Czego się nauczysz z tego przypadku?
Po zapoznaniu się z tym przypadkiem:
- uargumentujesz wybór odpowiedniego antyseptyku,
- przekażesz najważniejsze zalecenia dotyczące leczenia ran.
Opis przypadku
Do apteki zgłasza się rodzic z kilkuletnim dzieckiem, które w trakcie zabawy doznało niewielkiego urazu – rany na kolanie. Opiekun prosi o plaster i saszetkę z trzema antybiotykami, obawiając się infekcji.
Wywiad i rozpoznanie
Przeprowadzenie wywiadu farmaceutycznego i zaproponowanie bezpiecznej alternatywy jest kluczowe, aby:
- ocenić charakter i stopień urazu,
- sprawdzić wiek pacjenta i bezpieczeństwo stosowania proponowanego leku,
- ustalić, czy istnieją objawy zakażenia, które wymagałyby konsultacji lekarskiej,
- zrozumieć oczekiwania i preferencje opiekuna.
W tym przypadku preparat, o który pyta rodzic (antybiotyk w saszetce), nie jest odpowiedni dla dziecka poniżej 12. roku życia. Ponadto, wilgotne środowisko rany przyspiesza proces gojenia rany, dlatego warto zarekomendować produkt w postaci żelu.
Ile lat ma dziecko?
Należy zapytać o wiek pacjenta, bo preparat o który prosi pacjentka jest od 12. r.ż.
5 lat
Saszetki z trzema antybiotykami nie będą bezpiecznym wyborem, ponieważ mogą być stosowane dopiero u pacjentów powyżej 12. r.ż.
Kiedy powstała rana?
Należy ustalić kiedy powstał uraz, ponieważ świeże rany łatwiej zabezpieczyć preparatem miejscowym, natomiast starsze, długo niegojące się mogą wskazywać na ryzyko zakażenia lub charakter przewlekły i wymagają innego postępowania.
Podczas zabawy na placu zabaw.
Mechanizm urazu jest typowy dla rany powierzchownej. W tym przypadku ryzyko powikłań jest niskie i nie ma wskazań do stosowania antybiotyku miejscowego.
Jak doszło do powstania rany, np. uraz, oparzenie, zadrapanie, odleżyna, rana przewlekła?
Należy ustalić charakter i mechanizm urazu, ponieważ od tego zależy wybór preparatu (np. inny dobór w przypadku rany przewlekłej niż w przypadku drobnego urazu mechanicznego). Ułatwi to także ocenę ryzyka zakażenia i potrzebę ewentualnej interwencji lekarskiej.
Rana powstała około godziny temu.
Jest to świeży uraz, czyli mniejsze ryzyko zakażenia. Można zastosować profilaktykę miejscową.
Czy zauważył/a Pan/Pani oznaki zakażenia, np. zaczerwienienie, obrzęk, ropa, nieprzyjemny zapach, nasilony ból?
Obecność zaczerwienienia, obrzęku, ropy, nieprzyjemnego zapachu, nasilonego bólu, pozwoli ustalić, czy rana ma cechy infekcji. Jeśli tak – konieczna może być konsultacja lekarska, a nie wyłącznie samoleczenie preparatem OTC. To pozwala wykluczyć sytuacje wymagające stosowania antybiotyku ogólnego.
Nie, nie zauważyłam żadnych oznak zakażenia.
Rana czysta, a więc nie wymaga antybiotyku miejscowego ani konsultacji lekarskiej.
Czy rana była wcześniej oczyszczona?
Należy upewnić się, czy wykonano podstawowe czynności higieniczne – jeśli nie, należy je zarekomendować.
Była przemyta wodą.
Podstawowa higiena rany została zachowana, więc wystarczy dalsze miejscowe wspomaganie leczenia preparatem antyseptycznym i wspomagającym gojenie.
Czy rana jest rozległa lub głęboka?
Jeśli rana jest głęboka i rozległa, należy zalecić konsultację lekarską.
Jest niewielka, powierzchowna.
Charakter rany pozwala na samodzielne leczenie w domu, a więc nie ma potrzeby interwencji chirurgicznej.
Jakie są Pani preferencje co do preparatu dla dziecka?
Należy zapytać o preferencje co do preparatu, np. wygoda stosowania, częstotliwość aplikacji, brak bólu przy nakładaniu). To zwiększa akceptację proponowanego rozwiązania i ułatwia przekonanie pacjenta do bezpiecznej alternatywy dla antybiotyku.
Wolałabym, aby preparat był łatwy w użyciu, bez konieczności częstych aplikacji.
Bioadhezyjna formuła żelu Superseptin® będzie odpowiednim rozwiązaniem ze względu na mniejszą częstotliwość aplikacji, a więc większy komfort dla dziecka i rodzica.
