Cześć, tu Magdalena Burat. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku opowiem o wapniu. Jakich informacji udzielić pacjentowi i na co uważać? Zapraszam.
Historia wapnia sięga roku 1808, kiedy to Humphry Davy po raz pierwszy zidentyfikował wapń jako pierwiastek w reakcji elektrolizy wapna z tlenkiem rtęci. Nazwa wapń, złaciny calcium wywodzi się od łacińskiego rzeczownika calx, co oznacza „metal z wapna”. W przyrodzie wapń nie występuje w stanie wolnym, lecz w postaci soli wapniowych, na przykład jako węglan wapnia, który wchodzi w skład skał lub skorupek jaj.
Choć nasi pacjenci zainteresowani są suplementacją wapnem głównie ze względu na jego udział w budowie kości, pełni on wiele innych – równie ważnych funkcji w organizmie. Wapń odpowiada za gospodarkę elektrolitową, bierze udział w przekaźnictwie nerwowo-mięśniowym oraz w uwalnianiu neuromediatorów. Jest też niezbędny w procesie krzepnięcia krwi.
Najpowszechniejszym zastosowaniem wapnia jest udział w odbudowie masy kostnej po złamaniach czy w osteoporozie. Większe zapotrzebowanie na ten mikroskładnik mają dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu, osoby na diecie bezbiałkowej lub wegańskiej, kobiety w trakcie ciąży i karmienia piersią, ale także w okresie menopauzalnym.
Suplementacja wapniem jest rekomendowana osobom szczególnie zagrożonym jego niedoborem – czyli pacjentom przebywającym w domach opieki społecznej. Kobiety po menopauzie oraz starsi mężczyźni powinni pokrywać swoje zapotrzebowanie wapniem codzienną dietą. Dopiero gdy nie są w stanie zapewnić sobie odpowiedniej dobowej dawki wapnia z pożywienia, rekomenduje im się suplementację 500-600 mg wapnia na dobę.
Wyniki metaanalizy z 2020 roku dowodzą, że suplementacja wapniem oraz witaminą D3 ma realny wpływ na zapobieganie złamaniom kości udowej z powodu osteoporozy w okresie postmenopauzalnym.
Suplementacja wapniem może rozpocząć się od 1 roku życia, bez dalszych ograniczeń wiekowych. Należy ją rozpocząć, gdy stwierdzona zostanie jednostka chorobowa, której przyczyną jest hipokalcemia lub gdy wyniki badań krwi wskażą niedobór tego składnika. Wśród przyczyn hipokalcemii możemy wyróżnić: zaburzone zwrotne wchłanianie wapnia z kanalików nerkowych, dieta bezbiałkowa, wegetariańska lub wegańska.
Przyjmowanie wapnia zaleca się w zaburzeniach wchłaniania wapnia, zwiększonego odkładania wapnia w tkance kostnej czy zaburzonej gospodarce wapniowej w organizmie, której skutkiem może być tężyczka. Dzieci, których dieta jest niepełnowartościowa obarczone są możliwością zachorowania na krzywicę.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym po prostu warto wiedzieć.
Odradź pacjentowi przyjmowanie wapnia podczas terapii antybiotykami takimi jak: tetracykliny, chinolony czy cefalosporyny, mogą zmniejszyć ich wchłanianie, a tym samym obniżyć skuteczność antybiotykoterapii. Pacjentom przyjmującym lewotyroksynę zarekomenduj co najmniej 2 godziny odstępu pomiędzy preparatem wapniowym a hormonem. Produkty z solami wapnia osłabiają działanie leków blokujących kanały wapniowe. Diuretyki tiazydowe odpowiadają za zwiększoną resorpcję wapnia do organizmu, co powodować może hiperkalcemię. Natomiast moczopędne leki osmotyczne oraz furosemid zwiększają wydalanie wapnia z organizmu.
Pacjentów zainteresowanych rozpoczęciem suplementacją preparatami wapniowymi upewnij się czy nie chorują na: kamicę nerkową, ciężkie zaburzenia czynności nerek, nadczynność przytarczyc lub tarczycy, kalcyurię czy hiperwitaminozę witaminy D. Jeśli któreś z tych zaburzeń pojawi się wśród dolegliwości naszego pacjenta zdecydowanie odradź mu stosowanie wapnia na własną rękę.
Dostępne w sprzedaży sole wapnia to głównie węglan wapnia, cytrynian wapnia, glukonian oraz laktoglukonian wapnia. Preparaty te mogą być jednoskładnikowe lub wzbogacone o witaminę D3 i K2.Rekomenduj pacjentom przyjmowanie preparatów wapniowych łącznie z tymi witaminami, aby zwiększyć wchłanianie jonów wapnia z przewodu pokarmowego.
Informuj pacjentów o zależności wielkości dawki a jego wchłanianiem. Jest to bardzo ciekawe zjawisko, ponieważ im wyższa dawka przyjęta jednorazowo, tym wchłanianie jonów wapnia będzie mniejsze. Rekomenduj więc dawkę 500 mg raz, do dwóch razy na dobę.
O czym poinformować pacjenta, gdy nie ma kolejki w aptece? Możesz wyjaśnić pacjentowi, że picie napojów bogatych w kofeinę lub przyjmowanie leków z jej dodatkiem zwiększa wydalanie jonów Ca2+, co prowadzić może do objawów hipokalcemii.
Zaparcia, wzdęcia z oddawaniem gazów, nudności, bóle brzucha i biegunka to działania niepożądane, które wystąpić mogą u 1 na 1000 osób. Dodatkowo spotkać się można z rekcjami nadwrażliwości, takimi jak: pokrzywka, świąd czy wysypka. Rzadko, bo tylko 1 na 10 000 osób może doświadczyć objawów hiperkalcemii, takich jak: kamica nerkowa, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, spadek siły mięśniowej, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.
W przypadku, gdy pacjent chciałby się dowiedzieć jakie są różnice między związkami wapnia, musimy rozwiać jego wątpliwości. Wyjaśnij pacjentowi, że dawka na opakowaniu może nie równać się dawce wapnia elementarnego – czyli jonów wapnia w jego związku, wytłumacz, że to one są ostatecznie wchłanianie. Węglan wapnia ma dużą zawartość jonów wapniowych, ale musi być przyjmowany razem z posiłkiem, ponieważ może podrażniać układ pokarmowy. Natomiast cytrynian wapnia nie wymaga przyjmowania podczas posiłku, wykazuje dobrą wchłanialność oraz nie powoduje tak częstych działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego jak węglan. Pacjentom wrażliwym na dolegliwości trawienne rekomenduj preparaty z cytrynianem wapnia.
Na zakończenie przejdźmy do najbardziej kontrowersyjnej kwestii dotyczącej wapnia „na alergię” – jak to w końcu jest, działa? Nie działa? Otóż polscy naukowcy przeprowadzili podwójnie zaślepione badanie z randomizacją, w którym udowodnili brak wpływu wapnia na skórne reakcje alergiczne. Rekomendują również odradzanie pacjentom stosowania wapnia łącznie z glikokortykosteroidami, ponieważ wapń może zmniejszyć ich wchłanianie, co opóźni przeciwalergiczny efekt terapeutyczny. Wyjaśnij pacjentowi, że w przypadku wystąpienia objawów alergii należy zgłosić się do lekarza alergologa w celu ustalenia jaka jest przyczyna nadwrażliwości, natomiast tymczasowo zalecić możesz dostępne bez recepty leki przeciwhistaminowe takie jak: feksofenadyna, bilastyna, cetyryzyna czy loratadyna.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.