31-letni mężczyzna przychodzi do apteki z powodu trudności w oddychaniu przez nos oraz kłopotów ze snem. Martwi się, że infekcja, jaką przechodził miesiąc wcześniej, powróciła.
Wywiad i obserwacje
Z wywiadu przeprowadzonego z pacjentem wynika, że:
- na stałe zażywa enalapril, lek obniżający ciśnienie krwi,
- nie jest alergikiem,
- dolegliwości pojawiły się przed 2 tygodniami, a poprzedziła je ostra infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych,
- zastosowane leczenie (tabletki zawierające paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny i dekstrometorfan oraz 0,1% roztwór ksylometazoliny w postaci żelu do nosa) skutkowało znaczą poprawą samopoczucia, poza nadal utrzymującym się uczuciem zatkanego nosa,
- z powodu trudności w oddychaniu przez nos, nadal stosuje krople obkurczające błonę śluzową,
- w ostatnim czasie często boli go głowa i ma problemy z zasypianiem.
Interwencja
Na postawie uzyskanych informacji wyjaśniono pacjentowi, że leki sympatykomimetyczne np. ksylometazolina stosowane powyżej 5-10 dni mogą prowadzić do utraty wrażliwości na lek, nadmiernego obrzęku błony śluzowej i w konsekwencji do polekowego nieżytu nosa (łac. rhinitis medicamentosa).[1] Do jego charakterystycznych objawów, które nie ustępują nawet po odstawieniu leku, należą:[2]
- obrzęk błony śluzowej nosa,
- zaburzenia powonienia,
- wysychanie błony śluzowej jamy ustnej, gardła, krtani,
- poranna chrypka,
- zaburzenia snu (sapanie, chrapanie, bezdechy),
- bóle głowy,
- niewielkie krwawienia.
Ponadto poinformowano pacjenta, że polekowy nieżyt nosa może prowadzić do przewlekłego zapalenia zatok, zapalenia ucha środkowego, polipów i zanikowego nieżytu nosa, dlatego ważne jest szybkie rozpoczęcie leczenia.[3]
Wytłumaczono, że w wyniku długiego stosowania ksylometazoliny doszło do obrzęku błony śluzowej nosa, a przewlekle stosowany przez niego enalapril mógł spotęgować objawy poprzez wpływ na regulację przepływu krwi.[2]
W tej sytuacji zalecono pacjentowi następujące czynności:[2]
- stopniowe odstawianie donosowego leku obkurczającego błonę śluzową (pacjent powinien dawkować lek coraz rzadziej lub stosować dawkę dla dzieci),
- stosowanie aerozolu, a nie żelu (ze względu na krótszy kontakt z błoną śluzową nosa tej formy podania leku),
- nawilżanie jamy nosowej poprzez:
- płukanie hipertonicznym roztworem soli fizjologicznej lub wody morskiej – wg przeglądu Cochrane z 2016 roku codzienne płukanie nosa dużą objętością (>150 ml) hipertonicznego roztworu NaCl może być bardziej skuteczne niż placebo,[4]
- stosowanie preparatów nawilżających i regenerujących śluzówkę zawierających np. kwas hialuronowy, ektoinę, pantenol, glicerol czy olej arachidowy,
- w przypadku braku poprawy lub nasilenia objawów – wizytę u lekarza, który może zalecić donosowy glikokortykosteroid mometazon (zastosowanie off-label) przez okres 6 tygodni,[5] lub podanie donosowe leku przeciwhistaminowego chlorowodorku azelastyny również przez 6 tygodni.[6]
Ponadto, poinformowano pacjenta, że wielokrotne, krótkotrwałe stosowanie donosowego środka obkurczającego błonę śluzową nosa nawet po roku od odstawienia może spowodować nawrót polekowego nieżytu nosa, a całkowite wyleczenie trwa od kilku miesięcy do roku.[7]
Czytaj też: Dlaczego sterydy doustne stosowane są rano? – Wyjaśniamy!
Piśmiennictwo
- Doshi J. (2009). Rhinitis medicamentosa: what an otolaryngologist needs to know. European archives of oto-rhino-laryngology : official journal of the European Federation of Oto-Rhino-Laryngological Societies (EUFOS) : affiliated with the German Society for Oto-Rhino-Laryngology – Head and Neck Surgery, 266(5), 623–625. ⬏
- Ramey, J. T., Bailen, E., & Lockey, R. F. (2006). Rhinitis medicamentosa. Journal of investigational allergology & clinical immunology, 16(3), 148–155. pełny tekst⬏⬏⬏
- Lockey R. F. (2006). Rhinitis medicamentosa and the stuffy nose. The Journal of allergy and clinical immunology, 118(5), 1017–1018. pełny tekst⬏
- Chong, L. Y., Head, K., Hopkins, C., Philpott, C., Glew, S., Scadding, G., Burton, M. J., & Schilder, A. G. (2016). Saline irrigation for chronic rhinosinusitis. The Cochrane database of systematic reviews, 4(4), CD011995. ⬏
- Zucker, S. M., Barton, B. M., & McCoul, E. D. (2019). Management of Rhinitis Medicamentosa: A Systematic Review. Otolaryngology–head and neck surgery : official journal of American Academy of Otolaryngology-Head and Neck Surgery, 160(3), 429–438. abstrakt⬏
- Dykewicz, M. S., Wallace, D. V., Amrol, D. J., Baroody, F. M., Bernstein, J. A., Craig, T. J., Dinakar, C., Ellis, A. K., Finegold, I., Golden, D., Greenhawt, M. J., Hagan, J. B., Horner, C. C., Khan, D. A., Lang, D. M., Larenas-Linnemann, D., Lieberman, J. A., Meltzer, E. O., Oppenheimer, J. J., Rank, M. A., … Steven, G. C. (2020). Rhinitis 2020: A practice parameter update. The Journal of allergy and clinical immunology, 146(4), 721–767. ⬏
- Graf, P., & Hallén, H. (1997). One-week use of oxymetazoline nasal spray in patients with rhinitis medicamentosa 1 year after treatment. ORL; journal for oto-rhino-laryngology and its related specialties, 59(1), 39–44. ⬏
Katar polekowy to niestety dość częsta przypadłość u pacjentów. Ciekawym pomysłem przy odstawianiu kropli obkurczających śluzówkę jest zaproponowanie pacjentowi, by przestał stosować spray do jednej z dziurek, a po pewnym czasie, kiedy wróci w niej drożność zaprzestał stosowania całkiem:)