Cześć! Tu Magdalena Burat w tym odcinku cyklu Pogadanki Farmaceutyczne porozmawiamy o przeziębieniu. Co możesz doradzić pacjentowi z objawami infekcji? Na co powinien uważać? Czy i jak można odróżnić przeziębienie od grypy w aptece? Zapraszam.

Obecnie wiemy, że przeziębienie jest wirusową chorobą zakaźną górnych dróg oddechowych, jednak pierwsze ustalenia dotyczące przyczyny choroby pojawiły się dopiero w okolicy lat 30. ubiegłego wieku. Odkrycia tego dokonano badając wydzielinę z nosa osoby chorej i jej zdolność do wywołania infekcji u osób zdrowych. W tym celu przeprowadzano filtrację wydzieliny, do momentu aż w obrazie mikroskopowym przestały być widoczne bakterie, a zdolność do wywołania infekcji pozostawała niezmienna. Potwierdziło to tezę, że patogenem odpowiedzialnym za rozwój przeziębienia są wirusy, a nie jak powszechnie się sądziło – wyziębienie organizmu.^[1]

Przeziębienie, inaczej chorobę przeziębieniową, najczęściej wywołują rynowirusy, adenowirusy oraz enterowirusy, jednak pula patogenów to ponad 200 różnych wirusów. Do typowych objawów należą: ból lub drapanie w gardle przechodzące w zapalenie gardła oraz nieżyt nosa, początkowo jest to wyciek wodnistej wydzieliny, a następnie dochodzi uczucie zatkania, upośledzenie drożności nosa, a sama wydzielina staje się gęsta, żółtawa lub zielonkawa. Często u chorych pojawia się kaszel, który wraz z przebiegiem infekcji z kaszlu suchego przechodzi w kaszel produktywny. W związku z tym, że nie sposób rutynowo ustalać, jaki wirus wywołał infekcję, leczenie przeziębienia  ma charakter objawowy.  

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań? Rozmowę z pacjentem przeprowadź tak, aby dowiedzieć się jak najwięcej o objawach jakie u niego wystąpiły. Od prawidłowego wywiadu zależy przecież jakie leki polecisz. W aptekach mamy szeroką dostępność leków bez recepty, które będą łagodziły objawy przeziębienia. 

Jeżeli pacjent uskarża się na gęsty katar oraz wrażenie zatkanego nosa poleć zastosowanie kropli żeli lub aerozoli do nosa zawierających na przykład ksylometazolinę.   Zmniejszają one obrzęk błony śluzowej nosa i ułatwiają odpływ wydzieliny, nie ma jednak znaczącego działania osuszającego. W przypadku wodnistej wydzieliny z nosa warto zarekomendować również lek antyhistaminowy pierwszej generacji taki jak feniramina lub triprolidyna lub stosowane miejscowo mepyramina czy dimetinden. Ze względu na działanie antycholinergincze zmniejszają one ilość wydzieliny z nosa, a tym samym wpływają na częstotliwość wydmuchiwania nosa, kichania i czas trwania objawów.^[2] Najsilniejsze działanie osuszające błony śluzowe będzie miało ipratropium, które dostępne jest w połączeniu z ksylometazoliną. To ten lek możesz polecić pacjentom gdy wydzielina jest obfita i rzadka. Pacjentom, którzy mają wrażenie zatkanych zatok i uczucie ucisku, lecz z różnych przyczyn nie chcą stosować postaci donosowych, zaproponuj tabletki zawierające pseudoefedrynę lub saszetki zawierające fenylefrynę, które podobnie jak miejscowe sympatykomimetyki, zmniejszają przekrwienie błony śluzowej nosa. 

Dodatkowo pacjentom możesz zarekomendować wykonywanie irygacji lub inhalacji hipertonicznym roztworem soli, co również pozwala zmniejszyć obrzęk śluzówki. Inhalacje będą wpływały również na błonę śluzową jamy ustnej, gardła i tchawicy, a także oddziaływały na dolne drogi oddechowe.^[3][4]  Będą skuteczne w przypadku wystąpienia kaszlu, zarówno suchego, jak i produktywnego. Kaszlącym pacjentom  możesz polecić leki w postaci syropów oraz tabletek. W kaszlu suchym możesz polecić leki na bazie butamiratu, lewodropropizyny czy dekstrometorfanu. W kaszlu produktywnym skuteczne będą leki o działaniu mukolitycznym takie jak N-acetylocysteina, karbocysteina czy erdosteina. Dobrym wyborem będzie też gwajafenezyna, która łagodzi odruch kaszlu oraz pomaga upłynnić wydzielinę zalegającą w dogach oddechowych.

W leczeniu bólu gardła  spowodowanego przeziębieniem możesz polecić zastosowanie preparatów działających miejscowo w postaci płukanek, sprayów oraz pastylek do ssania. W zależności od pacjenta, jego preferencji i siły dolegliwości ze strony gardła, możesz zalecić preparaty ziołowe, przeciwbólowe zawierające flurbiprofen, salicylan choliny czy benzydaminę oraz miejscowo znieczulające z lidokainą czy benzokainą.

