a maksymalna dawka dobowa to 240 mg. U dzieci od 6-12 roku życia maksymalna dawka jednorazowa to 30 mg doustnie, co 4-6 godzin, a maksymalna dawka dobowa to 120 mg.^[6] Preparaty z dodatkiem tych substancji polecać można pacjentom, którzy skarżą się na uczucie zatkanego nosa. Leków zawierających pseudoefedrynę nie należy stosować dłużej niż 3-5 dni.
• Rodzaj substancji słodzącej. Ma to szczególne znaczenie przy doborze odpowiedniego preparatu dla diabetyka. Wyróżnić tutaj można preparat Fervex D. Jako substancje słodzące użyte w nim zostały apsartam oraz mannitol, które nie powodują gwałtownego wzrostu poziomu cukru we krwi.

Zestawienie tabelaryczne preparatów na przeziębienie w saszetkach dostępnych na rynku

W poniższej tabeli znajduje się porównanie najpopularniejszych saszetek na przeziębienie dostępnych w obrocie pod względem dawki paracetamolu zawartej w 1 saszetce oraz dodatkowych składników tych preparatów.

W tabeli powyżej podano ilość wolnej fenylefryny po przeliczeniu w zależności od występującej w leku soli.

Piśmiennictwo

1. Hemilä, H., & Chalker, E. (2013).: Vitamin C for preventing and treating the common cold. The Cochrane database of systematic reviews. abstrakt⬏
2. De Sutter, A. I., Saraswat, A., & van Driel, M. L. (2015).: Antihistamines for the common cold. The Cochrane database of systematic reviews. pełny tekst⬏
3. Horak, F., Zieglmayer, P., Zieglmayer, R., Lemell, et al. (2009).: A placebo-controlled study of the nasal decongestant effect of phenylephrine and pseudoephedrine in the Vienna Challenge Chamber. Annals of allergy, asthma & immunology: official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology. pełny tekst⬏
4. Dicpinigaitis, P. V., & Gayle, Y. E. (2003). Effect of guaifenesin on cough reflex sensitivity. Chest. pełny tekst⬏
5. ChPL Polopiryna S⬏
6. ASHP. (2022). AHFS Clinical Drug Information.⬏⬏⬏⬏⬏
7. Drugs.com: Acetaminophen / Pheniramine / Phenylephrine Dosage. pełny tekst⬏