Statyny to grupa leków, która bierze udział w regulacji gospodarki lipidowej. Stosowane są w leczeniu hipercholesterolemii oraz hipertriglicerydemii. Statyny dostępne w Polsce to:

• atorwastatyna (Atoris, Atrox, Apo-Atorva),
• fluwastatyna (Lescol),
• prawastatyna (Pravator),
• rosuwastatyna (Crestor, Romazic, Rosucard, Roswera, Suvardio, Zahron),
• simwastatyna (Apo-Simva, Simratio, SimvaHEXAL, Zocor).

Dodatkowo niektóre z nich występują w preparatach łączonych np. atorwastatyna + amlodypina (Amlator, Aston), atorwastatyna + amlodypina + perindopril (Triveram), rozuwastatyna + amlodypina (Rosudapin), rozuwastatyna + ezetymib (Rosulip Plus).

Statyny bardzo skutecznie redukują wysokie stężenia cholesterolu LDL, ale w dużo mniejszym stopniu wpływają na stężenie triglicerydów. Ze względu na wykazane w wielu badaniach, działanie obniżające śmiertelność całkowitą i ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych (ang. CVD), zastosowanie statyn powinno rozważyć się u wszystkich pacjentów z objawami choroby sercowo-naczyniowej oraz z innymi czynnikami ryzyka np. cukrzycą.

Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?

Simwastatynę, fluwastatynę i prowastatynę powinno się zażywać przed pójściem spać, ze względu na zwiększoną syntezę cholesterolu podczas snu.^[1] Rosuwastatyna i atorwastatyna może być zażywana niezależnie od pory dnia.^[2]

Statyny można przyjmować niezależnie od posiłku.^[2]

Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?

Przypomnij pacjentowi o konieczności regularnego przyjmowania leków oraz poinformuj, że zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi, współistniejąc z innymi schorzeniami, może prowadzić do rozwoju miażdżycy, a co za tym idzie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca czy udaru. Ryzyko jest tym większe gdy pacjent leczy się na cukrzycę lub nadciśnienie.

Czy leczenie przynosi efekty?

Pacjent spożywający leki obniżające cholesterol powinien systematycznie sprawdzać poziom cholesterolu i LDL. Prawidłowy poziom cholesterolu całkowitego wynosi poniżej 5 mmol/L ( 114-200 mg/dl), a cholesterolu LDL: <100 mg/dl.^[3].

W przypadku ciężkiej hiperlipidemii, która nie jest odpowiednio kontrolowana pomimo maksymalnych dawek statyn, może być konieczne wprowadzenie dodatkowego leku regulującego poziom lipidów np. ezetymibu.

Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?

Do najczęstszych działań niepożądanych statyn należą bóle głowy, ból brzucha, wzdęcia, zaparcia, biegunka, nudności i wymioty, a także wzrost stężenia enzymów wątrobowych. ADR statyn to zagadnienie kontrowersyjne i będzie przedmiotem osobnego opracowania. Dyskusję na temat aktualnych doniesień znajdziesz TU. Zwróć uwagę. gdy u pacjenta wystąpią takie objawy jak niewyjaśniony ból i osłabienie mięśni, zmęczenie, którym towarzyszy złe samopoczucie i gorączka, należy niezwłocznie skierować go do lekarza przepisującego lek. Może to oznaczać rabdomiolizę. Jest ona ciężkim, ale rzadko występującym działaniem niepożądanym.^[4]

Czytaj też:

Hipokaliemia

INR

Działania niepożądane statyn – czy jest się czego obawiać? [Case #37]

Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?

Przed rozpoczęciem leczenia statynami konieczne jest wykonanie prób czynnościowych wątroby. Monitorowanie pracy wątroby zaleca się podczas całego okresu terapii. Jeśli u pacjenta występują czynniki ryzyka wystąpienia miopatii lub rabdomiolizy należy zachować szczególną ostrożność. Ponadto:

• statyny są przeciwwskazane u kobiet w ciąży i karmiących piersią,
• pacjenci z niedoczynnością tarczycy powinni regularnie kontrolować poziom cholesterolu, ponieważ w przebiegu niedoczynnośći tarczycy może występować obniżanie stężenia lipidów.

