Transkrypcja

Cześć, tu Dawid Panek. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku opowiem o żelazie. Jakich informacji udzielić pacjentowi i na co uważać? Zapraszam.

Żelazo jako surowiec było znane już dwa tysiące lat przed naszą erą w Egipcie i Mezopotamii. Jego wpływ na organizm został jednak odkryty i dokładnie zbadany znacznie później. Mimo to już uważany za ojca medycyny Hipokrates stosował sole żelaza zewnętrznie jako środek ściągający. W szesnastym wieku żelaza używano już natomiast do leczenia szerokiej grupy przypadłości jak na przykład: łysienie, trądzik, hemoroidy, gruźlica, biegunka, gorączka czy stany zapalne pęcherza moczowego. Odkrycie żelaza we krwi datuje się na tysiąc siedemset trzynasty rok, jednak zrozumienie jego metabolizmu zajęło naukowcom prawie dwa wieki.

Żelazo jest niezbędnym elementem przyczyniającym się do prawidłowego funkcjonowania ustroju. [ON#1] Rola żelaza opiera się na jego obecności w hemoglobinie, gdzie transportuje tlen, w szpiku kostnym, w którym dochodzi do tworzenia czerwonych krwinek, w mioglobinie, białku występującym w mięśniach, a także w enzymach, umożliwiając ich działanie.

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?

Wskazaniami do przyjmowania preparatów z żelazem jest zapobieganie i leczenie niedokrwistości, związanej z niedoborem tego pierwiastka. [ON#2] Objawy, które mogą wskazywać pacjentowi na niedobór żelaza  to utrata energii, bladość skóry, sińce pod oczami, pogorszenie stanu włosów i paznokci, bóle głowy, obniżenie koncentracji i zapamiętywania, a także zajady w kącikach ust. Główną podstawą do stwierdzenia niedoborów żelaza są jednak badania diagnostyczne.

Żelazo, którym dysponujemy w aptece występuje w postaci różnych form, mogących różnić się od siebie między innymi przyswajalnością. Dostępne są preparaty z: fumaranem żelaza, diglicynianem żelaza, czyli chelatem aminokwasowym, glukonianem żelaza lub żelazo w postaci liposomów. Badanie przeprowadzone w celu porównania skuteczności chelatu żelaza z siarczanem żelaza, wykazało przewagę chelatu w leczeniu anemii. Wyniki innego randomizowanego badania okazały się jednak odmienne i nie zaprezentowały znaczących różnić w efektywności dwóch form tego pierwiastka.

W aptece oprócz preparatów na receptę zawierających żelazo znajdziemy także lek OTC oraz suplementy diety. Ascofer, czyli jedyny lek bez recepty zawiera dwadzieścia trzy i dwie dziesiąte miligrama jonów żelaza w jednej tabletce. Dorośli powinni przyjmować go w zależności od wskazania albo trzy do czterech razy dziennie po dwie tabletki w celu uzupełnienia niedoborów albo zapobiegawczo trzy razy dziennie po jednej tabletce. W przypadku dzieci dawki należy odpowiednio zmniejszyć. U dzieci powyżej trzech lat leczniczo stosuje się od czterech do sześciu miligramów żelaza na kilogram masy ciała, w dawkach podzielonych, a zapobiegawczo dwa miligramy żelaza na kilogram masy ciała, na dobę również w dawkach podzielonych. Oprócz tego dostępna jest szeroka gama suplementów diety zawierających różne formy żelaza. Dodatkowo powinno się zwrócić uwagę na ilość miligramów jonów żelaza, a nie całej soli.

Preparaty żelaza zaleca się przyjmować razem z witaminą C, aby zwiększyć jego biodostępność. W tym celu razem z tabletką żelaza warto zażyć kwas askorbinowy w dawce dwustu miligramów lub wypić pół szklanki soku pomarańczowego.

Pierwsze oznaki lepszego samopoczucia oraz zwiększenia witalności organizmu mogą pojawić się nawet po tygodniu stosowania. Jest to jednak za krótki okres, aby poprawić wyniki badań laboratoryjnych, w tym podwyższyć hematokryt.  Taka suplementacja będzie więc nieskuteczna i poziom żelaza nie zostanie ustabilizowany. Warto, aby pacjent wykonał badania diagnostyczne, na podstawie których terapia będzie mogła zostać zakończona lub kontynuowana.

Najbardziej powszechnym działaniem niepożądanym występującym przy doustnym stosowaniu żelaza jest ciemne zabarwienie i smolistość stolca. Jest to jednak naturalne zjawisko, a jego brak może świadczyć o nieprzyjęciu lub nieregularnym zażywaniu żelaza.  Mogą także pojawić się objawy nietolerancji ze strony przewodu pokarmowego. W takim przypadku zaleca się przyjmować preparat po posiłku, mając jednak na uwadze, że jego wchłanianie będzie mniejsze. Wielu pacjentom towarzyszy również uczucie metalicznego posmaku w ustach.

W trakcie zażywania preparatów żelaza należy zwrócić uwagę na produkty, które będą osłabiały jego wchłanianie. Mowa tu na przykład o otrębach i płatkach owsianych, będących źródłem kwasu fitynowego czy bogatych w kwas szczawiowy rabarbarze i szczawiu. Te same reguły co spożywania posiłków bogatych w żelazo tyczą się także przyjmowania żelaza w postaci preparatów doustnych. Te należy łykać na czczo lub w odstępach między posiłkami. Jeżeli chodzi o leki, które mogą osłabić wchłanianie żelaza to do tej grupy zaliczamy tetracykliny, neomycynę czy inhibitory pompy protonowej. Żelazo również może wpłynąć na przyswajalność innych leków, dlatego powinno się zachować odstęp czasowy między jego preparatami, a między innymi bisfosfonianami, metyldopą, penicyliną i lewotyroksyną. Jeżeli pacjent przyjmuje inne witaminy i składniki mineralne takie jak wapń czy cynk także należy poinformować go o możliwej interakcji i potrzebie rozdzielenia tych preparatów.

Niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza dotyczy często dzieci w wieku szkolnym. Wykazano, że może ona korelować z deficytami w rozwoju poznawczym. Wyniki metaanalizy przeprowadzonej w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku świadczą o pozytywnym wpływie suplementacji żelaza na koncentrację, pamięć oraz skupienie uwagi u dzieci.

To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.