Synonimy: cranberry, żurawina amerykańska

Żurawina wielkoowocowa jest wieloletnią rośliną, która naturalnie występuje na wilgotnych obszarach Stanów Zjednoczonych, lecz obecnie jest uprawiana również w innych krajach. Wykorzystywanym surowcem są owoce żurawiny, które od wielu lat są tradycyjnie stosowane w celu zapobiegania infekcjom dolnych dróg moczowych.

Działanie i zastosowanie żurawiny

Owoce żurawiny są źródłem antocyjanów, kwercetyny, kemferolu, kwasów organicznych, witaminy C i wielu innych substancji. Od wielu lat uważało się, że spożywanie owoców żurawiny przyczynia się do zakwaszenia moczu, a tym samym chroni przed nawracaniem infekcji dolnych dróg moczowych, lecz dowody z badań nie potwierdzają, aby żurawina zakwaszała mocz. Prawdopodobnie korzystne działanie żurawiny wynika z obecności proantocyjanidyn i niezidentyfikowanych substancji, które utrudniają przyleganie bakterii do nabłonka dróg moczowych. Liczne badania kliniczne sugerują, że żurawina może być skuteczna w redukcji ryzyka infekcji dróg moczowych. Dowody na skuteczność żurawiny w schorzeniach prostaty, poprawie glikemii, ciśnienia i poziomu lipidów, zmniejszaniu objawów przeziębienia i nadreaktywności pęcherza są niewystarczające. Żurawina jest prawdopodobnie nieskuteczna u chorych na cukrzycę typu II i osób starszych z zaburzeniami pamięci.

Skuteczność żurawiny potwierdzona w badaniach klinicznych

Liczne przeprowadzone badania kliniczne, mimo niespójnych wyników, wskazują, że stosowanie żurawiny jest prawdopodobnie skuteczne w leczeniu:

• Infekcji dróg moczowych – wyniki starszych badań klinicznych są niespójne, lecz dwie metaanalizy z 2017 roku wykazały, że stosowanie preparatów z żurawiną redukuje ryzyko nawrotu infekcji dróg moczowych o 26–33% u zdrowych kobiet, przy czym większe korzyści mogą odnieść pacjentki z często nawracającymi infekcjami. Zapobieganie infekcjom zmniejsza również użycie antybiotyków, co z kolei redukuje ryzyko rozwoju oporności bakterii na dostępne leki.^[1][2] Wyniki badań wskazują również na skuteczność żurawiny w prewencji infekcji u pacjentów pediatrycznych. Przyjmowanie preparatów z żurawiną zmniejszało konieczność stosowania antybiotyków, a niektóre badania wskazują na porównywalną skuteczność żurawiny do cefakloru i trimetoprimu wśród dzieci z nieprawidłowościami w obrębie układu moczowo-płciowego.^[3][4] Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Urologicznego z 2019 roku wskazują, że u kobiet z nawracającymi infekcjami dolnych dróg moczowych stosowanie preparatów z żurawiną (np. tabletek lub soku) może być korzystne w zmniejszaniu ryzyka nawrotów, lecz badacze podkreślają, że zalecenia opierają się na niskiej jakości badaniach.^[5] Istnieją również badania, w których porównywano skuteczność żurawiny do antybiotyków. Badanie kliniczne z udziałem starszych kobiet wykazało, że stosowanie 500 mg ekstraktu z owoców żurawiny przez 6 miesięcy w porównywalnym stopniu zapobiega nawrotom infekcji jak przyjmowanie 100 mg trimetoprimu i wiąże się z mniejszym ryzykiem działań niepożądanych.^[6] Inne badanie wykazało jednak, że stosowanie 500 mg ekstraktu 2 razy na dobę przez 12 miesięcy jest mniej skuteczne niż 480 mg trimetoprimu z sulfometoksazolem w zapobieganiu nawrotom infekcji.^[7] Dowody na skuteczność preparatów żurawinowych u kobiet ciężarnych oraz osób starszych mieszkających w domach opieki są sprzeczne, a u pacjentów cierpiących na infekcje dróg moczowych związane z pęcherzem neurogennym żurawina nie wykazała skuteczności.

