Witamina D₃ (cholekalcyferol) dostępna jest w postaci leków OTC, na receptę oraz suplementów diety w formie tabletek, kapsułek i kropli doustnych mających zapobiegać lub leczyć osteomalację, zapobiegać schorzeniom związanym z jej niedoborem, a także wspomagać leczenie osteoporozy (temat został szerzej omówiony w opracowaniu Farmaceuci mogą odgrywać kluczową rolę w leczeniu osteoporozy).

Obecnie niedobory witaminy D₃ łączy się z wieloma chorobami, a jej działanie określa się mianem działania wielokierunkowego.

Witamina D – Komu polecać?

Preparaty z cholekalcyferolem możesz polecić każdemu w miesiącach od października do marca, a szczególnie:

• rodzicom, którzy powinni podawać witaminę D₃ swoim dzieciom już od pierwszych dni życia w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju kośćca i zapobiegania krzywicy, w odpowiednio dopasowanej dawce zależnej m. in. od wieku dziecka,
• kobietom planującym ciążę i ciężarnym (Patrz: “Suplementy diety w ciąży – zalecenia i preparaty”.) w celu zapobiegania rozwojowi krzywicy u dziecka oraz wspierania prawidłowego kształtowania układu mięśniowego, nerwowego i odpornościowego, badania dowodzą, że suplementacja witaminy D₃ może także zmniejszać ryzyko bakteryjnych waginoz u ciężarnych, a co za tym idzie korelujących z nimi powikłań ciąży, inne sugerują powiązanie niedoboru witaminy D₃ u ciężarnych z insulinoopornością i występowaniem cukrzycy ciążowej, ponadto kobiety ciężarne stanowią grupę narażoną na występowanie niedoborów witaminy D₃, a przez to utratę wapnia z kości,^[1][2][3][4]
• kobietom karmiącym w celu zapobiegania niedoborom witaminy D₃, ponieważ stanowią one grupę narażoną na ich występowanie, a przez to utratę wapnia z kości, witamina D jest bezpieczna dla karmionego dziecka,^[5][6]
• kobietom po menopauzie, u których występuje zwiększone ryzyko utraty masy kostnej i złamań,
• osobom starszym, które ze względu na zmniejszoną aktywność i przebywanie przez większość czasu w zamkniętych pomieszczeniach, mają ograniczoną skórną syntezę witaminy D_3,
• osobom z osteoporozą i innymi schorzeniami predysponującymi do pojawienia się niedoborów witaminy D₃, takimi jak cukrzyca, nadczynność/niedoczynność tarczycy, astma, alergie, AZS, zaburzenie masy ciała (wychudzenie, nadwaga), zaburzenia profilu lipidowego, nowotwory, choroby nerek i wątroby, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, choroby zapalne jelit, celiakia
• osobom otyłym, które stanowią szczególną grupę ryzyka, które wymagają podaży podwojonej dawki witaminy D₃ względem dawki rekomendowanej rówieśnikom o prawidłowej masie ciała,
• pacjentom przewlekle leczonym doustnymi GKS, u których terapia może doprowadzić do osłabienia kości.^[7][8]

Aktualne zalecenia dotyczące suplementacji witaminy D zamieszczono w osobnym opracowaniu. (Patrz: “Aktualne zalecenia suplementacji witaminy D”.)

Czytaj też:

Dawkowanie syropów bez recepty – Tabela

Czy suplementacja połączenia witaminy D z witaminą K₂ ma sens? – Pytanie do redakcji

Kwas oleinowy

Witamina D – Jak stosować?

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi dotyczącymi suplementacji i leczenia witaminą D najlepiej jest poprzedzić rozpoczęcie suplementacji oznaczeniem jej stężenia (stężenia metabolitu – 25(OH)D (25-hydroksycholekalcyferolu)) w surowicy i skonsultowanie wyników z lekarzem lub farmaceutą. (Patrz: “Witamina D – co wiemy na pewno? Reklamy vs. EBM”.)

Dla populacji Polski suplementacja witaminy D jest konieczna od października do marca, kiedy jej skórna synteza jest całkowicie zahamowana. Odpowiednią dawkę suplementacyjną wyznacza się indywidualnie, najlepiej na podstawie wyników badania jej stężenia w surowicy. Jeśli pacjent nie wykonał badania należy dobrać dla niego dawkę z uwzględnieniem:

• dziennej ekspozycji na słońce,
• wieku,
• masy ciała,
• diety,
• trybu życia,
• chorób współistniejących,
• przyjmowanych leków.