Podczas leczenia statynami warto przeprowadzić wywiad z pacjentem na temat innych leków jakie stosuje. Zwróć uwagę na możliwość niekorzystnego wpływu na mięśnie przy równoczesnym stosowaniu statyn z lekami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybiczymi, blokerami kanału wapniowego, lekami przeciwarytmicznymii i fibratami.

Interakcja nie dotyczy jednak najpopularniejszego w Polsce fibratu jakim jest fenofibrat (Lipanthyl), który można łączyć z simwastatyną i innymi statynami.^[5][6]

Leki z grupy statyn są odpowiednikami terapeutycznymi, co oznacza, że mogą się różnić siłą i skutecznością działania. Może to rodzić wątpliwości u pacjenta, któremu lekarz, zamienił np. 40 mg simwastatyny na 5 mg rosuwastatyny, sugerując jednocześnie konieczność podwyższenia dawki.

Zaproponuj zmiany w stylu życia

Regularna aktywność fizyczna i utrzymywanie odpowiedniej masy ciała może pomóc obniżyć poziom cholesterolu. Warto jednak uświadomić pacjenta, że nagła zmiana stylu życia i zbyt intensywny wysiłek fizyczny mogą powodować uwrażliwienie mięśni i wzrost działań niepożądanych z tym związanych.

Zalecana jest zbilansowana dieta. Należy unikać żywności zawierającej tłuszcze nasycone (jaja, lody) oraz tłuszcze trans (masło orzechowe, chipsy). Zalecane są produkty zawierające błonnik (świeże owoce, warzywa) oraz kwasy omega-3 (olej rybny, DHA i EPA). Wydrukuj pacjentowi ulotkę na temat diety przy podwyższonym stężeniu cholesterolu we krwi. Znajdziesz ją TU.

Pacjent zażywający statyny powinien unikać grejpfrutów, ze względu na interakcje na poziomie cytochromu P450.^[7]W wyniku tej interakcji stężenie simwastatyny we krwi może wzrosnąć do niebezpiecznego poziomu. Interakcja dotyczy także pomelo.^[8]

Przypomnij pacjentowi o konieczności rzucenia palenia i ograniczenia spożycia alkoholu.

Możesz też wydrukować pacjentowi ulotki: Cholesterol: fakty i mity.  oraz Dieta przy wysokim poziomie cholesterolu.

Piśmiennictwo

1. ChPL Simvastatin⬏
2. ChPL Atoris⬏⬏
3. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika, Kraków 2017⬏
4. Golomb BA, Evans MA. Statin Adverse Effects: A Review of the Literature and Evidence for a Mitochondrial Mechanism. American journal of cardiovascular drugs : drugs, devices, and other interventions. 2008;8(6):373-418. pełny tekst [dostęp 23.02.2018]⬏
5. Winsemius A. et al.: Pharmacokinetic interaction between simvastatin and fenofibrate with staggered and simultaneous dosing: Does it matter? J Clin Pharmacol. 2014 Sep;54(9):1038-47. pełny tekst ⬏
6. Tarantino N. et al: Fenofibrate/simvastatin fixed-dose combination in the treatment of mixed dyslipidemia: safety, efficacy, and place in therapy. Vasc Health Risk Manag. 2017; 13: 29–41. pełny tekst ⬏
7. Lee JW, Morris JK, Wald NJ. Grapefruit Juice and Statins. Am J Med. 2016
   Jan;129(1):26-9. doi: 10.1016/j.amjmed.2015.07.036 abstract [dostęp 23.02.2018]⬏
8. Thomas Lee: Ask the doctor: Does pomelo juice affect drugs the same way grapefruit juice does? Harvard Heart Letter, 2010 pełny tekst ⬏