Niewystarczające dowody na skuteczność żurawiny

Badanie z udziałem mężczyzn z podwyższonym poziomem antygenu sterczowego i objawami ze strony dolnych dróg moczowych wykazało, że stosowanie 1500 mg sproszkowanej żurawiny przez 6 miesięcy przyczynia się do poprawy jakości życia pacjentów, parametrów przepływu moczu i obniżenia poziomu antygenu sterczowego bez wpływu na stężenie testosteronu i CRP.^[8] Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją z udziałem mężczyzn powyżej 45. r.ż. wykazało, że przyjmowanie 250 lub 500 mg sproszkowanej żurawiny przez 6 miesięcy powoduje zmniejszenie nasilenia schorzeń prostaty według wskaźnika IPSS, a obserwowane efekty są większe w grupie stosującej wyższe dawki żurawiny.^[9]

Metaanaliza z 2020 roku wykazała, że przyjmowanie żurawiny przyczynia się do obniżenia ciśnienia skurczowego krwi i redukcji BMI względem placebo, lecz nie wpływa na ciśnienie rozkurczowe, poziom lipidów ani glikemię. Nie można więc jednoznacznie potwierdzić skuteczności stosowania żurawiny w prewencji chorób sercowo-naczyniowych.^[10]

Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie napoju żurawinowego lub sproszkowanej żurawiny przez 70 dni nie przyczynia się do redukcji częstości przeziębienia lub grypy, lecz powoduje złagodzenie objawów tych chorób.^[11]

Badanie kliniczne z udziałem kobiet z nadreaktywnością pęcherza wykazało, że dzięki przyjmowaniu 500 mg sproszkowanej żurawiny przez 24 tygodnie zmniejsza się częstość epizodów nietrzymania moczu i parcie na mocz.^[12]

Brak dowodów na skuteczność żurawiny

Przyjmowanie produktów z żurawiną nie przyczynia się do zmniejszenia stężenia glukozy na czczo, poziomu HbA_1c, trójglicerydów ani lipidów u pacjentów z cukrzycą typu II. Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z udziałem pacjentów powyżej 60. r.ż. wykazało, że picie napoju żurawinowego przez 6 tygodni nie wpływa na poprawę pamięci w porównaniu z placebo, mimo że pacjenci zgłaszali subiektywną poprawę zdolności poznawczych.^[13]

Bezpieczeństwo stosowania żurawiny

W badaniach klinicznych stosowano do 300 ml na dobę soku żurawinowego lub do 1600 mg na dobę ekstraktu i u większości pacjentów nie odnotowano żadnych działań niepożądanych.^[14] Jedynie u niektórych pacjentów obserwowano zaburzenia żołądkowo-jelitowe, lecz prawdopodobnie było to związane z przyjmowaniem dużych ilości żurawiny.

Interakcje żurawiny

Potencjalnie przyjmowanie produktów z żurawiną może zmieniać stężenie we krwi atorwastatyny i nifedypiny, nasilając ich działania niepożądane. Istnieją sprzeczne dowody na wpływ żurawiny na działanie warfaryny. Opisy przypadków wskazują na nasilenie jej działania i wzrost INR. Potencjalnie flawonoidy żurawiny mogą hamować metabolizm warfaryny, nasilając jej działanie przeciwzakrzepowe. Preparaty z żurawiną mogą również wpływać na stężenie diklofenaku i flurbiprofenu. Owoce żurawiny zawierają kwas salicylowy, co może powodować reakcje alergiczną u osób uczulonych na salicylany lub cierpiących na astmę aspirynową. Ze względu na zawartość szczawianów spożywanie dużych ilości soku żurawinowego lub skoncentrowanych wyciągów z owoców może zwiększać ryzyko kamicy nerkowej.

Preparaty dostępne na rynku zawierające żurawinę wielkoowocową

Żurawina wielkoowocowa stanowi składnik licznych preparatów, zarówno suplementów diety, jak i dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego. Wybrane preparaty zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Wybrane suplementy zawierające żurawinę wielkoowocową:

Wybrane dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego:

