Synonimy: żeń-szeń indyjski, żeń-szeń ajurwedyjski
Synonimy: żeń-szeń chiński, żeń-szeń azjatycki, żeń-szeń koreański
Żeń-szeń właściwy jest najbardziej znanym i najszerzej stosowanym gatunkiem żeń-szenia. Wykorzystywany jest powszechnie jako środek adaptogenny, poprawiający wytrzymałość organizmu na stres. Jest składnikiem wielu suplementów diety przeznaczonych m.in. dla osób starszych. Surowcem występującym w preparatach jest sproszkowany korzeń lub ekstrakt.
Działanie i zastosowanie żeń-szenia właściwego
Aktywnymi składnikami korzenia żeń-szenia właściwego są przede wszystkim saponiny triterpenowe, nazywane ginsenozydami. Pozostałe składniki to m.in. pektyny, flawonoidy i witaminy z grupy B. Żeń-szeń właściwy wykazał skuteczność kliniczną w osłabieniu funkcji poznawczych, POChP, dysfunkach seksualnych, profilaktyce grypy i redukcji zmęczenia w przebiegu stwardnienia rozsianego. Ponadto pojedyncze badania wskazują na pewną skuteczność surowca w ADHD, chorobie Alzheimera, redukcji zmęczenia u pacjentów onkologicznych, cukrzycy, nadciśnieniu i łagodzeniu objawów menopauzy. Dowody na skuteczność żeń-szenia w łagodzeniu zmęczenia są sprzeczne. Według przeprowadzonych badań żeń-szeń nie poprawia wyników sportowych.
Skuteczność żeń-szenia właściwego potwierdzona w badaniach klinicznych
Dowiedziono skuteczności żeń-szenia właściwego w leczeniu takich wskazań jak:
- Osłabienie funkcji poznawczych – wyniki badań klinicznych wskazują, że przyjmowanie żeń-szenia może usprawniać proces myślenia, zwiększać uwagę i skracać czas reakcji u osób w średnim wieku, jednak działanie to nie było obserwowane u osób młodych. Ponadto połączenie żeń-szenia i miłorzębu poprawiało pamięć u zdrowych uczestników badań w wieku powyżej 38 lat.[1]
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – metaanaliza 12 badań klinicznych, obejmujących łącznie 1560 pacjentów ze stabilną postacią POChP, wykazała, że u 53% pacjentów przyjmujących preparaty z żeń-szeniem dochodziło do poprawy w zakresie czynności płuc oraz jakości życia względem placebo. Warto jednak zaznaczyć, że suplementacja miała niewielki wpływ na wartość FEV1, a uwzględnione w metaanalizie badania cechowała niska jakość i ryzyko błędu.[2] Ponadto żeń-szeń wydaje się nie zmniejszać ryzyka zaostrzeń POChP u pacjentów z postacią choroby umiarkowaną do ciężkiej.[3]
- Dysfunkcje seksualne – doustna suplementacja żeń-szeniem w ilości 700–2700 mg na dobę wiązała się z poprawą funkcji seksualnych u mężczyzn, u których występowały zaburzenia erekcji.[4][5] Z kolei stosowanie miejscowo kremu zawierającego m.in. żeń-szeń i korzeń arcydzięgla wpływało korzystnie na opóźnienie wytrysku u mężczyzn z problemem przedwczesnego wytrysku.[6] U kobiet w okresie menopauzy przyjmowanie 3 g sproszkowanego żeń-szenia na dobę poprawiało satysfakcję ze stosunków w porównaniu z placebo.[7] Inne badania wykazały dodatkowo, że suplementacja preparatem złożonym, m.in. z żeń-szeniem i miłorzębem japońskim, przez 4 tygodnie wpływa korzystnie na zwiększenie zadowolenia ze stosunków seksualnych u kobiet uprzednio nieusatysfakcjonowanych.[8]
- Infekcje wirusem grypy – jedno niewielkie badanie kliniczne wykazało, że stosowanie 100 mg na dobę ekstraktu z żeń-szenia na 4 tygodnie przed planowanym szczepieniem przeciwko grypie i przez kolejne 8 tygodni zmniejszało ryzyko zachorowania o 65% w porównaniu z grupą otrzymującą placebo.[9]
- Zmęczenie w przebiegu stwardnienia rozsianego (SM) – suplementacja żeń-szeniem właściwym w ilości 500 mg na dobę przez trzy miesiące redukowała objawy zmęczenia i wpływała na poprawę jakości życia u pacjentek z SM.[10]
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność żeń-szenia właściwego
Ekstrakty z żeń-szenia były badane pod kątem potencjalnej skuteczności w wielu schorzeniach, m.in. u dzieci z ADHD, w chorobie Alzheimera, zmęczeniu towarzyszącemu chorobie nowotworowej, cukrzycy, nadciśnieniu czy objawach menopauzy, jednak mimo że pojedyncze badania wykazały pewną korzyść w tych wskazaniach, wyniki innych badań ich nie potwierdzają lub próby przeprowadzono na zbyt małej populacji, bez uwzględnienia grupy kontrolnej i/lub zaślepienia, przez co są one zbyt niskiej jakości, aby jednoznacznie określić skuteczność surowca.
