Nietolerancja laktozy, powszechny problem, z którym wielu z nas spotyka się w codziennej praktyce, związana jest z obniżeniem aktywności laktazy, enzymu trawiącego laktozę do łatwiej przyswajalnych cukrów – glukozy i galaktozy. Niestrawiona laktoza przedostaje się do dalszych części przewodu pokarmowego (jelita grubego), gdzie działające na nią bakterie przekształcają ją w między innymi kwas mlekowy i dwutlenek węgla, które wywołują dyskomfort opisywany przez pacjentów.
Objawy i przyczyny nietolerancji laktozy
Nietolerancja laktozy najczęściej nie jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, ale jej objawy mogą być uciążliwe dla pacjenta. O jakich objawach mówimy? Pacjent może skarżyć się na wzdęcia, biegunki, bóle brzucha czy gazy. Występują one najczęściej od pół do dwóch godzin po spożyciu produktów zawierających laktozę. Nietolerancja rozwija się najczęściej na podłożu genetycznym. Wprawdzie obniżenie aktywności laktazy w życiu dorosłym jest naturalnym zjawiskiem, jednak u osób z nietolerancją pokarmową następuje dużo gwałtowniej i może rozwinąć się w każdym wieku. Inną przyczyną pojawienia się zaburzeń mogą być współistniejące choroby np. celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna.[1]
Nietolerancja a alergia pokarmowa
Nietolerancja laktozy często mylnie nazywana jest alergią. Warto jednak przypomnieć sobie, że jej przyczyną jest niedostateczna aktywność enzymu (laktazy), natomiast objawy alergii związane są z nadmierną reakcją ze strony układu immunologicznego. Alergie są najczęściej dużo poważniejsze niż objawy nietolerancji pokarmowej i w przypadku np. reakcji anafilaktycznej mogą zagrażać życiu. Ze względu na to, że laktoza stosowana w preparatach leczniczych jest pochodzenia bydlęcego, to pomimo jej oczyszczania, w przypadku silnej alergii na białka mleka krowiego (BMK) może wywołać groźne objawy. Alergia na BMK występuje najczęściej u niemowląt i małych dzieci, u 80% pacjentów mija wraz z wiekiem.[1][2]
Leczenie nietolerancji laktozy
Niestety nie ma możliwości leczenia nietolerancji pokarmowych i głównym zaleceniem dla pacjentów jest kontrola objawów poprzez wyeliminowanie laktozy z diety. Zauważ jednak, że ze względu na jej stabilność, łatwość rozpuszczania, niską cenę oraz słodkawy smak jest częstym składnikiem preparatów wydawanych w aptece. Najczęściej pełni rolę wypełniacza w formach stałych (tabletki), również tych przeznaczonych do stosowania wziewnego.[3]
Stosowanie preparatów z laktozą
Według przeglądu systematycznego z 2010 roku większość pacjentów toleruje laktozę w dawce do 15 g.[4] Dawka laktozy w preparatach nie przekracza najczęściej 400 mg i przeprowadzone badanie porównujące zastosowanie tej dawki względem placebo u osób z nietolerancją wykazało, że nie powoduje ona wzrostu nasilenia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.[3] Niemniej jednak wrażliwość pacjentów na laktozę jest bardzo indywidualna.
Odnosząc się do raportów przypadków, można wnioskować, że u niektórych pacjentów dolegliwości mogą pojawić się już po 1-2 dawkach preparatu zawierającego laktozę. W takim przypadku możesz poradzić pacjentowi przyjmowanie preparatu zawierającego laktozę razem z posiłkiem. Spowoduje to spowolnienie trawienia, a dzięki temu zmniejszenie objawów.
Pomocne może być również zaproponowanie równoczesnego stosowania preparatów zawierających laktazę (Lactocontrol). Ze względu na to, że nie prowadzą one do całkowitej hydrolizy laktozy, efekt ich zastosowania jest zmienny i nie ma wiarygodnych dowodów na ich skuteczność.[5] Ilość laktazy w preparacie może być określona za pomocą gramów, stężenia procentowego lub jednostek FCC (Food Chemical Codex), gdzie 1 g laktozy jest rozkładany przez około 1000 FCC laktazy.
W tabeli poniżej znajdziesz opis dostępnych w Polsce preparatów zawierających laktazę.
| Preparat | Status | Postać | Wiek | Dawkowanie |
|---|---|---|---|---|
| Lactocontrol | suplement diety | tabletki | brak | 1 tabl. z posiłkiem zawierającym laktozę |
| Kolzym | DŚSSPM | krople | od 1 dnia życia | Od 0 do 2 tygodni: 5 kropli Od 3 do 4 tygodni: 6 kropli Od 1 do 2 miesięcy: 8 kropli Od 3 do 4 miesięcy: 9 kropli Powyżej 4 miesiąca: 12 kropli Krople podawać bezpośrednio na łyżeczce lub dodane do pokarmu. |
| Delicol | DŚSSPM | krople | od 1 dnia życia |
Kolzym i Delicol to preparaty przeznaczone do stosowania w dolegliwościach trawiennych związanych z nietolerancją laktozy u niemowląt, ilość laktazy jest zbliżona w obu preparatach. (Patrz: “Kolka niemowlęca: przyczyny, dieta i dostępne preparaty”.)
