Synonimy: siarczan glukozaminy, chlorowodorek glukozaminy, N-acetylo-D-glukozamina (NAD)

Glukozamina pod względem chemicznym jest aminocukrem – powstaje z glukozy przez zastąpienie jednej z grup hydroksylowych grupą aminową. W dostępnych na rynku suplementach diety i produktach leczniczych glukozamina występuje najczęściej w formie soli: siarczanu lub chlorowodorku. Rzadziej stosowana forma glukozaminy to jej amid z kwasem octowym – N-acetylo-D-glukozamina (NAD), która jest prekursorem do syntezy kwasu hialuronowego.

Po dostaniu się do żołądka sole ulegają rozpadowi, zaś glukozamina w postaci wolnej wchłania się w jelicie. Dostarczone ilości glukozaminy po przyjęciu jej w postaci obu soli są porównywalne, przykładowo: zalecana dobowa dawka 1500 mg siarczanu odpowiada 1200 mg glukozaminy, a ta sama ilość chlorowodorku dostarcza 1250 mg glukozaminy. Badania kliniczne z udziałem pacjentów z ChZS kolanowego porównujące siarczan i chlorowodorek glukozaminy nie wykazały różnic w ich skuteczności, co sugerowałoby możliwość zamiennego stosowania.^[1][2]Warto jednak zaznaczyć, że w większości badań klinicznych dotyczących glukozaminy (również omawianych w tym rozdziale) stosowany był siarczan.

Naturalne źródło siarczanu glukozaminy stanowi chityna – element składowy ściany komórkowej drożdży i grzybów oraz główny składnik egzoszkieletu stawonogów i bezkręgowców morskich.  Chlorowodorek glukozaminy jest natomiast pozyskiwany w procesie biotechnologicznym ze źródeł roślinnych, może więc stanowić alternatywę dla wegan lub osób z alergią na skorupiaki.

Działanie i zastosowanie glukozaminy

Glukozamina jest substratem do biosyntezy wielkocząsteczkowych związków występujących w chrząstce stawowej, takich jak proteoglikany czy glikozaminoglikany. W badaniach in vitro zaobserwowano także, że glukozamina hamuje spowodowane stresem oksydacyjnym uszkodzenia chondrocytów – komórek odpowiedzialnych za syntezę chrząstki stawowej – oraz zwiększa produkcję kwasu hialuronowego.

Glukozamina jest zaliczana do SYSADOA (ang. Symptomatic Alow Acting Drugs for Osteoarthritis), czyli grupy wolno działających leków objawowych stosowanych w CHZS. Jak wskazuje nazwa, jej początek działania jest opóźniony, dlatego w pierwszych tygodniach stosowania zaleca się dołączenie NLPZ. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność glukozaminy w stawów leczeniu ChZS. Brakuje jednoznacznych dowodów potwierdzających skuteczność glukozaminy w leczeniu AZS, cukrzycy i w redukcji ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych. Działanie neuroprotekcyjne nie zostało udowodnione klinicznie.

Poza licznymi suplementami diety sole glukozaminy są zarejestrowane także jako produkty lecznicze o kategorii Rp – siarczan jest składnikiem preparatu Arthryl w postaci proszku do sporządzania roztworu doustnego, natomiast chlorowodorek wchodzi w skład preparatu Flexove w kapsułkach. Oba leki są przeznaczone do objawowego leczenia ChZS o umiarkowanym nasileniu u pacjentów dorosłych i powinny być przyjmowane przez okres co najmniej dwóch, trzech miesięcy.

Skuteczność glukozaminy potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność glukozaminy w leczeniu schorzeń takich jak:

• Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) – w przeglądzie Cochrane z 2001 roku wykazano, że stosowanie siarczanu glukozaminy w dziennej dawce 1500 mg przez 6 tygodni u pacjentów z ChZS może skutkować poprawą funkcji stawów i zmniejszeniem bólu,^[3] jednak włączenie nowszych danych z badań wyższej jakości przyniosło mniej spójne i mniej korzystne wyniki.^[4] W podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniu z randomizacją, w którym wzięło udział 201 pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym bólem kolana spowodowanym ChZS nie zaobserwowano korzyści w zakresie poprawy funkcji stawów i zmniejszenia bólu po stosowaniu glukozaminy w dawce 1500 mg na dobę przez 6 miesięcy.^[5] Także bardziej aktualne przeglądy systematyczne i metaanalizy nie wykazały klinicznej poprawy oceny bólu stawów po zastosowaniu siarczanu glukozaminy, a w badaniach komercyjnych obserwowano większe efekty niż w tych przeprowadzonych niezależnie.^[6][7] Skuteczność przeciwbólową glukozaminy porównywano także z lekiem z grupy NLPZ – celekoksybem. W wieloośrodkowym badaniu z randomizacją i podwójnie ślepą próbą z udziałem pacjentów z ChZS kolanowego i silnym bólem, stosowanie siarczanu glukozaminy w dawce 1500 mg na dobę w połączeniu z chondroityną (1200 mg na dobę) wykazywało porównywalne bezpieczeństwo i skutkowało podobną odpowiedzią na leczenie (79%) co przyjmowanie celekoksybu w dawce 200 mg dziennie.^[8] Wyników tych nie potwierdziło jednak inne, trwające dwa lata badanie z grupą kontrolną, w którym nie stwierdzono istotnej statystycznie poprawy oceny bólu, zarówno po stosowaniu siarczanu glukozaminy, jak i celekoksybu.^[9] Skuteczność glukozaminy w zapobieganiu utracie chrząstki stawowej oceniano również w badaniu z udziałem kobiet po menopauzie. Po trzech latach stosowania siarczanu glukozaminy w dawce 1500 mg na dobę zaobserwowano pozytywny efekt w postaci zahamowania dalszego zwężania szpar stawowych.^[10] Późniejszy przegląd systematyczny nie potwierdził jednak istotnego statystycznie wpływu siarczanu glukozaminy na ten parametr.^[7] Ze względu na sprzeczne wyniki badań klinicznych amerykańskie wytyczne leczenia ChZS biodrowego i kolanowego nie zalecają stosowania glukozaminy, szczególnie w leczeniu początkowym.^[11][12]

Niewystarczające dowody na skuteczność glukozaminy

W trwającym 8 tygodni podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym z randomizacją 33 pacjentom z atopowym zapaleniem skóry (AZS) podawano siarczan glukozaminy w dawce 25 mg/kg wraz z małą dawką cyklosporyny 2 mg/kg. Poprawę kliniczną odnotowano u 93,8% pacjentów otrzymujących terapię skojarzoną w porównaniu z 58,8% pacjentów otrzymujących tylko cyklosporynę. Wynik ten nie wystarcza jednak do potwierdzenia skuteczności samej glukozaminy w AZS, a jedynie wskazuje na potencjał jej wykorzystania w leczeniu pomocniczym.^[13]

Badanie obserwacyjne z udziałem ponad 400 tys. pacjentów wykazało, że stosowanie glukozaminy jest związane z niższym ryzykiem rozwoju cukrzycy, jednak było to szczególnie zauważalne u osób, u których występowało wyższe stężenie białka C-reaktywnego. Warto jednak zaznaczyć, że osoby przyjmujące glukozaminę prowadziły ogólnie zdrowszy styl życia, co ogranicza wiarygodność uzyskanych wyników.^[14]. Podobnie glukozamina redukowała ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, ale pacjenci ją przyjmujący również prowadzili styl życia powszechnie uważany za zdrowszy – mniej z nich paliło papierosy, mieli wyższą aktywność fizyczną i stosowali zdrowszą dietę.^[15]

Brak dowodów na skuteczność glukozaminy

W badaniu na szczurach glukozamina wykazywała działanie neuroprotekcyjne, jednak nie wykazano korzyści z jej stosowania w badaniu klinicznym z udziałem pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.^[16]

Bezpieczeństwo stosowania glukozaminy

Siarczan glukozaminy w dawkach do 1,5 g na dzień jest stosunkowo bezpieczny i dobrze tolerowany, działania niepożądane zgłaszane podczas badań klinicznych były w większości łagodne i obejmowały głównie świąd oraz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, np. biegunkę, zgagę, nudności lub wymioty.

Ze względu na przeciwzakrzepowe działanie glukozaminy jej stosowanie jest przeciwwskazane u osób z czynnym krwawieniem. Warto zalecić pacjentom przerwanie przyjmowania glukozaminy co najmniej dwa tygodnie przed zabiegami dentystycznymi lub chirurgicznymi.

Dwa przeglądy systematyczne wykazały, że doustna suplementacja glukozaminy nie powoduje zagrożenia dla pacjentów z cukrzycą, jednak nie ustalono długoterminowego jej wpływu na wydzielanie insuliny i insulinooporność.^[17][18] Zgłoszono przypadek możliwego zaostrzenia astmy po zastosowaniu glukozaminy, a także natychmiastowej reakcji nadwrażliwości.^[4] Opisano również 5 przypadków ostrego uszkodzenia wątroby związanego z zastosowaniem glukozaminy, dwa z nich wystąpiły u starszych pacjentów z zapaleniem wątroby typu C.^[19][20] U osób ze źle kontrolowaną cukrzycą, astmą oraz chorobami wątroby polecanie glukozaminy nie jest zatem wskazane. Jeśli natomiast pacjent ma alergię na skorupiaki, można doradzić, aby zastosował preparat zawierający glukozaminę pozyskaną ze źródeł roślinnych (czyli w postaci chlorowodorku).

