Tran to olej otrzymywany z wątroby dorsza oraz innych ryb z rodziny dorszowatych, w którego skład wchodzą kwasy z rodziny omega-3 (EPA i DHA) oraz witamina A i witamina D.
Tran – Komu można polecać?
Pamiętaj, że tran jest stosunkowo mało wydajnym źródłem kwasów omega-3 oraz witaminy D, zwłaszcza biorąc pod uwagę dostępne obecnie na rynku preparaty zawierające te składniki (estry etylowe EPA i DHA, witamina D). Tematykę odporności i preparatów immunostymulujących poruszyliśmy także w innym opracowaniu. (Patrz: “Substancje immunostymulujące”.)
Tran warto polecać w profilaktyce niedoborów kwasów omega-3 oraz jako dodatkowe źródło witaminy D, jednak niekoniecznie u pacjentów, którym chcesz zaproponować efektywną terapię kwasami omega-3 (np. pacjentom z hipertrójglicerydemią).
Tran możesz więc polecić:
- dzieciom od 6. miesiąca życia – w profilaktyce niedoborów witaminy A i D oraz okresach obniżonej odporności (Patrz: “Składniki preparatów na odporność dla dzieci”.),
- osobom dorosłym oraz seniorom w okresach obniżonej odporności,
- kobietom w okresie karmienia piersią.[1]
Tran – Jak stosować?
Większość preparatów tranu dostępnych na rynku to suplementy diety i należy mieć na uwadze ograniczoną kontrolę jakości tych produktów. Zawartość kwasów omega-3 i witamin różni się w zależności od konkretnego preparatu. Rozpiętość dawek jest dosyć spora i w przeliczeniu na 1 kapsułkę lub 5 ml płynu mieści się w granicach:
- DHA od 30 mg do 600 mg,
- EPA od 30 mg do 800 mg,
- witaminy D od poniżej 1 μg (40 I.U.) do 10 μg (400 I.U.),
- witaminy A od 90 μg do 800 μg.
Sposób dawkowania różni się w zależności od konkretnego preparatu. Najczęściej zalecane dawki to:
- u dorosłych i dzieci powyżej 3. roku życia: 5 ml na dobę
- u dzieci od 6. miesiąca do 3. roku życia: 2,5 ml na dobę.
Z uwagi na niewielką zawartość witaminy D w tranie, u pacjentów, u których zalecana jest jej suplementacja, zaproponuj odrębny preparat zawierający tę witaminę. (Patrz: “Witamina D – Ścieżka rekomendacji”.)
Poinformuj pacjenta, że tran najlepiej podawać wraz z posiłkami, aby zwiększyć efektywność terapii oraz uniknąć nieprzyjemnych działań niepożądanych (odbijanie, „rybi” posmak).
Tran – Jak działa?
Tran działa wielokierunkowo, z uwagi na obecność różnych składników, a mianowicie:
- kwasy z rodziny omega-3 (EPA i DHA) – wpływają na obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi[2] – efekt obserwowany jest przy długotrwałej kuracji ok. 3 g kwasów omega-3 na dobę, zawartość omega-3 w tranie waha się w granicach od 0,1 g do 1 g w przeliczeniu na pojedynczą dawkę, stąd u pacjentów z podwyższonym poziomem trójglicerydów lepszym rozwiązaniem jest stosowanie preparatów tranu wzbogaconych o omega-3 lub osobnych preparatów zawierających estry etylowe kwasów tłuszczowych,
- witamina A – odgrywa istotną rolę w procesie widzenia, jest niezbędna do wzrostu, rozwoju i czynności nabłonka skóry i błony śluzowej oraz tworzenia struktury kości,
- witamina D – reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową w organizmie, niestety ilość witaminy D3 w tranie jest zbyt niska, aby pokryć normy jej dziennego spożycia.[1] (Patrz: “Witamina D”.)
Poinformuj pacjenta, że efekt działania tranu obserwowany jest przy regularnej, długotrwałej terapii.
Tran – Na co uważać?
