Ziołowe leki uspokajające i ułatwiające zasypianie są bezpieczniejsze dzięki mniejszemu ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Ponadto mają mniejszy potencjał uzależniający oraz trudniej je przedawkować, więc mogą być stosowane dłużej niż leki syntetyczne np. benzodiazepiny. Leki ziołowe wymagają jednak większej systematyczności, ponieważ efekt działania będzie widoczny dopiero po dłuższym okresie stosowania. Pamiętajmy, że preparaty te mogą upośledzać zdolność prowadzenia pojazdów, dlatego nie zaleca się ich przyjmowania na 2 godziny przed planowaną podróżą lub która odbędzie się w godzinach nocnych ze względu na działanie usposabiające do snu.
Ziołowych leków uspokajających nie podaje się dzieciom poniżej 12 r.ż. oraz kobietom w ciąży i karmiącym.
Surowce
Do surowców roślinnych o działaniu uspokajającym należą:
1. Kozłek lekarski – wykazuje działanie m.in. uspokajające, ułatwiające zasypianie i rozkurczające mięśnie gładkie. Dzięki temu znajduje zastosowanie w przypadku nadpobudliwości nerwowej, stanach niepokoju, trudnościach w zasypianiu, a ponadto w stanach skurczowych żołądka, czy bólach miesiączkowych ze względu na komponentę rozkurczową. Substancjami odpowiedzialnymi za działanie są: seskwiterpeny takie jak waleranon, kwas walerenowy, walepotriaty oraz olejek eteryczny zawierający kwas walerianowy i walerenal.
2. Melisa lekarska – podobnie jak Kozłek lekarski uspokaja, ułatwia zasypianie oraz rozkurcza mięśnie gładkie. Ponadto przynosi ulgę w przypadku wzdęć oraz wykazuje działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Substancjami zawartymi w melisie są cytronelal i geranial, które są składnikami olejku eterycznego oraz flawonoidy apigenina oraz luteolina.
3. Szyszka chmielu – działa uspokajająco, reguluje procesy trawienia oraz działa antyseptycznie. Ponadto wpływa korzystnie na samopoczucie kobiet podczas menopauzy głównie przez zmniejszenie kłopotliwych uderzeń gorąca.
4. Ziele męczennicy – wykazuje działanie uspokajające oraz rozkurczające mięśnie gładkie, dlatego można je dodatkowo stosować pomocniczo w stanach skurczowych jelit.
5. Ziele serdecznika – podobnie jak powyższe surowce działa uspokajająco i rozkurczowo na mięśnie gładkie, więc może być również stosuje się też w stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu pokarmowego i w zaburzeniach trawienia.
Porównanie mocy
W tabeli poniżej przedstawiono składy wszystkich* stałych doustnych leków uspokajających i nasennych (w postaci tabletek lub kapsułek) dostępnych w Polsce w przeliczeniu na ilość surowca poddanego ekstrakcji. Do obliczeń wykorzystano DER (ang. Drug Extract Ratio) czyli stosunek ilości surowca roślinnego (suszu poddanego ekstrakcji) do ilości otrzymanego ekstraktu. Stosunek ten jest podany przez producenta przy składzie leków roślinnych. Może nie być zapisany na ulotce leku, ale musi być podany w jego charakterystyce.
Zapis DER 10:1 oznacza że z 10 części rośliny otrzymano 1 część ekstraktu. Dla przykładu Valdix zawiera 400mg korzenia kozłka, a Valdixextrakt 355mg wyciągu suchego z korzenia kozłka DER 3-4:1, co oznacza, że do uzyskania takiej ilości ekstraktu użyto między 1005 a 1340mg korzenia kozłka (3-4 x 335mg). Oznacza to, że ekstrakt może zawierać nawet 3x więcej substancji aktywnych.
| Lek | Korzeń kozłka (1 tabl.) [mg] | Ilość korzenia kozłka w dawce jednorazowej | Liść melisy [mg] | Szyszka chemielu [mg] | Ziele męczennicy [mg] | Korzeń goryczki [mg] | Ziele serdecznika [mg] | Liść mięty [mg] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Valerin Max | 2880-3960 | 1 tbl.: 2880-3960 | ||||||
| Persen noc | 1335-2670 | 1 tbl.: 1335-2670 | ||||||
| Lunapret | 1000-1500 | 2 tbl.: 2000-3000 | 300-420 | |||||
| Valdixextrakt | 1005-1340 | 2 tbl.: 2010-2680 | ||||||
| Ekstraspasmina | 750-1500 | 2 kaps.: 1500-3000 | 300-400 | |||||
| Valerin Forte | 600-1200 | 2 tbl.: 1200-2400 | ||||||
| Valused noc | 462-1000 | 3 tbl.: 1386-3000 | ||||||
| Persen forte | 350-621,5 | 2 kaps.: 700-1243 | 52,5-105 | 300-420 | ||||
| Valdix | 400 | 2 tbl.: 800 | ||||||
| Valused | 180-360 | 2 kaps.: 360-720 | 200 | 108 | ||||
| Tabletki Uspokajające LABOFARM | 170 | 2 tbl.: 340 | 50 | 50 | 50 | |||
| Kalms | 135 | 3 tbl.: 405 | 45 | 90 |
Pamiętajmy jednak, że porównanie tego typu ma swoje ograniczenia. Skład chemiczny ekstraktu etanolowego może różnić się od wodnoalkoholowego. Różne leki roślinne mogą być też standaryzowane na inne substancje aktywne. Porównanie wyliczeń na podstawie DER pozwala jednak w łatwy sposób porównać moc różnych wyciągów – wystarczy przemnożyć dawkę ekstraktu przez przez dolną i górną wartość aby otrzymać szacunkową ilość surowca użytą do otrzymania dawki na opakowaniu.
*znanym lekiem uspokajającym poza tabelą jest również Validol, w którego składzie jest mieszanina (60 mg) mentolu i izowalerianianu mentylu. Kwas izowalerianowy jest, obok kwasu walerianowego i walepotratów, jednym z podstawowych składników wyciągu z korzenia kozłka lekarskiego.