Bezlaktozowe odpowiedniki leków
W przypadku niektórych preparatów możemy zaproponować pacjentowi bezlaktozowy odpowiednik. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z silną alergią pokarmową. Przykłady takich preparatów znajdziesz w tabeli poniżej.
| Preparat zawierający laktozę | Bezlaktozowy odpowiednik | Substancja czynna |
|---|---|---|
| Euthyrox (do 2019) | Letrox | lewotyroksyna |
| Lyrica, Egzysta | Pregabalin Sandoz | pregabalina |
| Verpin | Isoptin | werapamil |
| Sortis, Atoris, Torvacard, Storvas | Atorvasterol, Tulip, Torvalipin | atorwastatyna |
| Beto ZK | Betaloc ZOK, Metocard ZK, Bloxazoc, Iviprolol | bursztynian metoprololu |
| Tabex | Desmoxan | cytyzyna |
| Ircolon, Tribux | Debretin | trimebutyna |
| ApoBetina, Histigen, Polvertic, Vestibo | Betaserc, Betaserc ODT | betahistyna |
| Helicid, Ortanol Max, | Polprazol PPH, Bioprazol | omeprazol |
| Carbo medicinalis MF | Carbo medicinalis VP | węgiel aktywny |
| Diuver, Toramide, Trifas | Diured | torasemid |
| NO-SPA | Deespa | drotaweryna |
| Lercan, Lecalpin, Primacor | Karnidin | lerkanidypina |
| Claritine, Claritine Allergy, Flonidan | Loratadyna Galena | loratadyna |
Zauważ, że laktoza dodawana jest do preparatów w celu ułatwienia ich formulacji. Często stosowana jest jako substancja wypełniająca w tabletkach. Dobierając preparat dla pacjenta z alergią lub szczególnie z silną nietolerancją zwróć uwagę na postać preparatu. Możesz wykorzystać poniższe wskazówki:
- ten sam lek w wyższej dawce może być pozbawiony laktozy (np. Milurit 100 zawiera laktozę, a Milurit 300 jest bezlaktozowy),
- tabletki zawierające laktozę mogą być jej pozbawione w preparatach o innej postaci (np. Polpril w kapsułkach, syropy zawierające hydroksyzynę),
- większość doustnych środków antykoncepcyjnych zawiera laktozę, dlatego możesz poradzić pacjentce rozmowę z lekarzem na temat zmiany preparatu na plastry transdermalne lub krążki dopochwowe,
- jeśli sporządzany przez nas lek recepturowy wymaga dodatku laktozy, możesz zastosować w jej miejsce np. sacharozę,[6]
- laktoza jest częstym składnikiem suchych proszków do inhalacji; w pojedynczej dawce leku występuje w niewielkiej ilości (zwykle nie więcej niż 25 mg), z czego większość nie dostaje się do przewodu pokarmowego — jest to zbyt mała ilość, aby w spowodować nasilenie objawów nietolerancji laktozy, jednak należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu inhalatorów DPI u pacjentów z alergią na białka mleka krowiego.[7]
Piśmiennictwo
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Lactose Intolerance. pełny tekst [dostęp: 4.12.2018]⬏⬏
- Nowak-Wegrzyn A et al: Contamination of dry powder inhalers for asthma with milk proteins containing lactose, American Academy of Allergy, Asthma and Immunology 2004. abstrakt⬏
- Montalo M et al.: Low‐dose lactose in drugs neither increases breath hydrogen excretion nor causes gastrointestinal symptoms, Aliment Pharmacol Ther. 2008. abstrakt⬏⬏
- Shaukat A, Levitt, Taylor BC, MacDonald R, Shamliyan TA, Kane RL, Wilt TJ.: Systematic review: effective management strategies for lactose intolerance, Ann Intern Med. 2010. abstrakt⬏
- Hammer HF et al.: Lactose intolerance: Clinical manifestations, diagnosis, and management, UpToDate ostatnia aktualizacja: 2018. abstrakt⬏
- Renata Jachowicz: Receptura apteczna, PZWL 2015. ⬏
- Robles J, Motheral L: Hypersensitivity Reaction After Inhalation of a Lactose-Containing Dry Powder Inhaler, J Pediatr Pharmacol Ther. 2014. abstrakt⬏
Bardzo ciekawy artykuł, super tabela z odpowiednikami:)