Tran jest preparatem dobrze tolerowanym, jednak podczas jego stosowania mogą wystąpić nieprzyjemne zaburzenia ze strony układu pokarmowego (odbijanie, zgaga, „rybi” posmak). W celu ich uniknięcia tran należy przyjmować wraz z posiłkami, a dawkę dobową podzielić na 2-3 mniejsze porcje.
Nie zaleca się stosowania tranu kobietom w ciąży z uwagi na zawartość witaminy A, która w dużych dawkach może działać teratogennie.
Tran – Na jakie interakcje zwracać uwagę?
Kwasy omega-3, które są składnikiem tranu, stosowane w większych dawkach (4 g) mogą umiarkowanie wydłużać czas krwawienia, o czym poinformuj pacjentów przyjmujących doustne środki przeciwzakrzepowe oraz tych, u których występuje duże ryzyko krwotoku (np. po zabiegach chirurgicznych).[3] Tran zawiera stosunkowo niedużo kwasów DHA i EPA i ryzyko interakcji jest znikome.
Tran – Dodatkowe informacje
Większość dostępnych na rynku preparatów tranu to suplementy diety, rejestrację jako lek OTC posiada obecnie jeden produkt – Tran Hasco. Tran dostępny jest w kapsułkach oraz w butelkach.
Przegląd Cochrane z 2018 roku na temat spożywania kwasów omega-3 w chorobach sercowo-naczyniowych nie potwierdza wpływu zwiększonego spożycia EPA i DHA na zmniejszenie ryzyka chorób serca, udaru mózgu lub zgonu z ich powodu. Przegląd potwierdza natomiast wpływ EPA i DHA na obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi (w zależności od dawki odnotowano obniżenie poziomu TG do maksymalnie 15%), a także niewielki wpływ EPA i DHA na podwyższenie poziomu cholesterolu zarówno HDL, jak i LDL.[4]
Badania wskazują korzystny efekt dodatkowej suplementacji EPA (ok. 2 g dziennie) u osób z poważną depresją.[5][6]
Podawanie tranu w powyższych przykładkach byłoby niestety nieefektywne, lepszym rozwiązaniem jest suplementacja estrów etylowych kwasów omega-3.
Nienasycone kwasy tłuszczowe są podatne na utlenianie, na czego skutek mogą powstawać bardzo niekorzystne dla zdrowia nadtlenki. Bardzo istotna jest więc kontrola jakości tranu, zwłaszcza pod względem stopnia jego utlenienia. Wyraźny rybi zapach tranu może świadczyć o utlenieniu znacznej części kwasów omega, a tym samym o niskiej jakości produktu.
W 2016 roku Instytut Jakości Jagiellońskiego Centrum Innowacji przeprowadził badanie wybranych preparatów tranu pod względem m.in. zawartości kwasów omega, witamin oraz zanieczyszczeń, a także świeżości produktów. Wszystkie badane produkty spełniały kryteria jakości i czystości, chociaż niektóre mieściły się w górnych granicach norm. Wyniki badania przedstawia tabela 1.
Piśmiennictwo
- ChPL Tran Hasco⬏⬏
- Abdelhamid AS et al: Omega-3 fatty acids for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2018. pełny tekst⬏
- ChPL Lipasterix⬏
- Abdelhamid AS et al: Omega-3 fatty acids for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018. pełny tekst⬏
- RJT Mocking et al.: Meta-analysis and meta-regression of omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation for major depressive disorder. Transl Psychiatry 2016. abstrakt⬏
- Sublette ME et al.: Meta-analysis of the effects of eicosapentaenoic acid (EPA) in clinical trials in depression. J Clin Psychiatry. 2011. abstrakt⬏
Dzięki za omówienie tematu! Ostatnio napotkałam doniesienia, że suplementacja tranem, a dokładnie kwasami omega-3, może mieć korzystny wpływ na objawy ADHD i zdolności poznawcze osób z ADHD. Ciekawy jest także fakt, że dzieci z ADHD mają niedobór kwasów omega-3 we krwi (artykuł).