Synonimy: Oleum Jecoris Aselli, Oleum Morrhuae, Oleum Gadi, olej z wątroby dorsza, cod liver oil
Olej wątłuszowy, czyli tran, jest pozyskiwany z wątroby dorsza atlantyckiego i innych gatunków z rodziny dorszowatych (Gadidae). Jest źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 oraz witamin. Farmakopea Europejska wyróżnia dwa typy oleju wątłuszowego: typ A i B, oba mają identyczne wymagania dotyczące zawartości witamin, ale typ A ma dodatkowy limit dotyczący liczby anizydynowej (ocenia się za jej pomocą stopnień utlenienia oleju).
Działanie i zastosowanie tranu
Tran zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), które są prekursorami eikozanoidów – substancji odgrywających kluczową rolę w regulacji m.in. procesów zapalnych, funkcji układu krążenia i ekspresji genów. Olej z wątroby dorsza zawiera również witaminy A, D i E. Tran wykazał skuteczność kliniczną w leczeniu nadciśnienia, hipercholesterolemii i cukrzycy. Potencjalnie może również działać immunostymulująco. Niektóre badania wskazują na pewną korzyść ze stosowania tranu w zwyrodnieniu plamki żółtej, arytmii, astmie, depresji, nieswoistym zapaleniu jelit, zapaleniu ucha środkowego, infekcjach dróg oddechowych i reumatoidalnym zapaleniu stawów. Tran jest prawdopodobnie nieskuteczny w alergicznym nieżycie nosa, AZS i chorobie zwyrodnieniowej stawów.
Skuteczność tranu potwierdzona w badaniach klinicznych
Przeprowadzone badania kliniczne wykazały potencjalną skuteczność tranu w leczeniu takich wskazań jak:
- Nadciśnienie – małe podwójnie zaślepione badanie kliniczne z 1989 roku wykazało, że przyjmowanie tranu przez 8 tygodni może obniżać skurczowe ciśnienie krwi o 7 mmHg i rozkurczowe o 5 mmHg w porównaniu do wartości wyjściowej.[1] W badaniu klinicznym z 1981 roku udowodniono, że u zdrowych mężczyzn przyjmowanie tranu przez 6 tygodni może przyczyniać się do obniżenia skurczowego ciśnienia krwi o 13 mmHg i rozkurczowego o 12 mmHg,[2] jednak istotność kliniczna tych wyników jest niska, a brak nowszych badań i metaanaliz nie pozwala na ocenę skuteczności tranu w tym wskazaniu.
- Hipercholesterolemia – wpływ tranu na stężenie cholesterolu jest niejasny. Wstępne badanie kliniczne z 1989 roku wykazało, że przyjmowanie tranu nie wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego ani LDL u pacjentów z cukrzycą typu I, ale wydaje się zwiększać poziom cholesterolu HDL i obniżać poziom trójglicerydów.[1] Inne badanie kliniczne z randomizacją z 1990 roku pokazuje, że przyjmowanie 20 ml tranu codziennie przez 6 tygodni skutkuje obniżeniem poziomu trójglicerydów, ale nie ma wpływu na stężenie cholesterolu całkowitego ani HDL.[3]
- Cukrzyca – w podwójne zaślepionym badaniu klinicznym z randomizacją z 2019 roku z udziałem pacjentek z cukrzycą ciążową wykazano, że spożywanie oleju z wątroby dorsza skutecznie wpływa na obniżenie poziomu glukozy, białka C-reaktywnego oraz poziomu lipidów we krwi, a także na obniżenie wskaźnika HOMA-IR (ang. Homeostatic Model Assesment – Insulin Resistance) oraz na spadek częstości powikłań okołoporodowych, jednak efekty były zauważalne dopiero po suplementacji trwającej 12–16 tygodni, a nie obserwowano ich po 4 tygodniach.[4] Starsze badanie kliniczne z udziałem 18 pacjentów z cukrzycą typu II wykazało jednak, że stosowanie tranu przyczynia się do poprawy profilu lipidowego, lecz nie wpływa na stężenie glukozy we krwi ani HbA1c.[1]
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność tranu
Brakuje wiarygodnych badań klinicznych i metaanaliz, które określałyby wpływ tranu na wzmacnianie odporności czy skrócenie czasu rekonwalescencji po przebytej chorobie. Jedno wstępne badanie kliniczne z 2004 roku pokazuje, że podawanie dzieciom tranu wraz z zestawem witamin przez 5–6 miesięcy przyczynia się do zmniejszenia liczby wizyt lekarskich z powodu infekcji dróg oddechowych.[5]
Obecnie brakuje wiarygodnych dowodów z badań klinicznych i metaanaliz, aby ocenić skuteczność tranu w leczeniu zwyrodnienia plamki żółtej, arytmii, astmy, depresji, nieswoistego zapalenia jelit, nawracającego zapalenia ucha środkowego, infekcji dróg oddechowych oraz reumatoidalnym zapaleniu stawów.
Badano również potencjalne zastosowanie tranu w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, atopowego zapalenia skóry oraz choroby zwyrodnieniowej stawów, jednak nie wykazał on skuteczności w leczeniu tych schorzeń.