Glukozamina w ciąży i podczas laktacji

Brakuje szczegółowych informacji dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności glukozaminy w ciąży i podczas laktacji. Badanie kliniczne z udziałem 54 kobiet, które stosowały glukozaminę podczas ciąży, nie wykazało zwiększonego ryzyka poważnych wad rozwojowych ani innych niekorzystnych skutków dla płodu.^[21]

Interakcje glukozaminy

Glukozamina, w monoterapii lub w połączeniu z chondroityną, może nasilać działanie przeciwzakrzepowe warfaryny, acenokumarolu i leków przeciwpłytkowych oraz powodować wzrost wartości INR. Jest to najprawdopodobniej interakcja farmakodynamiczna związana z addytywnym hamującym wpływem glukozaminy na krzepnięcie krwi.

Preparaty dostępne na rynku zawierające glukozaminę

Preparaty zawierające glukozaminę występują w postaci suplementów diety oraz leków dostępnych na receptę (Arthryl, Flexove). Wybrane suplementy zostały przedstawione w tabeli poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające glukozaminę.

Piśmiennictwo:

1. Qiu, G. X., Weng, X. S., Zhang, K., Zhou, Y. X., Lou, S. Q., Wang, Y. P., Li, W., Zhang, H., Liu, Y. (2005). Zhonghua yi xue za zhi, 85(43), 3067–3070.⬏
2. Nandhakumar J. (2009). Efficacy, tolerability, and safety of a multicomponent antiinflammatory with glucosamine hydrochloride vs glucosamine sulfate vs an NSAID in the treatment of knee osteoarthritis–a randomized, prospective, double-blind, comparative study. Integr Med Clin J 2009, 8(3), 32-38.⬏
3. Towheed, T. E., Anastassiades, T. P., Shea, B., Houpt, J., Welch, V., Hochberg, M. C. (2001). Glucosamine therapy for treating osteoarthritis. The Cochrane database of systematic reviews, (1), CD002946. https://doi.org/10.1002/14651858.CD002946⬏
4. Towheed, T. E., Maxwell, L., Anastassiades, T. P., Shea, B., Houpt, J., Robinson, V., Hochberg, M. C., Wells, G. (2005). Glucosamine therapy for treating osteoarthritis. The Cochrane database of systematic reviews, (2), CD002946. https://doi.org/10.1002/14651858.CD002946.pub2⬏⬏
5. Kwoh, C. K., Roemer, F. W., Hannon, M. J., Moore, C. E., Jakicic, J. M., Guermazi, A., Green, S. M., Evans, R. W., Boudreau, R. (2014). Effect of oral glucosamine on joint structure in individuals with chronic knee pain: a randomized, placebo-controlled clinical trial. Arthritis & rheumatology (Hoboken, N.J.), 66(4), 930–939. https://doi.org/10.1002/art.38314⬏
6. Wandel, S., Jüni, P., Tendal, B., Nüesch, E., Villiger, P. M., Welton, N. J., Reichenbach, S., Trelle, S. (2010). Effects of glucosamine, chondroitin, or placebo in patients with osteoarthritis of hip or knee: network meta-analysis. BMJ (Clinical research ed.), 341, c4675. https://doi.org/10.1136/bmj.c4675⬏
7. Kongtharvonskul, J., Anothaisintawee, T., McEvoy, M., Attia, J., Woratanarat, P., Thakkinstian, A. (2015). Efficacy and safety of glucosamine, diacerein, and NSAIDs in osteoarthritis knee: a systematic review and network meta-analysis. European journal of medical research, 20(1), 24. https://doi.org/10.1186/s40001-015-0115-7⬏⬏
8. Hochberg, M. C., Martel-Pelletier, J., Monfort, J., Möller, I., Castillo, J. R., Arden, N., Berenbaum, F., Blanco, F. J., Conaghan, P. G., Doménech, G., Henrotin, Y., Pap, T., Richette, P., Sawitzke, A., du Souich, P., Pelletier, J. P., MOVES Investigation Group (2016). Combined chondroitin sulfate and glucosamine for painful knee osteoarthritis: a multicentre, randomised, double-blind, non-inferiority trial versus celecoxib. Annals of the rheumatic diseases, 75(1), 37–44. https://doi.org/10.1136/annrheumdis-2014-206792⬏
9. Sawitzke, A. D., Shi, H., Finco, M. F., Dunlop, D. D., Harris, C. L., Singer, N. G., Bradley, J. D., Silver, D., Jackson, C. G., Lane, N. E., Oddis, C. V., Wolfe, F., Lisse, J., Furst, D. E., Bingham, C. O., Reda, D. J., Moskowitz, R. W., Williams, H. J., Clegg, D. O. (2010). Clinical efficacy and safety of glucosamine, chondroitin sulphate, their combination, celecoxib or placebo taken to treat osteoarthritis of the knee: 2-year results from GAIT. Annals of the rheumatic diseases, 69(8), 1459–1464. https://doi.org/10.1136/ard.2009.120469⬏