Dobór preparatu
Wybór odpowiedniego preparatu do leczenia rany jest kluczowy dla zapewnienia optymalnych warunków gojenia, minimalizacji ryzyka powikłań oraz komfortu pacjenta. Decyzja powinna uwzględniać takie aspekty jak:
- dolna granica wieku, ponieważ wiele preparatów przeciwdrobnoustrojowych, w tym antybiotyków w postaci saszetek czy maści, ma ograniczenia wiekowe i nie może być stosowanych u dzieci młodszych niż 12 lat. Wynika to z braku badań bezpieczeństwa, ryzyka działań niepożądanych oraz potencjalnego wpływu na rozwój dziecka. Dlatego w przypadku małych dzieci należy sięgać po preparaty dedykowane pediatrii, np. żele i roztwory antyseptyczne z udokumentowanym profilem bezpieczeństwa.
- postać preparatu, ponieważ różne formy mogą wpływać na częstotliwość aplikacji i sposób działania. Na przykład żele tworzą cienką, ochronną warstwę na ranie i zwykle utrzymują się dłużej, co pozwala na rzadsze aplikacje. Niektóre aerozole również mogą tworzyć na powierzchni skóry film przypominający plaster — wówczas ich działanie ochronne jest zbliżone do żelu, choć trwałość takiej warstwy zależy od składu preparatu.
- dodatek substancji przyspieszających proces gojenia, ponieważ obecność sukralfatu umożliwia tworzenie bariery ochronnej na powierzchni rany, zwiększenie syntezy czynników wzrostu, co przyspiesza i ułatwia proces gojenia oraz łagodzi ból i zmniejsza stan zapalny dzięki działaniu ochronnemu na uszkodzone tkanki.[1]
- wpływ na biofilm rany, gdyż biofilm przyczynia się do chronicznego stanu zapalnego, blokując przejście do fazy proliferacji, co zaburza gojenie ran.[2] Poliheksanid ulega adsorpcji do błony komórkowej poprzez elektrostatyczne interakcje między jego dodatnio naładowanymi grupami biguanidowymi a ujemnie naładowanymi grupami fosforanowymi fosfolipidów. Powoduje to zwiększoną sztywność i przepuszczalność błony, tworząc pory i prowadząc do wycieku jonów (np. K⁺) oraz małych cząsteczek. Błona staje się niestabilna, neutralizując toksyczność bakterii i zapobiegając aktywacji układu immunologicznego gospodarza.[3]
- skuteczność i bezpieczeństwo, Polskie Towarzystwo Leczenia Ran (PTLR) zaleca nowoczesne preparaty antyseptyczne o udokumentowanej skuteczności i bezpieczeństwie, np. preparaty zawierające poliheksanid (PHMB) pozbawiony działania cytotoksycznego. Substancje te skutecznie redukują ryzyko zakażenia, nie uszkadzając przy tym zdrowych tkanek, a ponadto mogą być stosowane przewlekle, co ma znaczenie w ranach trudno gojących się. W praktyce aptecznej oznacza to, że farmaceuta powinien wskazać pacjentowi preparaty rekomendowane w najnowszych wytycznych, które jednocześnie zapewnią skuteczną antyseptykę i wspierają naturalny proces gojenia, a ich zestawienie przedstawiono na grafice poniżej. W farmakoterapii ran szczególnie istotne jest unikanie preparatów, które mogą wywoływać dodatkowy ból lub podrażnienie. PTLR odradza stosowanie roztworu wody utlenionej w leczeniu ran przewlekłych z powodu wysokiego potencjału cytotoksycznego i uszkadzania nowo powstającej tkanki ziarninowej.[4]
Plastry a utrzymanie wilgotnego środowiska rany
W przypadku powierzchownych ran ściernych należy rekomendować preparaty w formie żelu utrzymującego wilgotne środowisko rany, ponieważ badania wykazały, że przyspieszają one proces reepitelializacji, skracają czas gojenia i poprawiają estetykę blizn w porównaniu do tradycyjnego leczenia suchym plastrem.
