Transkrypcja:

Cześć, tu Magdalena Burat. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku opowiem o właściwościach i profilu bezpieczeństwa wyciągu z liści bluszczu pospolitego, z którym każdy z Was z pewnością spotkał się w swojej praktyce aptecznej. Z dzisiejszego odcinka dowiecie się czy dostępne na rynku wyciągi z bluszczu są równoważne oraz jakich informacji udzielić pacjentowi, stosującemu wyciąg z Hedera helix. Zapraszam.

Na początek jednak odrobina historii. Pierwsze wzmianki o bluszczu pospolitym znaleźć można w zapiskach pochodzących ze starożytnej Babilonii i Asyrii. Wymieniany był on również w księgach Starego i Nowego Testamentu a także dziełach greckich lekarzy: Hipokratesa i Dioskorydesa.^[1]

Początkowo liście bluszczu stosowano zewnętrznie, między innymi w postaci soków do przemywania ran, wyciągów octowych do leczenia odcisków i brodawek oraz wyciągów olejowych do leczenia oparzeń.^[2]  Jako lek przeciwkaszlowy zaczęto stosować wyciągi z bluszczu dopiero w XIX wieku we Francji, a późniejsze odkrycia ujawniły, że za lecznicze działanie tej rośliny odpowiedzialne są: hederakozyd C oraz jego pochodne saponiny, między innymi alfa hederyna.

Na przestrzeni lat właściwości, skuteczność a także bezpieczeństwo wyciągu z liści bluszczu pospolitego oceniane były w licznych badaniach naukowych, co czyni go jednym z niewielu surowców farmakognostycznych, którego skuteczność potwierdzono we wiarygodnych badaniach klinicznych z randomizacją i metaanalizach tych badań z uwzględnieniem populacji pediatrycznej. Nie jest to zatem kolejny tradycyjny lek roślinny, lecz lek, którego efektywność potwierdzono zgodnie z zasadami EBM, czyli Evidence Based Medicine.

Ważną datą na karcie historii bluszczu pospolitego był rok 2016, kiedy to Komitet do spraw Ziołowych Produktów Leczniczych, z angielskiego: Committee on Herbal Medicinal Products, w skrócie HMPC, działający przy Europejskiej Agencji Leków, uznał wyciągi z bluszczu za „well established use”, czyli surowiec o ugruntowanym zastosowaniu medycznym, popartym badaniami naukowymi oraz opracował jego monografię, którą znaleźć można na stronie Europejskiej Agencji Leków.^[3]

Kolejnym krokiem milowym dla wyciągu z bluszczu z punktu widzenia Evidence Based Medicine było ukazanie się w 2022 roku metaanalizy z badań klinicznych, w której potwierdzono skuteczność wyciągu z liści bluszczu pospolitego.^[4] Wyciągi roślinne występujące w różnych preparatach nie są sobie równe, bo ważna jest metoda pozyskiwania surowca i jego ekstrakcja a także metody produkcji. Istotne jest, żeby wybierać leki roślinne, które są przebadane klinicznie i przykładem takiego ekstraktu jest wyciąg z bluszczu EA 575 zawarty w leku Prospan.

Wyciąg z bluszczu EA 575 zawarty w leku Prospan jest opatentowany, a jego mechanizm działania został udowodniony w licznych badaniach naukowych. Wyciąg z bluszczu wykazuje wielokierunkowe działanie. Po pierwsze działa sekretolitycznie, czyli zwiększa wydzielanie rzadkiego śluzu, który rozrzedza zalegającą gęstą wydzielinę w drogach oddechowych i ułatwia jej odkrztuszanie, łagodząc kaszel. Po drugie, poprzez pobudzanie receptorów β₂-adrenergicznych rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, dzięki czemu ułatwia oddychanie.^[5] Po trzecie, już przy bardzo niskich stężeniach, znacząco hamuje uwalnianie interleukiny 6 z makrofagów, dzięki czemu wykazuje również działanie przeciwzapalne, co potwierdzono w badaniu in vitro w 2016 r.^[6] Wynikiem działania sekretolitycznego oraz bronchodilatacyjnego jest złagodzenie kaszlu przez oczyszczenie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny.

