Słowo hemoroid pochodzi ze złączenia dwóch słów z greckiego: haema – krew i rhoos – przepływ. Guzki krwawnicze, potocznie zwane hemoroidami, posiada oczywiście każdy. Są to podśluzówkowe sploty tętniczo-żylne znajdujące się w okolicy końcowego odcinka odbytu. Pełnią one ważną funkcję – uszczelniają kanał odbytu i kontrolując oddawanie stolca i gazów. W sytuacji, gdy na skutek postępującej niewydolności naczyń splotów, zaburzeniu ulega żylny odpływ krwi, może dojść do stanu zapalnego. Wtedy mówimy o żylakach odbytu lub chorobie hemoroidalnej.

Zaparcia

Jednym z pierwszych momentów, kiedy pacjent z chorobą hemoroidalną trafia do apteki jest problem z uporczywym zaparciem. Warto wtedy zwrócić uwagę na objawy jakie wymienia, ponieważ preparaty o działaniu przeczyszczającym (zwłaszcza te działające drażniąco) przy istnieniu żylaków odbytu i uszkodzeniu błony śluzowej mogą powodować nasilenie stanu zapalnego.

Czytaj też:Przegląd leków na zaparcia[tez]

Kiedy pacjent zwraca się o pomoc do farmaceuty

Objawy choroby hemoroidalnej to:

• świąd i pieczenie w okolicy odbytu,
• uczucie parcia na stolec i niecałkowitego wypróżnienia
• bezbolesne krwawienie podczas defekacji spowodowane pękaniem powiększonego guzka (świeża i żywoczerwona krew na papierze toaletowym),
• ból spowodowany stanem zapalnym i obrzękiem, nasilający się podczas defekacji (nie jest typowym objawem, pojawia się w zaawansowanym stadium choroby, w przypadku zewnętrznych żylaków odbytu).

Następną rzeczą, która na tyle zwróci uwagę pacjenta, aby przyjść po pomoc jest krwawienie w trakcie oddawania stolca. W takiej sytuacji kluczowe znaczenie ma określenie czy konieczne będzie odesłanie pacjenta do lekarza, który określi czy to właśnie hemoroidy są źródłem pojawiającej się krwi. Krew pochodzącą z guzków krwawniczych określa się jako świeżą i żywoczerwoną. Natomiast jeżeli będzie ciemna, a krwawieniu towarzyszy ból niezbędna będzie konsultacja lekarska.^[1]. Dodatkowo powtarzające się krwawienia mogą stać się przyczyną niedokrwistości mikrocytarnej.

Rozwinięcie objawów podobnych do choroby hemoroidalnej może być spowodowane m.in. rakiem jelita grubego. Guzy położone powyżej odbytnicy mogą powodować uczucie niepełnego wypróżnienia, bólu przy defekacji czy krwawienie. Uwzględniając rosnącą zachorowalność na ten typ nowotworu (szczególnie u panów powyżej 40 roku życia) i wciąż niską wykrywalność trzeba zwracać szczególną uwagę na objawy opisywane przez pacjentów i w razie potrzeby kierować do lekarza.

Czytaj też:Przygotowanie do kolonoskopii – jakich wskazówek udzielić?[tez]

Klasyfikacja żylaków odbytu

Poziom dyskomfortu doświadczanego przez pacjentów zależy od typu żylaków oraz stopnia nasilenia objawów. W zależności od miejsca powstania powyżej lub poniżej tzw. linii zębatej są to żylaki wewnętrzne lub zewnętrzne.^[2]

Wewnętrzne żylaki odbytu nie są unerwione stąd ich występowanie nie wiąże się z bólem (z wyj. stopnia IV). Ze względu na stopień progresji rozwój guzków rozpatruje się w czterech stopniach (Ryc. 1):

• I stopień: powiększone hemoroidy są widoczne jedynie przy bezpośrednim badaniu kanału odbytu;
• II stopień: guzki uwypuklają się na zewnątrz odbytu w trakcie parcia, a następnie samoistnie powracają do pierwotnej pozycji;
• III stopień: żylaki przesuwają się poza ujście odbytu podczas odruchu parcia, a ich powrót do pierwotnej pozycji jest możliwy wskutek ręcznego odprowadzenia;
• IV stopień: charakterystyczne stałe wypadnięcie guzków, których odprowadzenie nie jest skuteczne;

Zewnętrzne hemoroidy w przeciwieństwie do wewnętrznych są w pełni unerwione. Pacjenci zwracający się do farmaceuty mogą skarżyć się na świąd lub palący ból. Dolegliwości bólowe są następstwem zakrzepów powstających w żylakach. Mogą one powstawać w obu typach hemoroidów, ale ze względu na obecność unerwienia w zewnętrznych ból będzie o wiele dotkliwszy.