Bezpieczeństwo stosowania tranu
Tran jest bezpieczny przy stosowaniu doustnym, w dawkach do 30 ml dziennie przez okres do 8 tygodni, a w dawce 10 ml nawet do 24 tygodni. Działania niepożądane mogą obejmować wzdęcia, zgagę oraz inne zaburzenia ze strony układu pokarmowego. Ponadto warto zaznaczyć, że tran jest źródłem witaminy A, której nie należy spożywać w nadmiarze. Dzienne zalecane spożycie witaminy A wynosi 900 µg (3000 jednostek retinolu) dziennie dla mężczyzn i 700 µg (2333 jednostek retinolu) dla kobiet.[6]
Tran w ciąży i podczas laktacji
Przy stosowaniu doustnym olej wątłuszowy był bezpiecznie stosowany w dawce 10 ml od 17 tygodnia ciąży do porodu i przez trzy miesiące laktacji, jednak należy zwrócić uwagę na dużą zawartość witaminy A w tranie – w dużych dawkach może działać teratogennie. W przypadku kobiet ciężarnych zalecane dzienne spożycie dla witaminy A wynosi 770 µg, natomiast dla kobiet karmiących – 1300 µg.[6]
Interakcje tranu
Istnieje ryzyko wydłużenia czasu krwawienia i zmniejszenia agregacji płytek przy przyjmowaniu wyższych dawek (powyżej 20 ml dziennie) tranu. Należy więc zachować ostrożność przy równoczesnym stosowaniu dużych ilości tranu i leków przeciwzakrzepowych i/lub przeciwpłytkowych. Teoretycznie olej z wątroby dorsza może mieć działanie addytywne, gdy jest stosowany z lekami przeciwcukrzycowymi, zwiększając ryzyko hipoglikemii. Ponadto tran może nasilać działanie leków hipotensyjnych.
Preparaty dostępne na rynku zawierające tran
Dostępne na rynku preparaty z tranem mają status suplementów diety lub leku OTC. Przykładowe preparaty zostały przedstawione w Ttabeli poniżej.
Wybrane suplementy zawierające tran.
| Nazwa preparatu | Zawartość tranu w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Mollers Tran Norweski | 5 ml | Suplement diety przyczyniający się do prawidłowej pracy mózgu, serca oraz prawidłowego widzenia, wspierający odporność oraz utrzymanie zdrowych kości. |
| Mollers Mój Pierwszy Tran Norweski | 2,5–5 ml | Suplement diety uzupełniający dietę w niezbędne kwasy omega-3 i witaminy potrzebne dla zdrowia i rozwoju niemowląt. |
| Tran norweski Gal | 2,5 ml | Suplement diety przyczyniający się do prawidłowego funkcjonowania serca, utrzymania prawidłowego widzenia, zdrowych kości i zębów oraz funkcjonowania mięśni oraz układu odpornościowego. |
| Tran z olejem wiesiołkowym | 700 mg
Pozostałe składniki: Zimno tłoczony olej z nasion wiesiołka |
Suplement diety przyczyniający się do prawidłowego funkcjonowania serca,
utrzymania zdrowego wyglądu skóry, wspomagający prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego, prawidłowe widzenie, funkcjonowanie układu odpornościowego oraz utrzymanie zdrowych kości i zębów. |
Wybrane produkty lecznice zawierające tran.
| Nazwa preparatu | Zawartość tranu w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Tran Hasco | 500 mg | Produkt leczniczy stosowany zapobiegawczo i wspomagająco w leczeniu niedoborów witaminy A i D, szczególnie u dzieci, zapobieganiu krzywicy, zaburzeń związanych z uwapnieniem tkanki kostnej, łagodzeniu zmian związanych z menopauzą i jako środek wzmacniający i regenerujący w okresie osłabionej sprawności i odporności i okresie rekonwalescencji. |
Piśmiennictwo
- Jensen, T., Stender, S., Goldstein, K., Hølmer, G., Deckert, T. (1989). Partial normalization by dietary cod-liver oil of increased microvascular albumin leakage in patients with insulin-dependent diabetes and albuminuria. The New England journal of medicine, 321(23), 1572–1577. https://doi.org/10.1056/NEJM198912073212304⬏⬏⬏
- Sanders, T. A., Vickers, M., Haines, A. P. (1981). Effect on blood lipids and haemostasis of a supplement of cod-liver oil, rich in eicosapentaenoic and docosahexaenoic acids, in healthy young men. Clinical science (London, England : 1979), 61(3), 317–324. https://doi.org/10.1042/cs0610317⬏
- Skúladóttir, G. V., Gudmundsdóttir, E., Olafsdóttir, E., Gudmundsson, T. V., Hardarson, T., Kristinsson, A., Asvaldsdóttir, H., Snorrason, S. P., Gudbjarnason, S. (1990). Influence of dietary cod liver oil on fatty acid composition of plasma lipids in human male subjects after myocardial infarction. Journal of internal medicine, 228(6), 563–568. https://doi.org/10.1111/j.1365-2796.1990.tb00280.x⬏
- Yang, S., Lin, R., Si, L., Li, Z., Jian, W., Yu, Q., Jia, Y. (2019). Cod-Liver Oil Improves Metabolic Indices and hs-CRP Levels in Gestational Diabetes Mellitus Patients: A Double-Blind Randomized Controlled Trial. Journal of diabetes research, 2019, 7074042. https://doi.org/10.1155/2019/7074042⬏
- Linday, L. A., Shindledecker, R. D., Tapia-Mendoza, J., Dolitsky, J. N. (2004). Effect of daily cod liver oil and a multivitamin-mineral supplement with selenium on upper respiratory tract pediatric visits by young, inner-city, Latino children: randomized pediatric sites. The Annals of otology, rhinology, and laryngology, 113(11), 891–901. https://doi.org/10.1177/000348940411301108⬏
- Natural Medicines. (2020). Cod liver oil. Aktualizacja: 09.10.2020.⬏⬏
