Zespół jelita drażliwego (IBS) to choroba zapalna jelit, objawiająca się przede wszystkim bólem brzucha i zmianami w rytmie, konsystencji i objętości wypróżnień.^[1] Objawom tym może towarzyszyć również parcie na stolec, wrażenie niepełnego wypróżnienia czy zgaga. Wyróżnić można postać biegunkową IBS, zaparciową i mieszaną. W przebiegu choroby dochodzi do zaburzenia perystaltyki jelit, dlatego często na przemian występują zaparcia i biegunki.

Bóle brzucha zmniejszają się lub ustępują po wypróżnieniu, często nasilają się rano po wstaniu z łóżka oraz 30-90 minut po posiłku. Charakterystyczne jest też to, że pacjenci nie odczuwają go w nocy.^[2]

W przypadku zaparć zalecane jest doraźne stosowanie osmotycznych leków przeczyszczających, takich jak makrogole (Forlax) i laktuloza (Lactulose – MIP), w przypadku biegunek stosuje się np. loperamid (Laremid, Stoperan). Leki przeciwskurczowe mogą łagodzić ból poprzez bezpośredni efekt relaksacyjny na mięśnie gładkie. Do leków regulujących perystaltykę przewodu pokarmowego należy m.in trimebutyna (Tribux, Debridat). U niektórych chorych korzystne jest podanie leków przeciwdepresyjnych, co skutkuje często osłabieniem bólów i skurczów brzucha.

Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?

Nieprawidłowe dawkowanie leków może skutkować brakiem kontroli nad objawami, dlatego wyjaśnij pacjentowi jak należy stosować każdy z preparatów. Dawkowanie niektórych preparatów przedstawiono poniżej:

• mebeweryna (Duspatalin, Duspatalin retard): Dorośli i dzieci powyżej 10 roku życia, 135-200 mg trzy razy na dobę. Konieczne jest przyjmowanie leku minimum 20 min przed posiłkiem.^[3]
• cytrynian alweryny (Spasmolina): Dorośli: 60–120 mg 3 razy dziennie. Dzieci po 12. r.ż. 60 mg 3 razy dziennie.^[4]
• loperamid (Laremid, Stoperan): dwie kapsułki początkowo, następnie jedną kapsułkę po każdym wypróżnieniu, maksymalnie 8 dni. Nie stosuje się u dzieci poniżej 6 roku życia.
• makrogole (Forlax, Xenna Balance)W leczeniu zaparć 10 g proszku (zawartość torebki) rozpuścić w szklance wody; zwykle stosuje się 1–2 torebki dziennie, najlepiej rano; efekt działania następuje po 24–48 h, nie powinno się stosować dłużej niż 3 miesiące.^[5]
• laktuloza (Lactulose – MIP): 1 raz dziennie na czczo lub podczas śniadania albo w 2–3 dawkach podzielonych. Syrop można rozcieńczyć wodą lub sokiem owocowym. W zaparciach dorośli początkowo zwykle 15–45 ml/d; następnie dawkę leku dostosować indywidualnie; zwykle dawka podtrzymująca wynosi: dorośli 10–25 ml/d.^[6]
• trimebutyna (Debridat, Tribux, Ircolon): dorośli: zazwyczaj 100 mg 3 razy dziennie, max. 600 mg na dobę.^[7]

Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?

Wyjaśnij pacjentowi na czym polega IBS, omów stosowanie poszczególnych leków w biegunce, zaparciach i przy nasilonym bólu brzucha. Poinformuj o dawkowaniu poszczególnych preparatów. Zwróć uwagę, że niektóre leki mogą przynieść oczekiwany efekt dopiero po pewnym czasie stosowania (np. laktuloza i makrogole działają dopiero po upływie 24-48 godzin). Zapytaj pacjenta jak długo trwają objawy.

Czy leczenie przynosi efekty?

W rozmowie z pacjentem zapytaj go czy odczuwa efekt stosowanych leków. Jeśli nie, zwróć uwagę, że pacjent może nieprawidłowo dawkować leki. Zapytaj czy po przyjęciu loperamidu następuje zatrzymanie biegunki i czy laktuloza skutecznie redukuje zaparcia.

Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?

