Zaparcie objawia się zbyt małą ilością wypróżnień (mniej niż 2 razy w tygodniu). Może być definiowane jako zmiana rytmu wypróżnień lub oddawanie stolca z większym trudem. Leki stosowane w zaparciach to: laktuloza (Lactulose – MIP), makrogole (Forlax) bisakodyl (Bisacodyl VP), antrazwiązki (Alax, Xenna), czopki glicerolowe i siarczan magnezu tzw. “sól gorzka”.[1]
Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?
Dawkowanie niektórych leków, dostępnych bez recepty przedstawiono poniżej:
- związki antrachinowe: początek działania tej grupy związków można zaobserwować z około sześciogodzinnym opóźnieniem, dlatego zalecane jest ich stosowane wieczorem, popijając szklanką wody; maksymalna dobowa dawka antrazwiązków to 30 mg na dobę, a stosowanie należy ograniczyć do 1-2 tygodni ze względu na ryzyko rozwinięcia tolerancji i „rozleniwienia jelit”;[2]
- laktuloza (Lactulose – MIP): 1 raz dziennie na czczo lub podczas śniadania albo w 2–3 dawkach podzielonych; syrop można rozcieńczyć wodą lub sokiem owocowym; w zaparciach u dorosłych zwykle stosuje się 15–45 ml/d; następnie dawkę leku dostosowuje się indywidualnie; zwykle dawka podtrzymująca wynosi 10–25 ml/d;[3]
- makrogole (Forlax, Xenna Balance) – w leczeniu zaparć 10 g proszku (zawartość torebki) należy rozpuścić w szklance wody; zwykle stosuje się 1–2 torebki dziennie, najlepiej rano; efekt działania następuje po 24–48 h; nie powinno się stosować tej grupy leków dłużej niż 3 miesiące;[4]
- bisakodyl (Dulcobis) – w leczeniu krótkotrwałych zaparć stosuje się 1-2 tabletki dojelitowe (5-10 mg) przed snem, aby spowodować wypróżnienie rano; nie należy go stosować dłużej niż 5 dni; bisakodyl można podawać od 12 roku życia;[5]
- sól gorzka — w przypadku zaparć, w szklance wody należy rozprowadzić 10-15 g, czyli łyżkę proszku, następnie wypić; roztwór pić raz na dobę;
- czopki glicerolowe — czopki 2 g — jednorazowo 1 do 2 czopków, efekt przeczyszczający można zaobserwować po 15 – 60 minutach od zastosowania.
Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?
Wyjaśnij pacjentowi, jakie są najczęstsze przyczyny zaparć. Zbyt mała aktywność fizyczna, nieodpowiednia dieta, uboga w błonnik, picie zbyt małej ilości płynów, unieruchomienie przez pewien okres czasu np. na skutek choroby mogą wpływać na powstawanie sporadycznych i przewlekłych zaparć.
Zwróć także szczególną uwagę na objawy towarzyszące zaparciom takie jak np. utrata masy ciała, osłabienie, gorączka, wystąpienie objawów świadczących o utracie krwi (smoliste stolce, dodatni wynik testu na krew utajoną w stolcu, niedokrwistość), występowanie w wywiadzie rodzinnym raka jelita grubego, wiek powyżej 45 roku życia. Mogą one świadczyć o współwystępowaniu poważniejszych schorzeń i konieczna może okazać się konsultacja lekarska.
Czy leczenie przynosi efekty?
Zaparcia mogą być spowodowane nadużywaniem środków przeczyszczających — zapytaj pacjenta, jakie leki stosuje, w jakich dawkach i jak często. Jeśli zauważysz, że pacjent zażywa leki przeczyszczające zbyt często i zbyt dużo, w pierwszej kolejności zachęć go do ich odstawienia.
Zapytaj pacjenta, jakie objawy uznaje za najbardziej dokuczliwe – twardy stolec, mała częstotliwość wypróżnień, uczucie niepełnego wypróżnienia, a także wzdęcie, ból i ogólne złe samopoczucie mogą sugerować zespół jelita drażliwego (postać z zaparciem).
Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?
Do najczęstszych działań niepożądanych leków stosowanych w zaparciach należą:
- laktuloza — skurcze, wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej;
- makrogole — nudności, wzdęcie i bóle brzucha, szczególnie w początkowym okresie leczenia;
- antrachinony — skurcze i bóle brzucha, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.
Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?
Zapytaj pacjenta, jak często występuje u niego problem zaparcia, czy jest to jednorazowy epizod, czy pacjent cierpi na zaparcia przewlekłe.
Zaparcia mogą pojawiać się okazjonalnie np. przez zmianę diety lub podczas podróży.
Przewlekłe zaparcia mogą być objawem różnych chorób np. zespół jelita drażliwego, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego, hipokaliemia i hipomagnezemia.
Zaparcia mogą powstawać na skutek stosowania niektórych leków np. duże dawki żelaza, związki glinu lub wapnia, moklobemid (Aurorix), amitryptylina (Amitriptylinum VP), ondansetron (Setronon), leki przeciwpsychotyczne (np. klozapina (Klozapol), haloperydol (Haloperidolum), rysperydon (Orizon), chlorpromazyna (Fenactil), blokery kanału wapniowego, diuretyki, klonidyna.[6]
Jeśli pacjent skarży się na objawy, takie jak spadek masy ciała lub smoliste stolce bezzwłocznie skieruj go do lekarza.
W rozmowie z pacjentem przypomnij mu, że leków przeczyszczających nie powinno się podawać przez długi okres, bez zbadania przyczyny zaparć. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i hipokaliemii.[5]
Zaproponuj zmiany w stylu życia
Pierwszym etapem leczenia zaparć zawsze powinno być dostosowanie diety, zwiększenie ilości wypijanych płynów oraz zwiększenie aktywności fizycznej.[7]
W przewlekłych zaparciach ważnym elementem leczenia jest odpowiednia dieta. Błonnik w jelitach sprzyja także rozwojowi przyjaznych probiotycznych bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. (Colon C, Błonnik+żywe kultury bakterii, Nasiona babki płesznik). Poinformuj pacjenta, że do produktów bogatych w błonnik należą m.in.: płatki owsiane, otręby, owoce (np. maliny, truskawki, jabłka, gruszki, owoce suszone), warzywa (np. marchew, dynia, buraki, papryka, brokuły), produkty pełnoziarniste (chleb żytni, kasza gryczana, brązowy ryż, musli). Możesz wydrukować ulotkę na temat diety zalecanej w przewlekłych zaparciach. Znajdziesz ją TU.
Piśmiennictwo:
- Krogh K, Chiarioni G, Whitehead W.: Management of chronic constipation in adults. United European Gastroenterology Journal. 2017;5(4):465-472. pełny tekst⬏
- ChPL Xenna⬏
- ChPL: Lactulose – MIP [z dnia 29.09.2008 r.]⬏
- ChPL: Forlax [z dnia 21.12.2009]⬏
- ChPL: Dulcobis [z dnia 28.04.2016]⬏⬏
- Fosnes GS, Lydersen S, Farup PG.: Constipation and diarrhoea — common adverse drug reactions? A cross sectional study in the general population. BMC Clinical Pharmacology. 2011;11:2. pełny tekst⬏
- Krogh K, Chiarioni G, Whitehead W.: Management of chronic constipation in adults. United European Gastroenterology Journal. 2017;5(4):465-472. pełny tekst⬏