Przyczyny choroby hemoroidalnej

Jednym z najważniejszych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia żylaków odbytu jest siedzący tryb życia oraz dieta ubogoresztkowa. Obie z nich powodują narastanie wysiłku niezbędnego do wypróżnienia. To zwiększone ciśnienie powoduje powiększenie hemoroidów przez zaburzenie powrotu żylnego krwi. Pozostałe najczęstsze przyczyny występowania choroby i jej nawrotów zebrano poniżej.^[3]

Co sprzyja wystąpieniu i nawrotom choroby hemoroidowej?

• powracające nawykowe zaparcia spowodowane błędami żywieniowymi,
• uporczywe biegunki,
• długie przebywanie poza pozycją wyprostowaną – siedzący tryb życia (praca biurowa, kierowcy zawodowi), uprawianie kolarstwa lub długa praca na stojąco (biegacze długodystansowi),
• ciąża, poród siłami natury,
• marskość wątroby,
• otyłość,
• urazy lub operacje w okolicy odbytnicy,
• przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych i przeciwpłytkowych (ASA, acenokumarol),
• postępujący z wiekiem spadek powrotu żylnego; zanikanie wraz z wiekiem tkanki łącznej odpowiedzialnej za właściwe umocowanie hemoroidów do leżących głębiej mięśni zwieraczy odbytu,
• seks analny,
• genetyczna skłonność do choroby,
• przedłużone przesiadywanie w toalecie,
• wzrost napięcia lub przerost mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu.

Czytaj też:

Leki zobojętniające

Czy istnieje coś takiego jak zespół nieszczelnego jelita? [Q&A]

CD

Leczenie i profilaktyka nawrotów

Przystąpienie do leczenia żylaków odbytu poleca się w sytuacji, w której pacjent skarży się na istniejące symptomy i obniżenie jakość życia. Zanim odruchowo polecimy jeden z czopków lub maści dostępnych w aptece warto przedstawić pacjentowi kilka informacji o tym jak zminimalizować ryzyko wystąpienia nawrotów:

• wprowadzić do diety dużą ilość błonnika oraz odpowiednio większej podaży wody, która sprawią, że masy kałowe staną się miękkie, a wypróżnianie uczyni łatwiejszym;
• zadbać o skrupulatną higienę odbytu, aby zapobiec rozwojowi stanów zapalnych, używanie szarego mydła i delikatnego papieru toaletowego;
• unikać długiego przesiadywania w toalecie, zadbanie o regularność wypróżnień;
• nie odwlekać wypróżnień w czasie przy odczuciu parcia na stolec;
• stosować preparaty o działaniu flebotropowym (Przegląd preparatów na hemoroidy);^[4]
• rozważyć zmianę pozycji wypróżniania na bardziej naturalną, zmniejszający kąt między tułowiem i przeciążania tłoczni brzusznej podczas wypróżniania (Ryc. 2).

Przystawka do toalety to podnóżek toaletowy, a jego cena to 80-160 zł. Pacjenta może być trudno przekonać do tak radykalnej zmiany w życiu jak pozycja oddawania stolca, ale pewne dane wskazują na znaczne skrócenie czasu trwania defekacji i ograniczenie potrzeby parcia na stolec.^[6]

Piśmiennictwo

1. Scott C Thornton. Hemorrhoids pełny tekst⬏
2. dr n. med. Jerzy Lubikowski: Żylaki odbytu, hemoroidy pełny tekst⬏
3. dr hab. med. Piotr Wałęga Medycyna Praktyczna Chirurgia 2012/05 Guzki krwawnicze i żylaki odbytu pełny tekst⬏
4. W. Steven Pray. Counseling Patients With Hemorrhoids pełny tekst⬏
5. Wojciech Moskal 26 lutego 2014 Wygraj na tronie, czyli dlaczego warto kucać, a nie siadać pełny tekst.⬏
6. Christine Dimmer, Brian Martin, Noeline Reeves and Frances Sullivan: Squatting for the prevention of haemorrhoids? ownsend Letter for Doctors & Patients, Issue No. 159, October 1996, pp. 66-70. pełny tekst [dostęp 03.01.2017]⬏