Żeń-szeń jest składnikiem wielu preparatów mających na celu redukcję zmęczenia, jednak wyniki badań nie wskazują jednoznacznie jego skuteczności w tym kierunku i pozostają sprzeczne.
Mimo dużego zainteresowania potencjalnym wpływem żeń-szenia na poprawę wyników sportowych wiele przeprowadzonych badań klinicznych nie potwierdza jego skuteczności w tym wskazaniu.
Bezpieczeństwo stosowania żeń-szenia właściwego
Żeń-szeń stosowany przez okres do 6 miesięcy był w badaniach dobrze tolerowany. Najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym była bezsenność. Rzadziej podczas leczenia mogą wystąpić krwawienia z pochwy, zatrzymanie miesiączki, zaburzenia krążenia, obrzęki, obniżenie apetytu, biegunka i zawroty głowy.
Żeń-szeń właściwy w ciąży i podczas laktacji
Jeden ze składników żeń-szenia ginsenozyd Rb1 wykazał w modelach zwierzęcych działanie teratogenne, dlatego nie zaleca się jego stosowania podczas ciąży.
Interakcje żeń-szenia właściwego
Według badań in vitro niektóre ze składników żeń-szenia mogą hamować agregację płytek krwi, dlatego należy zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania suplementów z lekami przeciwzakrzepowymi i/lub przeciwpłytkowymi. Warto jednak zaznaczyć, że badania kliniczne nie potwierdzają antyagregacyjnego działania żeń-szenia. U pacjentów stosujących leki przeciwcukrzycowe należy monitorować poziom glukozy, ponieważ suplementy z żeń-szeniem mogą obniżać jej stężenie we krwi, co potencjalnie może zwiększyć ryzyko hipoglikemii. Teoretycznie połączenie żeń-szenia i kofeiny może nasilać działanie pobudzające. Ponadto żeń-szeń może wpływać na metabolizm takich leków jak teofilina, tramadol, midazolam czy blokery kanału wapniowego. Jedno badanie kliniczne wykazało również, że krótkotrwałe stosowanie żeń-szenia może wydłużać odstęp QT, zwiększając ryzyko zaburzeń rytmu serca, np. podczas stosowania amiodaronu.
Zobacz też:
Preparaty dostępne na rynku zawierające żeń-szeń właściwy
Dostępne w obrocie preparaty z żeń-szeniem właściwym mają status suplementów diety. Ich przykłady zostały przedstawione w tabeli poniżej.
Wybrane suplementy diety zawierające żeń-szeń właściwy:
| Nazwa preparatu | Zawartość żeń-szenia właściwego w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Naturell Żeń-szeń Forte | 250 mg wyciągu
Pozostałe składniki: Lukrecja gładka, niacyna, kwas pantotenowy, ryboflawina, wit. B6, tiamina |
Suplement diety wspierający siły witalne organizmu. |
| Olimp Gold Żeń-szeń complex | 200 mg ekstraktu
Pozostałe składniki: Ekstrakt żeń-szenia amerykańskiego (Panax quinquefolius), ekstrakt żeń-szenia syberyjskiego (Eleutherococcus senticosus), ekstrakt pieprzu czarnego Bioperine®, magnez |
Suplement diety przeznaczony dla osób dorosłych dążących do utrzymania należytej sprawności fizycznej i umysłowej oraz do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia. |
| Bodymax 50+ | 100 mg wyciągu zawierającego 8% ginsenozydów
Pozostałe składniki: Wit. D, wit. E, wit. C, tiamina, ryboflawina, niacyna, wit. B6, kwas foliowy, wit. B12, biotyna, kwas pantotenowy, magnez, żelazo, cynk, miedź, selen, jod |
Suplement diety zawierający specjalnie skomponowany zestaw witamin i minerałów dla osób po 50. r.ż., dodatkowo wzmocniony wyciągiem z żeń-szenia. |
| Permen King | 166,6 mg ekstraktu zawierającego 16% ginsenozydów
Pozostałe składniki: L-arginina, ekstrakt z buzdyganka naziemnego, ekstrakt z żurawiny wielkoowocowej |
Suplement diety zawierający składniki wspomagające wywołanie erekcji. |
| Memobon | 50 mg ekstraktu