W pozostałych miesiącach, przy dostatecznej ekspozycji na słońce, suplementacja witaminą D u zdrowych osób nie jest konieczna, a jej włączenie rozważa się na podstawie jej stężenia w surowicy.

W celach profilaktycznych możesz zalecać stosowanie następujących ilości witaminy D, zależności od wieku:^[9][2]

Witaminę D₃ można przyjmować niezależnie od posiłku. Osobom, które spożywają witaminę D₃ podczas posiłku warto zalecić, aby nie łączyły jej z produktami obniżającymi jej przyswajalność m. in. produktami wysokobłonnikowymi (płatki owsiane, czy otręby), lecz zachowały odstęp czasowy.

Witamina D – Jak działa?

Witamina D3 odpowiada za utrzymanie homeostazy wapnia i fosforanów w osoczu – pobudza wchłanianie wapnia z jelita oraz mobilizuje odkładanie się go w kościach, wspierając procesy mineralizacji. W warunkach hipokalcemii pobudza uwalnianie wapnia i fosforu z kości oraz zwiększa reabsopcję wapnia w nerkach przy współudziale parathormonu, dzięki czemu:

• wspomaga utrzymaniu prawidłowego stanu kości i zapobiega złamaniom, jest wykorzystywana w zapobieganiu i leczeniu krzywicy, osteomalacji, osteoporozy oraz innym chorób kości o podłożu metabolicznym,
• odpowiada za prawidłowe napięcie mięśniowe i pobudzenie nerwowe,
• reguluje proces krzepnięcia krwi.

Poza omówionym korzystnym działaniem i zastosowaniem witaminy D₃, istnieją doniesienia, które wiążą wpływ jej niedoborów z rozwojem i zaostrzeniem astmy u dzieci,^[10] rozwojem chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy,^[11][12] nowotworów, w tym raka jelita grubego, raka piersi u kobiet po menopauzie, raka jajnika, prostaty i trzustki,^[13][14][15] a także depresji.

Ponadto pewne dane wskazują znaczenie witaminy D dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i zapobiegania ostrym infekcjom układu oddechowego,^[16][17] w zapobieganiu próchnicy u dzieci i młodzieży,^[18] i utrzymaniu uzębienia u osób starszych, ^[19]oraz w leczeniu łuszczycy.^[20]

Witamina D zalecana jest także u kobiet z zaburzeniami owulacji.^[2][21]

Czytaj też:

Pacjent realizujący receptę na leki na nadwagę – Case study

Zmiana składu leku Devikap

Czy cynk jest skuteczny w profilaktyce i leczeniu infekcji? – Wyjaśniamy!

Witamina D – Na co uważać?

W przypadku stwierdzenia niedoborów witaminy D₃ leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza. Zwykle w terapii niedoborów stosuje się dawki około 10 000 j.m./dobę, do uzyskania poziomu optymalnego. W trakcie leczenia pacjent powinien kontrolnie oznaczać stężenie witaminy D₃ w surowicy oraz monitorować gospodarkę wapniowo-fosforanową.

Przypomnij pacjentowi, że długotrwała suplementacja witaminą D₃ oraz suplementacja dużymi dawkami także powinny odbywać się pod kontrolą lekarza.

Według najnowszych zasad suplementacji i leczenia witaminą D₃ nie zaleca się przyjmowania jednorazowych dawek uderzeniowych witaminy D₃ – jest to szczególnie niebezpieczne, jeśli nie zostało poprzedzone badaniami poziomu witaminy D₃ i oceną ryzyka nadwrażliwości. Podawanie tak dużych dawek wiąże się z ryzykiem hiperkalcemii i odkładania się nadmiaru wapnia w tętnicach, nerkach czy sercu.

Jeśli pacjent skarży się, że pomimo stosowania zalecanych dawek witaminy D₃ jej poziom w badaniach kontrolnych jest nadal niewłaściwy, należy przede wszystkim zapytać go, czy stosuje witaminę D₃ regularnie w odpowiedniej ilości. Jeśli stosuje ją prawidłowo, a problem nie znika należy skierować go do lekarza, w celu wykonania bardziej szczegółowej diagnostyki. W takich przypadkach zwykle zwiększa się dawki suplementacyjne o 50-100% lub wprowadza dawki terapeutyczne.