Dzięki tym właściwościom wyciąg z bluszczu znalazł zastosowanie jako środek wykrztuśny w kaszlu produktywnym, który może towarzyszyć zarówno ostrym jak i przewlekłym infekcjom dróg oddechowych. Dobry profil bezpieczeństwa pozwala na zastosowanie wyciągu z bluszczu nie tylko u dorosłych ale i u dzieci. Oryginalny wyciąg z bluszczu pospolitego o symbolu EA 575, który wchodzi w skład linii produktowej Prospan może być stosowany już od 2. roku życia, w przypadku syropu lub od 6. roku życia, w przypadku pastylek do ssania oraz saszetek.

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym po prostu warto wiedzieć?

Wydając lub rekomendując lek z linii Prospan przekaż pacjentowi, że jest to lek wykrztuśny, pochodzenia roślinnego, który dzięki swojemu wielokierunkowemu działaniu łagodzi kaszel oraz ułatwia oddychanie. Poinformuj pacjenta, że oprócz upłynniania zalegającej gęstej wydzieliny oraz rozszerzania oskrzeli, wyciąg EA 575 zawarty w leku Prospan, wykazuje również działanie przeciwzapalne. Poinformuj pacjenta, że lek należy stosować co najmniej przez siedem dni, niezależnie od pory dnia – nawet wieczorem, a jeżeli dolegliwości utrzymują się lub dochodzi do pogorszenia stanu zdrowia, na przykład pojawiają się duszności, gorączka lub krwawa wydzielina z dróg oddechowych, należy pilnie skonsultować się z lekarzem.

Pacjentowi podchodzącemu z rezerwą do leków roślinnych, podważającemu ich skuteczność działania wytłumacz, że wyciąg EA 575 zawarty w lekach z linii Prospan, posiada udowodnioną naukowo skuteczność.^[8] W wieloośrodkowym, otwartym badaniu z grupą kontrolną, przeprowadzonym z udziałem pięćdziesięciorga dzieci z rozpoznanym zapaleniem oskrzeli wykazano ponadto, że wyciąg EA 575 był tak samo skuteczny jak acetylocysteina w zmniejszaniu objawów choroby, takich jak: częstość kaszlu, odkrztuszanie plwociny, płytki oddech czy ból podczas kaszlu.^[9] Z kolei w innym, podwójnie zaślepionym, kontrolowanym badaniu z randomizacją, badacze porównywali skuteczność leku Prospan w postaci kropli z ambroksolem, u pacjentów dorosłych z rozpoznanym chronicznym zapaleniem oskrzeli. Na podstawie otrzymanych wyników stwierdzono, że skuteczność wyciągu z bluszczu pospolitego jest porównywalna z syntetycznym mukolitykiem jakim jest ambroksol.^[10] Przewagą linii Prospan jest również fakt, że produkty te mogą być stosowane również wieczorem, w przeciwieństwie do na przykład acetylocysteiny, której ostatnia dawka powinna zostać przyjęta najpóźniej na cztery godziny przed snem. Warto podkreślić, że w odróżnieniu od innych leków syntetycznych, ekstrakt EA 575 zawarty w leku Prospan wykazuje udowodnione klinicznie działanie przeciwzapalne, co pomaga szybciej zwalczyć infekcję.^[6]

Jeśli starczy nam czasu możemy poinformować pacjenta, że oryginalny wyciąg z bluszczu, wchodzący w skład leków z linii Prospan, w przeciwieństwie do tradycyjnych leków roślinnych, ma skuteczność działania oraz profil bezpieczeństwa potwierdzony we wiarygodnych badaniach klinicznych z randomizacją i metaanalizach tych badań, uwzględniających również populację pediatryczną.^[4,7,8,9]

Wydając syrop Prospan, poinformuj pacjenta, że przed każdym zażyciem leku, butelka powinna zostać wstrząśnięta, ze względu na opadający na dno, naturalny osad. Wydając pastylki z wyciągiem z bluszczu pospolitego przekaż, że pastylka powinna pozostawać w jamie ustnej aż do czasu jej rozpuszczenia.