Pozostałe składniki: Ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego, mleczan magnezu |
Suplement diety zawierający składniki, które wspomagają pamięć i koncentrację. |
Piśmiennictwo
- Natural Medicines. (2020). Panax Ginseng. Aktualizacja: 17.12.2020.⬏
- An, X., Zhang, A. L., Yang, A. W., Lin, L., Wu, D., Guo, X., Shergis, J. L., Thien, F. C., Worsnop, C. J., Xue, C. C. (2011). Oral ginseng formulae for stable chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review. Respiratory medicine, 105(2), 165–176. https://doi.org/10.1016/j.rmed.2010.11.007⬏
- Chen, Y., Lin, L., Wu, L., Xu, Y., Shergis, J. L., Zhang, A. L., Wen, Z., Worsnop, C., Da Costa, C., Thien, F., Xue, C. C. (2020). Effect of Panax Ginseng (G115) Capsules versus Placebo on Acute Exacerbations in Patients with Moderate to Very Severe COPD: A Randomized Controlled Trial. International journal of chronic obstructive pulmonary disease, 15, 671–680. https://doi.org/10.2147/COPD.S236425⬏
- Choi, Y. D., Park, C. W., Jang, J., Kim, S. H., Jeon, H. Y., Kim, W. G., Lee, S. J., Chung, W. S. (2013). Effects of Korean ginseng berry extract on sexual function in men with erectile dysfunction: a multicenter, placebo-controlled, double-blind clinical study. International journal of impotence research, 25(2), 45–50. https://doi.org/10.1038/ijir.2012.45⬏
- Hong, B., Ji, Y. H., Hong, J. H., Nam, K. Y., Ahn, T. Y. (2002). A double-blind crossover study evaluating the efficacy of korean red ginseng in patients with erectile dysfunction: a preliminary report. The Journal of urology, 168(5), 2070–2073. https://doi.org/10.1097/01.ju.0000034387.21441.87⬏
- Choi, H. K., Jung, G. W., Moon, K. H., Xin, Z. C., Choi, Y. D., Lee, W. H., Rha, K. H., Choi, Y. J., Kim, D. K. (2000). Clinical study of SS-cream in patients with lifelong premature ejaculation. Urology, 55(2), 257–261. https://doi.org/10.1016/s0090-4295(99)00415-x⬏
- Oh, K. J., Chae, M. J., Lee, H. S., Hong, H. D., Park, K. (2010). Effects of Korean red ginseng on sexual arousal in menopausal women: placebo-controlled, double-blind crossover clinical study. The journal of sexual medicine, 7(4 Pt 1), 1469–1477. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2009.01700.x⬏
- Ito, T. Y., Polan, M. L., Whipple, B., Trant, A. S. (2006). The enhancement of female sexual function with ArginMax, a nutritional supplement, among women differing in menopausal status. Journal of sex & marital therapy, 32(5), 369–378. https://doi.org/10.1080/00926230600834901⬏
- Scaglione, F., Cattaneo, G., Alessandria, M., Cogo, R. (1996). Efficacy and safety of the standardised Ginseng extract G115 for potentiating vaccination against the influenza syndrome and protection against the common cold [corrected]. Drugs under experimental and clinical research, 22(2), 65–72.⬏
- Etemadifar, M., Sayahi, F., Abtahi, S. H., Shemshaki, H., Dorooshi, G. A., Goodarzi, M., Akbari, M., Fereidan-Esfahani, M. (2013). Ginseng in the treatment of fatigue in multiple sclerosis: a randomized, placebo-controlled, double-blind pilot study. The International journal of neuroscience, 123(7), 480–486. https://doi.org/10.3109/00207454.2013.764499⬏
Czy są dostępne dowody naukowe wskazujące, że żeń-szeń podnosi ciśnienie krwi i nie powinien być stosowany przez osoby leczące się na nadciśnienie?
Ma działanie raczej neutralne/korzystne. Warto pamiętać, że nawet jakby podnosił ciśnienie o przykładowo 2-3 mmHg, to takie wartości mają znaczenie tylko z populacyjnego punktu widzenia, a nie pojedynczej osoby.