Rzadkością jest występowanie nadwrażliwości na witaminę D₃, jednak i takie osoby mogą przyjść do nas po poradę. Suplementacja u nich powinna zostać dobrana indywidualnie, i prowadzona najlepiej pod kontrolą lekarza, z oznaczaniem zmiennych wapniowo-fosforanowych, w szczególności kalcemii, kalciurii, parathormonu (PTH), kalcydiolu (25-hydroksywitamina D) oraz kalcytriolu (aktywna postać witaminy D).

Osoby z niewydolnością nerek i kamicą nerkową przez rozpoczęciem suplementacji witaminą D₃ powinny skonsultować się z lekarzem.

Witamina D – Na jakie interakcje zwracać uwagę?

GKS osłabiają wchłaniania witaminy D₃, dlatego pacjenci, którzy długotrwale leczą się doustnymi GKS najprawdopodobniej będą musieli stosować większe dawki witaminy D₃, aby osiągnąć i utrzymać jej optymalny poziom.

Podobne postępowanie dotyczy pacjentów leczących się karbamazepiną, fenytoiną, czy fenobarbitalem, ponieważ leki te przyspieszają metabolizm witaminy D₃.

Warto zwrócić uwagę na pacjentów, którzy stosują glikozydy nasercowe (digoksynę). Witamina D₃ wpływa na gospodarkę wapniem, a ten wpływa na serce, dlatego suplementacja wysokimi dawkami witaminy D₃ oraz łączne suplementowanie witaminy D₃ i wapnia może wywołać arytmię. Jeśli pacjent stosujący glikozydy nasercowe – zazwyczaj osoby starsze, dla których suplementacja witaminy D₃ jest wręcz wskazana – chcę ją suplementować, a zwłaszcza w połączeniu z preparatami wapnia, poleć mu, aby skonsultował się z lekarzem w celu dobrania skutecznej i bezpiecznej dawki witaminy D₃.^[22]

Czytaj też:

Czy warto stosować leczenie przeciwwirusowe w ospie wietrznej? – Wyjaśniamy!

Co wiemy o szczepie Bacillus subtilis? – Pytanie do redakcji

Gęstości witamin

Witamina D – Dodatkowe informacje

Często powtarzanym mitem jest przewaga stosowania preparatów witaminy D₃ w kapsułkach tłuszczowych nad tabletkami. Nie wykazano, żeby witamina D₃ wchłaniała się lepiej z kapsułek tłuszczowych niż z tabletek, czyli formy proszkowej, więc postać leku nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia – z kolei polecając preparat z witaminą D₃ warto wziąć pod uwagę na kategorię produktu, czy jest lekiem, czy suplementem diety.

Kolejnym mitem, często powielanym w przekazach marketingowych, jest konieczność stosowania preparatów skojarzonych witaminy D₃ i K₂ (MK₇). Nie ma przesłanek ku temu, żeby zakładać, że łączenie witaminy D₃ i K₂  było wyjątkowo. Do tej pory nie udowodniono wyższości jednoczesnego przyjmowania witamin D₃ i K₂ nad jednoskładnikowymi preparatami witaminy D₃ w zapobiegającego zwapnieniu naczyń i tkanek miękkich oraz zwiększającego mineralizację kości. Wydaje się to tym bardziej bezzasadne, ze względu na to, że witamina K występuje w wielu produktach spożywczych, wytwarzana jest także przez bakterie jelitowe w przewodzie pokarmowym człowieka, a jej niedobory u osób dorosłych, poza sytuacjami patologicznymi jak np. długotrwała antybiotykoterapia lub intensywne leczenie przeciwzakrzepowe, występują bardzo rzadko.