Pacjent wykupujący syrop lub saszetki z linii Prospan może zapytać o smak leku. Jeśli chodzi o płyn zawarty w saszetkach, to ma on delikatny, miętowy smak. Dodatek naturalnego aromatu miętowego oraz lewomentolu skutkuje dodatkowym, natychmiastowym odczuciem poprawy funkcji oddechowych. Syrop natomiast ma smak wiśniowy, a miękkie pastylki do ssania mają smak pomarańczowy.

Dociekliwy pacjent może zadać Ci pytanie, co oznacza skrót 5 myślnik 7,5 dwukropek 1, umieszczony na opakowaniu leku Prospan. Wartości 5-7,5:1 to wskaźnik DER, z angielskiego Drug Extract Ratio, czyli stosunek ilości surowca roślinnego do ilości otrzymanego przetworu roślinnego, np. wyciągu suchego. W przypadku leków z linii Prospan oznacza to, że 1 gram suchego wyciągu pozyskuje się z pięciu do siedmiu i pół gramów oczyszczonego, wysuszonego, rozdrobnionego i przesianego surowca.

Kluczową informacją dla diabetyków w przypadku syropów lub innych płynnych postaci leku jest zawartość cukru w preparacie. Ze względu na brak zawartości cukrów, leki z linii Prospan mogą być bezpiecznie stosowane u osób chorych na cukrzycę.

Pacjentowi poszukującemu “tańszego zamiennika” o takim samym składzie wyjaśnij, że właściwości farmakologiczne leku roślinnego ściśle korelują z warunkami jego pozyskania oraz obróbki, począwszy od doboru dobrego jakościowo surowca farmakognostycznego, przez prawidłowy proces suszenia, odpowiednio dobrane metody ekstrakcji, w tym dobór odpowiedniego ekstrahenta aż po odpowiednie warunki produkcji leku roślinnego. Wszystkie te składowe decydują o jakości otrzymanego wyciągu, a co za tym idzie zawartości składników aktywnych, które odpowiadają za działanie leku. Wyciąg EA 575, zawarty w produktach z linii Prospan to oryginalny ekstrakt z bluszczu, przy produkcji którego, jednorodność surowca sprawdza się przy pomocy chromatografii. Dlatego też nie należy zakładać, że różne ekstrakty roślinne są zamienne. Należy również pamiętać o tym, że potwierdzone badaniami działanie i bezpieczeństwo leku roślinnego, dotyczy konkretnego preparatu a nie badanej rośliny.

Pacjentowi obawiającemu się, że lek może zawierać alkohol, ponieważ na opakowaniu widnieje zapis „etanol 30%” wyjaśnij, że etanol jest rozpuszczalnikiem, stosowanym w procesie produkcji, w celu wyekstrahowania z surowca substancji czynnych. Gotowy lek jest natomiast wolny od alkoholu.

Zaniepokojony rodzic może obawiać się stosowania leku u małego dziecka. W takiej sytuacji przekaż, że syrop Prospan może być stosowany już u dzieci od drugiego roku życia. Tolerancja leku oceniona została w dużym prospektywnym badaniu klinicznym z udziałem dzieci z objawowymi chorobami układu oddechowego, wśród których znalazły się również dzieci poniżej pierwszego roku życia. W badaniu wykazano dobrą tolerancję w trakcie siedmiodniowej kuracji, a jedynymi zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były delikatne zaburzenia żołądkowo-jelitowe.^[11] Lek Prospan jest bezpieczny również dla pacjentów chorych na astmę, w odróżnieniu od innych leków syntetycznych takich jak acetylocysteina czy ambroksol.^[12]