Najczęstsze działania niepożądane leków stosowanych w IBS to:

• laktuloza – skurcze, wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej,
• makrogole – nudności, wzdęcie i bóle brzucha, szczególnie w początkowym okresie leczenia,
• mebewaryna – reakcje alergiczne, takie jak wysypka, pokrzywa, obrzęk twarzy,
• olej z mięty pieprzowej – zgaga,
• loperamid –  skurcze brzucha, wysypka, senność lub zawroty głowy.
• trimebutyna – często (wg ChPL ≥1/100 do <1/10): senność, uczucie zmęczenia, zawroty głowy, uczucie ciepła lub zimna, bóle głowy, apatia, suchość w ustach, zaburzenia smaku, zaburzenia żołądkowo – jelitowe, uczucie pragnienia.^[8]

Czytaj też:

Substancje immunostymulujące

Sartany

Leki przeciwdepresyjne

Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?

Wyjaśnij pacjentowi, że IBS jest chorobą przewlekłą, ale jej objawy można łagodzić za pomocą leków, diety i zmiany stylu życia. Niektórzy pacjenci cierpią na to schorzenie przez wiele lat, ale nie prowadzi ono do poważnych skutków zdrowotnych i najczęściej ma przebieg łagodny. W przebiegu choroby nie występuje gorączka ani utrata masy ciała, nie ma też zaburzeń apetytu ani pragnienia.^[2]

Wielu pacjentów cierpiących na IBS zmaga się jednocześnie problemami psychologicznymi np. lęk i depresja. Stres może powodować dodatkowe nasilenie objawów (ból brzucha i zaburzenia perystaltyki).^[9]

Objawy podobne do objawów IBS mogą też wskazywać na inne poważniejsze choroby np. nowotwory przewodu pokarmowego, celiakię lub chorobę Crohna, dlatego zawsze warto zachęcić pacjenta do konsultacji z lekarzem, aby wykluczyć inne schorzenia. Jeżeli pacjent zgłasza objawy tj. krwawe stolce, gorączkę lub utratę wagi, wymioty, utrudnienie połykania czy niedokrwistość (tzw. objawy alarmowe), skieruj go do specjalisty w trybie pilnym – konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych.

Ze względu na ryzyko uzależnienia zapytaj pacjenta, jak często stosuje loperamid. Dopuszcza się zastosowanie leku w dawce 16 mg na dobę. Wysokie dawki mogą spowodować przenikanie leku przez barierę krew-mózg i docieranie loperamidu do receptorów opioidowych w ośrodkowym układzie nerwowym, co powoduje euforię.

Pacjent cierpiący na IBS może skarżyć się także na zgagę – poinformuj go, że leki zobojętniające sok żołądkowy podawane jednocześnie z laktulozą mogą zmniejszać skuteczność jej działania. Ponadto lek może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych, a długotrwałe i częste podawanie laktulozy może powodować hipokalimię.^[6]

Ze względu na obecność sodu i potasu preparaty zawierające makrogole powinny być przyjmowane ze szczególną ostrożnością u osób z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi.

Zaproponuj zmiany w stylu życia

Poinformuj pacjenta, że czynnikiem, który znacznie może nasilać objawy jest stres. Wytłumacz jak może sobie z nim radzić –  medytacja i niektóre techniki relaksacyjne mogą okazać się pomocne. Niekiedy konieczne może okazać się wsparcie psychologiczne.^[9]

W przypadku zespołu jelita drażliwego dieta nie jest przyczyną dolegliwości, ale niektóre produkty mogą je nasilać. Dieta ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta. Warto polecić pacjentowi prowadzenie dzienniczka żywnościowego, aby zidentyfikować potencjalne zagrożenia.^[2][10]

W przypadku pacjentów borykających się z nałogiem palenia, warto zaznaczyć jak duże korzyści zdrowotne może mieć zaprzestanie palenia i zachęcić do skorzystania z preparatów dostępnych w aptece, które mogą pomóc w rzuceniu palenia.

Piśmiennictwo

1. Saha L. Irritable bowel syndrome: Pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine. World Journal of Gastroenterology : WJG. 2014;20(22):6759-6773. pełny tekst⬏
2. Czytelnia Medyczna. Wasiluk D., Ostrowska L. Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego Borgis – Nowa Medycyna 3/2010, s. 89-95⬏⬏⬏
3. ChPL Duspatalin⬏
4. ChPL Spasmolina⬏
5. ChPL Forlax⬏
6. ChPL Lactulose – MIP⬏⬏
7. ChPL Tribux⬏
8. ChPL Tribux forte⬏
9. Padhy SK, Sahoo S, Mahajan S, Sinha SK. Irritable bowel syndrome: Is it “irritable brain” or “irritable bowel”? Journal of Neurosciences in Rural Practice. 2015;6(4):568-577. pełny tekst⬏⬏
10. Cozma-Petruţ A, Loghin F, Miere D, Dumitraşcu DL. Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients! World Journal of Gastroenterology. 2017;23(21):3771-3783. pełny tekst⬏