Pacjentom stosującym witaminę D₃ warto przypominać o spożywaniu odpowiedniej do wieku ilości wapnia. Jeśli dieta nie jest w stanie pokryć jego dziennego zapotrzebowania należy rozważyć dodatkową suplementację preparatami soli wapnia. Ze względu na lepsze wchłanianie – jednorazowo wchłania się nie więcej niż 500-600 mg wapnia, oraz zmniejszenie ryzyka okresowej hiperkalcurii najlepiej stosować je w kilku podzielonych dawkach dobowych. Na rynku dostępne są też preparaty łączone witaminy D₃ i wapnia ­– zalecamy jednak, aby pacjenci stosowali dwa odrębne preparaty, co da możliwość indywidualnego dopasowania dawki każdego z nich.^[23][24]

W tabeli poniżej zestawiono dostępne w Polsce preparaty witaminy D dla dzieci:

Dostępne w Polsce preparaty witaminy D dla dorosłych przedstawiono w tabeli poniżej:

Kalkulator pozwalający na przeliczenie, ile jednostek witaminy D₃ znajduje się w preparacie na podstawie ilości podanej w µg zaprezentowano w osobnym artykule. (Patrz: “Witamina D3 – przelicz µg na IU”.)

Piśmiennictwo:

1. Grundmann, M., & von Versen-Höynck, F. (2011). Vitamin D – roles in women’s reproductive health?. Reproductive biology and endocrinology : RB&E, 9, 146. pełny tekst⬏
2. Zimmer, M., Sieroszewki, P., Oszukowski, P., Huras, H., Fuchs, T., Pawłosek, A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych.(2020) pełny tekst.pdf⬏⬏⬏
3. Rutkowska, J., Bandurska-Stankiewicz, E., Wiatr-Bykowska, D. et al.(2016). Vitamin D deficiency in women with gestational diabetes mellitus. Clinical Diabetes; 5, 2: 57–61. abstrakt⬏
4. Hollis, B. W., Johnson, D., Hulsey, T. C., Ebeling, M., & Wagner, C. L. (2011). Vitamin D supplementation during pregnancy: double-blind, randomized clinical trial of safety and effectiveness. Journal of bone and mineral research : the official journal of the American Society for Bone and Mineral Research, 26(10), 2341–2357. pełny tekst⬏
5. Hollis, B. W., Wagner, C. L., Howard, C. R., Ebeling, M., Shary, J. R., Smith, P. G., Taylor, S. N., Morella, K., Lawrence, R. A., & Hulsey, T. C. (2015). Maternal Versus Infant Vitamin D Supplementation During Lactation: A Randomized Controlled Trial. Pediatrics, 136(4), 625–634. pełny tekst⬏
6. Zimmer, M., Sieroszewki, P., Oszukowski, P., Huras, H., Fuchs, T., Pawłosek, A. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych.(2020) pełny tekst.pdf⬏
7. Rusińska, A., Płudowski, P., Walczak, M., Borszewska-Kornacka, M. K., Bossowski, A., Chlebna-Sokół, D., Czech-Kowalska, J., Dobrzańska, A., Franek, E., Helwich, E., Jackowska, T., Kalina, M. A., Konstantynowicz, J., Książyk, J., Lewiński, A., Łukaszkiewicz, J., Marcinowska-Suchowierska, E., Mazur, A., Michałus, I., Peregud-Pogorzelski, J., Zygmunt, A. (2018). Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Frontiers in endocrinology, 9, 246. pełny tekst⬏
8. Szymański, F., M., Bomba-Opoń, D., A., Łęgosz, P., Głogowska-Szeląg, J., Baran, W., Szpietowski, J., C., Kos-Kudła, B., Filipiak, K., J., Kozłowska-Wojciechowska, M. (2015). Miejsce witaminy D w codziennej praktyce klinicznej – interdyscyplinarne stanowisko ekspertów. Forum Medycyny Rodzinnej., tom 9, nr 6, 423-434. pełny tekst⬏
9. Rusińska, A., Płudowski, P., Walczak, M., Borszewska-Kornacka, M. K., Bossowski, A., Chlebna-Sokół, D., Czech-Kowalska, J., Dobrzańska, A., Franek, E., Helwich, E., Jackowska, T., Kalina, M. A., Konstantynowicz, J., Książyk, J., Lewiński, A., Łukaszkiewicz, J., Marcinowska-Suchowierska, E., Mazur, A., Michałus, I., Peregud-Pogorzelski, J., Zygmunt, A. (2018). Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Frontiers in endocrinology, 9, 246. pełny tekst⬏