To już wszystko jeśli chodzi o lecznicze właściwości i zastosowanie wyciągu z liści Hedera helix. Na koniec chciałabym jeszcze podzielić się z Wami ciekawostką. Otóż, jak zapewne pamiętacie z zajęć łaciny, słowo „sapo” od którego pochodzi nazwa substancji czynnych zawartych w bluszczu pospolitym czyli saponiny, oznacza mydła. Fakt ten był chętnie wykorzystywany w tradycji ludowej i liście bluszczu służyły do produkcji mydlin. Odwary ze starszych, ciemnozielonych liści bluszczu stosowano do prania wełny czy jedwabiu, zapobiegały one mechaceniu się tkanin a nawet odświeżały wyblakłe kolory. Obecnie również można zaobserwować powracające zainteresowanie bluszczem jako środkiem piorącym. Na wielu stronach o tematyce zielarskiej, „eco” czy „bio” można znaleźć zarówno przepisy jak i doświadczenia z wykorzystaniem liści bluszczu jako środka piorącego.

I to już wszystko na dzisiaj, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.

Czytaj też: W czym wyciąg z bluszczu (Prospan) jest lepszym wyborem od innych syropów na kaszel mokry? – Wyjaśniamy!

Źródła:

1. Nartowska, J. Bluszcz pospolity – pnącze lecznicze i ozdobne. Panacea Nr 1 (42), styczeń – marzec 2013:5–7.
2. Long V. (2017). The Use of Ivy in Dermatology. JAMA dermatology, 153(4), 284. https://doi.org/10.1001/jamadermatol.2016.0529
3. European Medicines Agency (EMA). (2018). Hederae helicis folium – herbal medicinal product. Pobrano z: https://www.ema.europa.eu/en/medicines/herbal/hederae-helicis-folium
4. Völp, A., Schmitz, J., Bulitta, M. et al. Ivy leaves extract EA 575 in the treatment of cough during acute respiratory tract infections: meta-analysis of double-blind, randomized, placebo-controlled trials. Sci Rep 12, 20041 (2022). https://doi.org/10.1038/s41598-022-24393-1
5. Meurer, F., Schulte-Michels, J., Häberlein, H., Franken, S. (2021). Ivy leaves dry extract EA 575® mediates biased β2-adrenergic receptor signaling. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 90, 153645.
6. Schulte-Michels, J.; Runkel, F.; Gokorsch, S.; Häberlein, H. (2016). Ivy leaves dry extract EA 575® decreases LPS-induced IL-6 release from murine macrophages. Die Pharmazie-An International Journal of Pharmaceutical Sciences. 71 (3), 158-161
7. Zeil, S., Schwanebeck, U. i Vogelberg, C. (2014). Tolerance and effect of an add-on treatment with a cough medicine containing ivy leaves dry extract on lung function in children with bronchial asthma. Phytomedicine: international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 21(10), 1216–1220.
8. Schaefer, A., Kehr, M. S., Giannetti, B. M., Bulitta, M., Staiger, C. (2016). A randomized, controlled, double-blind, multi-center trial to evaluate the efficacy and safety of a liquid containing ivy leaves dry extract (EA 575®) vs. placebo in the treatment of adults with acute cough. Die Pharmazie, 71(9), 504–509.
9. Bolbot, Y., Prokhorov, E., Mokia, S., Yurtseva, A. (2004). Comparing the efficacy and safety of high-concentrate (5-7.5: 1) ivy leaves extract and acetylcysteine for treatment of children with acute bronchitis. Drugs of Ukraine, 11, 1-4.
10. Meyer Wegener, J., Liebscher, K., Hettich, M., Kastner, H.-G. (1993). Ivy versus Ambroxol in chronic bronchitis. Zeitschrift für Allgemeinmedizin, 69 (3), 61-66.
11. Kraft, K. (2004). Tolerability of dried ivy leaf extract in children. Zeitschrift für Phytotherapie, 25, 179-81.
12. ChPL ACC