Układ przywspółczulny (układ parasympatyczny, cholinergiczny, ang. parasympathetic nervous system) stanowi drugą obok układu współczulnego (oraz wyróżnionego od niedawna jelitowego układu nerwowego) część autonomicznego układu nerwowego. Przyjmuje się, że oba układy działają częściowo przeciwstawnie, utrzymując homeostazę organizmu. Kompleksowe funkcje układu współczulnego i przywspółczulnego nie są tak proste, ale to uproszczenie sprawdza się w przypadku wielu funkcji organizmu kontrolowanych przez te układy.
Głównym zadaniem układu przywspółczulnego jest odpoczynek organizmu i poprawa trawienia, stąd jego potoczna nazwa układu “odpoczynku i trawienia” (ang. rest-and-digest) lub “karmienia i rozmnażania” (ang. feed and breed). W przeciwieństwie do układu współczulnego PSNS aktywuje tylko funkcje potrzebne w danym momencie, nie reagując jako całość.[1]
Receptory
Neurotransmiterem w układzie współczulnym jest acetylocholina. Pobudza ona receptory muskarynowe (M1, M2, M3, M4, M5 reagujące poza acetylocholiną na muskarynę) i nikotynowe (N1, N2 reagujące poza acetylocholiną na nikotynę). Substancje pobudzające czynność układu to parasympatykomimetyki, a substancje hamujące- parasympatykolityki (cholinolityki). Obie grupy substancji znajdują zastosowanie w medycynie.
Struktura
W budowie układu możemy wyróżnić zwoje leżące w pobliżu organów lub stanowiące ich część oraz sploty (splot sercowy, splot płucny). Same włókna nerwowe przebiegają wraz z nerwem błędnym, a w części centralnej wychodzą z pnia mózgu.
Funkcje
Przywspółczulny układ nerwowy odpowiada za regulację wielu mechanizmów homeostatycznych w żywych organizmach unerwiając tkanki w prawie każdym systemie narządów.
| Organ | Efekt |
|---|---|
| Oczy | Zwężenie źrenicy |
| Serce | Hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu). |
| Płuca | Zwężenie oskrzeli |
| Naczynia krwionośne | Rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi |
| Ślinianki | Wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny |
| Trzustka | Wzrost wydzielania insuliny |
| Przewód pokarmowy | Nasilanie skurczów |
| Pęcherz moczowy | Kurczenie powodujące zmniejszenie objętości |
Wagotonia
Wzmożone napięcie nerwu błędnego (lub w szerszym pojęciu całego układu przywspółczulnego) nazywane jest wagotonią lub parasympatykotonią. Charakteryzuje się zwolnieniem tętna, zwężeniem źrenic, spadkiem ciśnienia tętniczego, skłonnością do stanów skurczowych jelit, często zimnymi dłońmi i stopami, ciężkim zmęczeniem, a czasami omdleniami.
Piśmiennictwo
- Wikimedia: The Autonomic Nervous System [dostęp 03.11.2017]⬏