Wykazano, że wilgotne środowisko rany zapewniane przez żel przyspiesza proces reepitelializacji (proces, w którym komórki nabłonkowe przemieszczają się i dzielą, aby pokryć ubytek lub ranę, przywracając ciągłość powierzchni), prowadzi do szybszego zamknięcia ran i poprawia estetykę gojenia w porównaniu do suchego środowiska plastra. Randomizowane badanie kontrolne przeprowadzono z udziałem 30 zdrowych ochotników, u których na przedramionach wywołano trzy jednolite rany ścierne. Celem badania było porównanie skuteczności żelu, maści oraz standardowego plastra (jako kontrola) w gojeniu powierzchownych ran. Rany leczone żelem były całkowicie lub prawie całkowicie zamknięte już w 15. dniu, a proces gojenia był nieznacznie szybszy niż przy stosowaniu maści. Wyniki badania podkreślają znaczenie utrzymania wilgotnego środowiska rany w terapii miejscowej powierzchownych urazów skóry.[5]
Rekomendacja preparatu i przekazanie zaleceń
Na podstawie wywiadu można uznać, kilkuletniemu dziecku nie należy podawać produktu który jest wskazany powyżej 12 r.ż. Najbardziej odpowiedni będzie preparat łączący działanie antyseptyczne (poliheksanidyna) z ochronnym i regenerującym (sukralfat) – czyli Superseptin® w postaci żelu, odpowiedni dla najmłodszych pacjentów ze względu na brak dolnej granicy wieku.[6]
Poliheksanid, rekomendowany przez PTLR to antyseptyk wykazujący szerokie spektrum działania bakteriobójczego wobec drobnoustrojów Gram-dodatnich, Gram-ujemnych, a także grzybów, w tym drożdży, i niektórych wirusów. Zmniejsza wydzielanie włóknika oraz martwicę u chorych z ranami trudno gojącymi się, wspomaga reepitelializację i ziarninowanie w procesie gojenia, oraz wspiera regenerację bez działania cytotoksycznego.[7][8] PHMB przenika przez macierz biofilmu, destabilizuje błony bakterii, hamuje ich podział i wspomaga fizykochemiczne usuwanie biofilmu, co ogranicza rozwój infekcji i zapobiega jego ponownemu powstawaniu.[3]
Sukralfat tworzy barierę ochronną na powierzchni rany, zwiększa syntezę czynników wzrostu, co przyspiesza i ułatwia proces gojenia oraz łagodzi ból i zmniejsza stan zapalny dzięki działaniu ochronnemu na uszkodzone tkanki.[1]
Dzięki formule bioadhezyjnej preparat utrzymuje długotrwały kontakt składników aktywnych z powierzchnią rany, co wspiera naturalny proces gojenia oraz chroni miejsce urazu przed zanieczyszczeniami. Dodatkowym atutem jest obecność substancji o działaniu antybakteryjnym, co stanowi istotne zabezpieczenie w sytuacjach, gdy nie ma pewności, czy rana została dokładnie oczyszczona.[6]
Podczas wydania żelu Superseptin® należy zalecić, aby:[6]
- aplikować po umyciu rąk, dokładnym oczyszczeniu rany, np. sterylnym roztworem soli fizjologicznej i osuszeniu miejsca aplikacji,
- nałożyć niewielką ilość preparatu w postaci warstwy o grubości około 1 mm na całą powierzchnię uszkodzonej skóry,
- nie dotykać rany końcówką opakowania, aby uniknąć możliwości przeniesienia zakażenia
- nie masować,
- w razie potrzeby założyć gazę, bandaż lub plaster,
- aplikację powtarzać wielokrotnie, jeśli istnieje taka potrzeba.
- Masuelli L., Tumino G., Turriziani M., Modesti A., Bei R.; Topical Use of Sucralfate in Epithelial Wound Healing: Clinical Evidence and Molecular Mechanisms of Action; Recent Patents on Inflammation & Allergy Drug Discovery 2010, 4, 25-36 ⬏⬏
- Overhage, J., Cassol, E., & Versey, Z. (2021). Biofilm–innate immune interface: Contribution to chronic wound formation. Frontiers in Immunology, 12, 648554. https://doi.org/10.3389/fimmu.2021.648554 ⬏
- Rippon, M. G., Rogers, A., & Ousey, K. (2023). Polyhexamethylene biguanide and its antimicrobial role in wound healing: A narrative review. Journal of Wound Care, 32(1), 5–20. https://doi.org/10.12968/jowc.2023.32.1.5 ⬏⬏
- Sopata, M., Mrozikiewicz-Rakowska, B., Jawień, A., Woroń, J., Malka, M., Karpiński, T. M., Sobieszek-Kundro, A., Gabriel, M., Mańkowski, P., Szewczyk, M. T., Jastrzębska, H., Aleksy-Polipowska, M., & Mościcka, P. (2023). Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran – postępowanie przeciwdrobnoustrojowe w ranie skolonizowanej, z cechami infekcji i zagrożonej infekcją w erze antybiotykooporności. LECZENIE RAN, 20(4), 125–141. https://doi.org/10.60075/lr.v20i4.59 ⬏
- Eberlein, T., Gerke, P., Lorenz, H., & Ammer, R. (2016). Advantages in wound healing by a topical easy to use wound healing lipo-gel for abrasive wounds—Evidence from a randomized, controlled experimental clinical study. Wound Medicine, 15, 11–19. https://doi.org/10.1016/j.wndm.2016.03.001 ⬏
- Tactica. (2025). Ulotka Superseptin ⬏⬏⬏
- Sopata, M., Mrozikiewicz-Rakowska, B., Jawień, A., Woroń, J., Malka, M., Karpiński, T. M., Sobieszek-Kundro, A., Gabriel, M., Mańkowski, P., Szewczyk, M. T., Jastrzębska, H., Aleksy-Polipowska, M., & Mościcka, P. (2023). Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran – postępowanie przeciwdrobnoustrojowe w ranie skolonizowanej, z cechami infekcji i zagrożonej infekcją w erze antybiotykooporności. Leczenie Ran, 20(4), 125–141. https://doi.org/10.60075/lr.v20i4.59 ⬏
- Szkiler E.; Poliheksanid w miejscowym leniu ran. Przegląd piśmiennictwa i doświadczenia własne; FORUM ZAKAŻEŃ 2018;9(5):291-297.⬏
Piśmiennictwo