Doustne przyjmowanie leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, takich jak ibuprofen, kwas acetylosalicylowy czy paracetamol, możesz zalecić pacjentom u których wystąpiły bóle głowy, mięśni czy gorączka, ale też silny ból gardła.^[5] Pacjenci często sięgają wtedy po leki w postaci proszku do rozpuszczenia w formie saszetek. Jest to wygodna w podaniu postać leku, która w swoim składzie zawiera substancje działające na kilka objawów przeziębienia. Przykładem preparatu w formie saszetek do rozpuszczenia jest Theraflu Extra Grip. Lek łączy w sobie substancję o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, jaką jest paracetamol oraz lek antyhistaminowy i sympatykomimetyk, które zmniejszają obrzęk śluzówki nosa, ilość powstającej wydzieliny oraz kichanie. Saszetkę rozpuszcza się w gorącej wodzie, co dodatkowo daje uczucie rozgrzania organizmu od środka. Lek ten możesz rekomendować zarówno w trakcie przeziębienia jak i grypy. Pacjentów stosujących leki w formie proszków do rozpuszczania należy jednak uczulić na możliwość przekroczenia dozwolonej dawki leków, ponieważ często traktują saszetki jak herbatkę rozgrzewającą i dodatkowo stosują leki przeciwbólowe w formie tabletek.

Poinformuj pacjenta, że objawy takie jak katar czy kaszel mogą utrzymywać się jeszcze przez dłuższy czas pomimo ogólnego dobrego samopoczucia. W przypadku nasilenia się kaszlu, warto udać się do lekarza, ponieważ infekcje wirusowe sprzyjają rozwojowi nadkażeń bakteryjnych czy zapalenia płuc.  

Polecając leki donosowe zawierające pochodne imidazoliny pamiętaj, że nie należy stosować ich dłużej niż 7, a u dzieci 5 dni. Wytłumacz, że prawidłowa aplikacja polega na podaniu leku na małżowinę nosową, a nie na przegrodę nosa. 

Jeżeli doradzasz rodzicowi chorego dziecka wyjaśnij, że gorączka występująca w wyniku przeziębienia nie jest niebezpieczna i nie wywoła uszkodzenia narządów czy ośrodkowego układu nerwowego u dziecka, jak kiedyś sądzono. Poinstruuj o schemacie naprzemiennego dawkowania, co 3-4 godziny, leków na bazie ibuprofenu i paracetamolu w przypadku nawracającej wysokiej gorączki.

Przeziębienie jest zespołem objawów rozwijających się w wyniku infekcji wirusowej, dlatego nie ma podstaw do stosowania antybiotyków. Należy je wprowadzić dopiero wtedy, kiedy stan pacjenta ulega pogorszeniu i lekarz rozpozna zakażenie bakteryjne. Pomimo tak licznej dostępności leków OTC na objawy przeziębienia, posiadają one swoje przeciwwskazania i ograniczenia dotyczące stosowania. Przykładowo pseudoefedryna może wywołać problemy ze snem, nie powinna być też stosowana przez kobiety w ciąży czy karmiące piersią, podobnie jak lewodropropizyna czy dekstrometorfan. 

Skuteczna metodą ograniczenia rozprzestrzenienia się przeziębienia, czy to wśród domowników chorego, czy w środowisku pracy, jest dbanie o higienę rąk. W przyspieszeniu leczenia znaczenie ma też odpoczynek oraz odpowiednia podaż płynów. Substancje, które mogą dodatkowo wspierać organizm pacjenta w walce z chorobą to witamina C oraz cynk.^[6]

Warto także pamiętać o dostępnych w aptece testach, które pomogą rozpoznać typ infekcji wirusowej, takiej jak grypa, wirus RSV czy Covid-19. Samo przeziębienie od grypy najczęściej można rozróżnić gwałtownym początkiem, gorączką i pojawieniem się bóli mięśniowych w przypadku grypy. Przeziębienie zazwyczaj ma łagodny początek, w miarę trwania infekcji dochodzą kolejne objawy ze strony dróg oddechowych, rzadko natomiast pojawia się wysoka temperatura.^[7]

Piśmiennictwo

1. Kirkpatrick G. L. (1996). The common cold. Primary care, 23(4), 657–675. https://doi.org/10.1016/s0095-4543(05)70355-9  ⬏
2. Pappas D. E. (2018). The Common Cold. Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases, 199–202.e1. https://doi.org/10.1016/B978-0-323-40181-4.00026-8 ⬏
3. Ramalingam, S., Graham, C., Dove, J., Morrice, L., & Sheikh, A. (2019). A pilot, open labelled, randomised controlled trial of hypertonic saline nasal irrigation and gargling for the common cold. Scientific reports, 9(1), 1015. https://doi.org/10.1038/s41598-018-37703-3 ⬏
4. Köksal, T., Çizmeci, M. N., Bozkaya, D., Kanburoğlu, M. K., Şahin, Ş., Taş, T., Yüksel, Ç. N., & Tatli, M. M. (2016). Comparison between the use of saline and seawater for nasal obstruction in children under 2 years of age with acute upper respiratory infection. Turkish journal of medical sciences, 46(4), 1004–1013. https://doi.org/10.3906/sag-1507-18 ⬏
5. Fashner, J., Ericson, K., & Werner, S. (2012). Treatment of the common cold in children and adults. American family physician, 86(2), 153–159.  ⬏
6. DeGeorge, K. C., Ring, D. J., & Dalrymple, S. N. (2019). Treatment of the Common Cold. American family physician, 100(5), 281–289. ⬏
7. Lee W. J. (2019). Common Cold and Flu. Vitamin C in Human Health and Disease: Effects, Mechanisms of Action, and New Guidance on Intake, 89–100. https://doi.org/10.1007/978-94-024-1713-5_5  ⬏