10. Bruyere, O., Pavelka, K., Rovati, L. C., Deroisy, R., Olejarova, M., Gatterova, J., Giacovelli, G., Reginster, J. Y. (2004). Glucosamine sulfate reduces osteoarthritis progression in postmenopausal women with knee osteoarthritis: evidence from two 3-year studies. Menopause (New York, N.Y.), 11(2), 138–143. https://doi.org/10.1097/01.gme.0000087983.28957.5d⬏
11. Hochberg, M. C., Altman, R. D., April, K. T., Benkhalti, M., Guyatt, G., McGowan, J., Towheed, T., Welch, V., Wells, G., Tugwell, P., American College of Rheumatology (2012). American College of Rheumatology 2012 recommendations for the use of nonpharmacologic and pharmacologic therapies in osteoarthritis of the hand, hip, and knee. Arthritis care & research, 64(4), 465–474. https://doi.org/10.1002/acr.21596⬏
12. Richmond, J., Hunter, D., Irrgang, J., Jones, M. H., Snyder-Mackler, L., Van Durme, D., Rubin, C., Matzkin, E. G., Marx, R. G., Levy, B. A., Watters, W. C., 3rd, Goldberg, M. J., Keith, M., Haralson, R. H., 3rd, Turkelson, C. M., Wies, J. L., Anderson, S., Boyer, K., Sluka, P., St Andre, J., … American Academy of Orthopaedic Surgeons (2010). American Academy of Orthopaedic Surgeons clinical practice guideline on the treatment of osteoarthritis (OA) of the knee. The Journal of bone and joint surgery. American volume, 92(4), 990–993. https://doi.org/10.2106/JBJS.I.00982⬏
13. Jin, S. Y., Lim, W. S., Sung, N. H., Cheong, K. A., Lee, A. Y. (2015). Combination of glucosamine and low-dose cyclosporine for atopic dermatitis treatment: a randomized, placebo-controlled, double-blind, parallel clinical trial. Dermatologic therapy, 28(1), 44–51. https://doi.org/10.1111/dth.12163⬏
14. Ma, H., Li, X., Zhou, T., Sun, D., Liang, Z., Li, Y., Heianza, Y., Qi, L. (2020). Glucosamine Use, Inflammation, and Genetic Susceptibility, and Incidence of Type 2 Diabetes: A Prospective Study in UK Biobank. Diabetes care, 43(4), 719–725. https://doi.org/10.2337/dc19-1836⬏
15. Ma, H., Li, X., Sun, D., Zhou, T., Ley, S. H., Gustat, J., Heianza, Y., Qi, L. (2019). Association of habitual glucosamine use with risk of cardiovascular disease: prospective study in UK Biobank. BMJ (Clinical research ed.), 365, l1628. https://doi.org/10.1136/bmj.l1628⬏
16. Shaygannejad, V., Janghorbani, M., Savoj, M. R., Ashtari, F. (2010). Effects of adjunct glucosamine sulfate on relapsing-remitting multiple sclerosis progression: preliminary findings of a randomized, placebo-controlled trial. Neurological research, 32(9), 981–985. https://doi.org/10.1179/016164110X12656393664964⬏
17. Dostrovsky, N. R., Towheed, T. E., Hudson, R. W., Anastassiades, T. P. (2011). The effect of glucosamine on glucose metabolism in humans: a systematic review of the literature. Osteoarthritis and cartilage, 19(4), 375–380. https://doi.org/10.1016/j.joca.2011.01.007⬏
18. Simon, R. R., Marks, V., Leeds, A. R., Anderson, J. W. (2011). A comprehensive review of oral glucosamine use and effects on glucose metabolism in normal and diabetic individuals. Diabetes/metabolism research and reviews, 27(1), 14–27. https://doi.org/10.1002/dmrr.1150⬏
19. Smith, A., Dillon, J. (2009). Acute liver injury associated with the use of herbal preparations containing glucosamine: three case studies. BMJ case reports, 2009, bcr02.2009.1603. https://doi.org/10.1136/bcr.02.2009.1603⬏
20. Cerda, C., Bruguera, M., Parés, A. (2013). Hepatotoxicity associated with glucosamine and chondroitin sulfate in patients with chronic liver disease. World journal of gastroenterology, 19(32), 5381–5384. https://doi.org/10.3748/wjg.v19.i32.5381⬏
21. Sivojelezova, A., Koren, G., Einarson, A. (2007). Glucosamine use in pregnancy: an evaluation of pregnancy outcome. Journal of women’s health (2002), 16(3), 345–348. https://doi.org/10.1089/jwh.2006.0149⬏