Piśmiennictwo

1. Luís, Â., Domingues, F., Pereira, L. (2017). Can Cranberries Contribute to Reduce the Incidence of Urinary Tract Infections? A Systematic Review with Meta-Analysis and Trial Sequential Analysis of Clinical Trials. The Journal of urology, 198(3), 614–621. https://doi.org/10.1016/j.juro.2017.03.078⬏
2. Fu, Z., Liska, D., Talan, D., Chung, M. (2017). Cranberry Reduces the Risk of Urinary Tract Infection Recurrence in Otherwise Healthy Women: A Systematic Review and Meta-Analysis. The Journal of nutrition, 147(12), 2282–2288. https://doi.org/10.3945/jn.117.254961⬏
3. Ledda, A., Belcaro, G., Dugall, M., Riva, A., Togni, S., Eggenhoffner, R., Giacomelli, L. (2017). Highly standardized cranberry extract supplementation (Anthocran®) as prophylaxis in young healthy subjects with recurrent urinary tract infections. European review for medical and pharmacological sciences, 21(2), 389–393.⬏
4. Durham, S. H., Stamm, P. L., Eiland, L. S. (2015). Cranberry Products for the Prophylaxis of Urinary Tract Infections in Pediatric Patients. The Annals of pharmacotherapy, 49(12), 1349–1356. https://doi.org/10.1177/1060028015606729⬏
5. Anger, J., Lee, U., Ackerman, A. L., Chou, R., Chughtai, B., Clemens, J. Q., Hickling, D., Kapoor, A., Kenton, K. S., Kaufman, M. R., Rondanina, M. A., Stapleton, A., Stothers, L., Chai, T. C. (2019). Recurrent Uncomplicated Urinary Tract Infections in Women: AUA/CUA/SUFU Guideline. The Journal of urology, 202(2), 282–289. https://doi.org/10.1097/JU.0000000000000296⬏
6. McMurdo, M. E., Argo, I., Phillips, G., Daly, F., Davey, P. (2009). Cranberry or trimethoprim for the prevention of recurrent urinary tract infections? A randomized controlled trial in older women. The Journal of antimicrobial chemotherapy, 63(2), 389–395. https://doi.org/10.1093/jac/dkn489⬏
7. Beerepoot, M. A., ter Riet, G., Nys, S., van der Wal, W. M., de Borgie, C. A., de Reijke, T. M., Prins, J. M., Koeijers, J., Verbon, A., Stobberingh, E., Geerlings, S. E. (2011). Cranberries vs antibiotics to prevent urinary tract infections: a randomized double-blind noninferiority trial in premenopausal women. Archives of internal medicine, 171(14), 1270–1278. https://doi.org/10.1001/archinternmed.2011.306⬏
8. Vidlar, A., Vostalova, J., Ulrichova, J., Student, V., Stejskal, D., Reichenbach, R., Vrbkova, J., Ruzicka, F., Simanek, V. (2010). The effectiveness of dried cranberries ( Vaccinium macrocarpon) in men with lower urinary tract symptoms. The British journal of nutrition, 104(8), 1181–1189. https://doi.org/10.1017/S0007114510002059⬏
9. Vidlar, A., Student, V., Jr, Vostalova, J., Fromentin, E., Roller, M., Simanek, V., Student, V. (2016). Cranberry fruit powder (Flowens™) improves lower urinary tract symptoms in men: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. World journal of urology, 34(3), 419–424. https://doi.org/10.1007/s00345-015-1611-7⬏
10. Pourmasoumi, M., Hadi, A., Najafgholizadeh, A., Joukar, F., Mansour-Ghanaei, F. (2020). The effects of cranberry on cardiovascular metabolic risk factors: A systematic review and meta-analysis. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 39(3), 774–788. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2019.04.003⬏
11. Nantz, M. P., Rowe, C. A., Muller, C., Creasy, R., Colee, J., Khoo, C., Percival, S. S. (2013). Consumption of cranberry polyphenols enhances human γδ-T cell proliferation and reduces the number of symptoms associated with colds and influenza: a randomized, placebo-controlled intervention study. Nutrition journal, 12, 161. https://doi.org/10.1186/1475-2891-12-161⬏
12. Cho, A., Eidelberg, A., Butler, D. J., Danko, D., Afshinnekoo, E., Mason, C. E., Chughtai, B. (2021). Efficacy of Daily Intake of Dried Cranberry 500 mg in Women with Overactive Bladder: A Randomized, Double-Blind, Placebo Controlled Study. The Journal of urology, 205(2), 507–513. https://doi.org/10.1097/JU.0000000000001384⬏
13. Crews, W. D., Jr, Harrison, D. W., Griffin, M. L., Addison, K., Yount, A. M., Giovenco, M. A., Hazell, J. (2005). A double-blinded, placebo-controlled, randomized trial of the neuropsychologic efficacy of cranberry juice in a sample of cognitively intact older adults: pilot study findings. Journal of alternative and complementary medicine (New York, N.Y.), 11(2), 305–309. https://doi.org/10.1089/acm.2005.11.305⬏
14. Natural Medicines. (2021). Cranberry. Aktualizacja: 08.01.2021.⬏