10. Herr, C., Greulich, T., Koczulla, R. A., Meyer, S., Zakharkina, T., Branscheidt, M., Eschmann, R., & Bals, R. (2011). The role of vitamin D in pulmonary disease: COPD, asthma, infection, and cancer. Respiratory research, 12(1), 31. pełny tekst⬏
11. Reis, J. P., von Mühlen, D., Miller, E. R., 3rd, Michos, E. D., & Appel, L. J. (2009). Vitamin D status and cardiometabolic risk factors in the United States adolescent population. Pediatrics, 124(3), e371–e379. pełny tekst⬏
12. Chiu, K. C., Chu, A., Go, V. L., & Saad, M. F. (2004). Hypovitaminosis D is associated with insulin resistance and beta cell dysfunction. The American journal of clinical nutrition, 79(5), 820–825. pełny tekst⬏
13. Holick M. F. (2008). The vitamin D deficiency pandemic and consequences for nonskeletal health: mechanisms of action. Molecular aspects of medicine, 29(6), 361–368. abstrakt⬏
14. Bauer, S. R., Hankinson, S. E., Bertone-Johnson, E. R., & Ding, E. L. (2013). Plasma vitamin D levels, menopause, and risk of breast cancer: dose-response meta-analysis of prospective studies. Medicine, 92(3), 123–131. pełny tekst⬏
15. Lappe, J. M., Travers-Gustafson, D., Davies, K. M., Recker, R. R., & Heaney, R. P. (2007). Vitamin D and calcium supplementation reduces cancer risk: results of a randomized trial. The American journal of clinical nutrition, 85(6), 1586–1591. pełny tekst⬏
16. Martineau, A. R., Jolliffe, D. A., Hooper, R. L., Greenberg, L., Aloia, J. F., Bergman, P., Dubnov-Raz, G., Esposito, S., Ganmaa, D., Ginde, A. A., Goodall, E. C., Grant, C. C., Griffiths, C. J., Janssens, W., Laaksi, I., Manaseki-Holland, S., Mauger, D., Murdoch, D. R., Neale, R., Rees, J. R., Camargo, C. A., Jr (2017). Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ (Clinical research ed.), 356, i6583 pełny tekst⬏
17. Urashima, M., Segawa, T., Okazaki, M., Kurihara, M., Wada, Y., & Ida, H. (2010). Randomized trial of vitamin D supplementation to prevent seasonal influenza A in schoolchildren. The American journal of clinical nutrition, 91(5), 1255–1260. pełny tekst⬏
18. Hujoel P. P. (2013). Vitamin D and dental caries in controlled clinical trials: systematic review and meta-analysis. Nutrition reviews, 71(2), 88–97. pełny tekst⬏
19. Cranney, A., Horsley, T., O’Donnell, S., Weiler, H., Puil, L., Ooi, D., Atkinson, S., Ward, L., Moher, D., Hanley, D., Fang, M., Yazdi, F., Garritty, C., Sampson, M., Barrowman, N., Tsertsvadze, A., & Mamaladze, V. (2007). Effectiveness and safety of vitamin D in relation to bone health. Evidence report/technology assessment, (158), 1–235.⬏
20. Mason AR, Mason J, Cork M, Dooley G, Hancock H. Topical treatments for chronic plaque psoriasis. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 3. Art. No.: CD005028 pełny tekst⬏
21. Grundmann, M., & von Versen-Höynck, F. (2011). Vitamin D – roles in women’s reproductive health? Reproductive biology and endocrinology : RB&E, 9, 146. pełny tekst⬏
22. Robien, K., Oppeneer, S. J., Kelly, J. A., & Hamilton-Reeves, J. M. (2013). Drug-vitamin D interactions: a systematic review of the literature. Nutrition in clinical practice : official publication of the American Society for Parenteral and Enteral Nutrition, 28(2), 194–208. abstrakt⬏
23. Grossmann, R. E., & Tangpricha, V. (2010). Evaluation of vehicle substances on vitamin D bioavailability: a systematic review. Molecular nutrition & food research, 54(8), 1055–1061. abstrakt⬏
24. Borel, P., Caillaud, D., & Cano, N. J. (2015). Vitamin D bioavailability: state of the art. Critical reviews in food science and nutrition, 55(9), 1193–1205. abstrakt⬏