Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu, ponieważ wpływa na podziały komórkowe i zapobiega wadom cewy nerwowej u dziecka, których konsekwencją może być bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa lub czaszki. Na co dzień jest dostarczany wraz z pożywieniem w postaci folianów, natomiast w okresie ciąży, żeby zapobiec niedoborom, potrzebna jest dodatkowa suplementacja. (Patrz: “Suplementy diety w ciąży – zalecenia i preparaty”.)
Wytyczne na całym świecie różnią się zalecanym czasem stosowania kwasu foliowego, ale wszystkie wskazują, że najważniejsze jest jego wdrożenie 3 miesiące przed koncepcją i przez pierwsze 3 miesiące ciąży (pierwszy trymestr). Wydłużenie tego okresu jest tematem wielu debat w środowisku naukowym.
Polskie rekomendacje
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) zaleca, aby każda zdrowa kobieta, u której ani w poprzedniej ciąży, ani w wywiadzie rodzinnym nie występowały wady płodu, stosowała kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę w okresie przedkoncepcyjnym przez min. 12 tygodni i podczas 1. trymestru. Ponadto wg opinii autorów wytycznych (jak zaznaczono w wytycznych, nie jest to wniosek płynący z badań klinicznych, lecz opinia polskich ekspertów) suplementacja po 1. trymestrze i w trakcie karmienia piersią również jest wskazana.
Ponadto według opinii PTGiP zaleca się zwiększoną podaż (0,8 mg kwasu foliowego/dobę + witamina B12 + metafolina) u tak zwanej grupy pośredniego ryzyka, czyli m.in. u kobiet:
- otyłych,
- ze stwierdzonymi wadami płodu w rodzinie,
- mających obniżoną aktywność enzymu MTHFR,
- z cukrzycą.
Witamina B12 jest niezbędna, aby kwas foliowy mógł ulec przemianom do swojej aktywnej formy, czyli 5-metylotetrahydrofolianu. Gdyby jej ilość była zbyt mała, to stężenie niezmetabolizowanego kwasu foliowego we krwi mogłoby narastać, dając ryzyko powikłań ciąży (np. hiperhomocysteinemii). Między innymi stąd też w zaleceniach PTGiP są obie te witaminy lub od razu aktywna postać folianu, czyli metafolina.
Stosowanie jeszcze większych dawek – 5 mg/dobę (w tym metafolina) + witamina B12 przez 12. tygodni przed ciążą i w 1. trymestrze, a następnie 0,8 mg/dobę przez resztę ciąży i w okresie laktacji jest zalecane u grupy wysokiego ryzyka, czyli przy stwierdzeniu wad cewy nerwowej u matki, ojca lub ich potomstwa, oraz u chorych na padaczkę. Należy jednak pamiętać, że u kobiet przyjmujących leki przeciwpadaczkowe stosowanie tak dużych dawek może doprowadzić do obniżenia progu drgawkowego.
Nieuzasadnione stosowanie dużych dawek kwasu foliowego przez ciężarną może zwiększać ryzyko uszkodzenia płodu. Może mieć również wpływ na wystąpienie insulinooporności, cukrzycy typu 2. i otyłości w późniejszym życiu dziecka.[1]
Zalecenia WHO
Według WHO kwas foliowy powinien być stosowany w dawce 0,4 mg/dobę przez 12 miesięcy przed zajściem w ciążę i podczas 1. trymestru. Brakuje natomiast wytycznych dotyczących pozostałych miesięcy ciąży i podczas karmienia piersią.[2]
Zalecenia amerykańskie
Amerykańscy eksperci z USPSTF zalecają każdej kobiecie w wieku rozrodczym suplementację 0,4-0,8 mg kwasu foliowego na dobę ze względu na to, że co druga ciąża w Stanach Zjednoczonych jest nieplanowana. Na temat suplementacji w okresie ciąży i w czasie karmienia piersią zajmują takie samo stanowisko jak WHO.[3]
Metafolina
W organizmie ludzkim istnieje gen MTHFR odpowiedzialny za produkcję enzymu – reduktazy – biorącego udział w metabolizmie folianów. U części populacji dochodzi do jego mutacji, która zaburza cały szlak przemian witaminy B11 i prowadzi m.in. do homocysteinemii. Aby temu zapobiec, podaje się od razu jej aktywną formę, czyli metafolinę. Jej skuteczność w zapobieganiu wadom rozwojowym jest podobna do skuteczności kwasu foliowego.
Eksperci PTGiP na podstawie dostępnych badań i analiz uważają, że ocena polimorfizmu MTHFR ma małą wartość predykcyjną w diagnostyce pod kątem ryzyka urodzenia dziecka z wadą rozwojową OUN i nie zmieniają rekomendacji w suplementacji z kwasu foliowego na samą metafolinę.[4]
Dodatkowe wskazania w suplementacji kwasu foliowego
Liczne prace badawcze wykazywały, że istnieje związek między suplementacją kwasu foliowego a zmniejszeniem częstotliwości występowania wad serca i układu moczowego, ale według przeglądu Cochrane z 2013 roku oceniającego wpływ suplementacji folianów na różne parametry biochemiczne i hematologiczne u ciężarnych, obecnie nie ma wystarczającej ilości dowodów, żeby uznać, że kwas foliowy zapobiega innym komplikacjom ciąży niż wady cewy nerwowej.[5]
Piśmiennictwo
- Bomba-Opoń D, Hirne L, Kalinka J, Seremak-Mrozikiewicz A: Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017. pełny tekst.pdf⬏
- WHO: Periconceptional folic acid supplementation to prevent neural tube defects. pełny tekst [aktualizacja: 11.02.2019]⬏
- USPSTF, Folic Acid for the Prevention of Neural Tube Defects: Preventive Medication, pełny tekst⬏
- Moczulska H, Pesz K, Gach A, i in.: Stanowisko eskpertów Polskiego Towarzystwa Genetyki i Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w sprawie zlecenia i interpretacji wyników badań pod kątem wariantów genetycznych w genie MTHFR. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2017. pełny tekst .pdf⬏
- Lassi ZS, Salam RA, Haider BA, Bhutta ZA: Folic acid supplementation during pregnancy for maternal health and pregnancy outcomes. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013. pełny tekst .pdf⬏
Najnowsze rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2020 roku dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych (link) podtrzymują polskie zalecenia przytoczone w artykule: “u wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4 mg/d w postaci suplementów, jako uzupełnienie naturalnej, bogatej w foliany diety; w I trymestrze (do 12. tygodnia ciąży) stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4–0,8 mg/d; po 12. tygodniu i w okresie karmienia w populacji kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka, stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6–0,8 mg/d”.
Dziękujemy za komentarz 🙂