Niezgodności recepturowe to nieprzewidziane zmiany cech fizycznych, chemicznych i/lub farmakologicznych leku recepturowego, które prowadzą do zmiany lub zaniku jego działania leczniczego.[1][2] Nie wszystkie niezgodności są dostrzegalne podczas przygotowywania leku recepturowego, bo niektóre z nich mogą wystąpić po pewnym czasie od wydania leku z apteki. W zależności od niezgodności i sposobu jej rozwiązania wyróżnia się trzy rodzaje postępowania:
- Farmaceuta ma prawo do drobnych zmian, które nie naruszają w sposób istotny składu leku i mogą być poprawione bez porozumienia z lekarzem. Przykładem może być zmiana rozpuszczalnika do 5% masy leku czy wydanie z osadem obojętnym i etykietą „zmieszać przed użyciem”. Zmiany takie powinny być jednak odnotowane na rewersie recepty lub w odpisie.
- W przypadku gdy recepta wymaga wprowadzenia zasadniczych zmian w składzie (np. usunięcie składnika) lub gdy np. konieczne jest rozdzielenie składników i podanie ich osobno farmaceuta może poprawić niezgodność w recepcie po konsultacji z lekarzem.
- Gdy zaistniała niezgodność wymaga podania leku w innej postaci niż przepisana lub innego składu recepty konieczne jest przepisanie przez lekarza nowej recepty na lek recepturowy.
Jak korzystać? Zacznij pisać w polu Szukaj polską nazwę składnika leku robionego. Możesz wpisać kilka składników rozdzielając je spacją, np. mentol rezorcyna albo fenobarbital fosforan kodeiny
Patrz też: Szybka wyszukiwarka synonimów
| składnik nr 1 | składnik nr 2 | rodzaj interakcji | jak rozwiązać niezgodność |
|---|---|---|---|
| adrenalina | lanolina | adrenalina jest podatna na utlenianie i lanolina zawierająca nadtlenki może przyśpieszać jej rozkład | Należy unikać formulacji czopków z dodatkiem lanoliny |
| adrenalina (szczególnie w roztworach wodnych) | środowisko alkaliczne np.: roztwór boraksu | utlenienie adrenaliny na adrenochrom - zmiana zabarwienia od czerwonego do ciemno brunatnego ( roztwory adrenaliny są trwałe w kwaśnym pH < 3,5) | W celu uniknięcia rozkładu adrenaliny boraks można zamienić na kwas borowy. |
| aminofilina | sole słabych zasad np.: fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek efedryny | reakcja podwójnej wymiany, wytrącenie słabej zasady | Roztwór aminofiliny należy oddzielić od soli słabych zasad syropami i wodą z recepty |
| aminofilina | kwaśne środowisko np.: syrop sosnowy | w kwasnym środowisku syropu sosnowego może wytrącić się kwasowa teofilina | Syrop sosnowy należy zamienić na inny syrop, np na syrop prosty, syrop prawoślazowy. Syrop sosnowy należy wydać osobno. |
| azotan bizmutawy | gliceryna | redukacja azotanu bizmutawego (biała zawiesina ciemnieje) | Zawiesinę można przyrządzić i przechowywać chroniąc przed światłem. Gotowy lek należy oznaczyć informacją "chronić od światła". Reakcja redukcji jest odwracalna - zawiesina w ciemności bieleje. |
| azotan srebra | chlorki bromki jodki riwanol w zależności od % formaldehyd rozpuszczalne węglany płyn Burowa ichtiol glicerol, nadmanganian potasu | redukcja azotanu srebra do metalicznego srebra | Należy unikać łączenia podanych składników. |
| balsam peruwiański | roztwór wodny | balsam peruwiański jest nierozpuszczalny w wodzie | Balsam peruwiański najkorzystniej rozpuszcza się w 90% etanolu, dlatego należy wybierać je jako rozpuszczalniki jeśli jest w składzie recepty. |
| balsam peruwiański | oleje mineralne (np. parafina płynna) | balsam peruwiański nie miesza się z olejami innymi niż olej rącznikowy (rycynowy) | Metoda 1. Do balsamu peruwiańskiego dodajemy olej rycynowy 1:1. Następnie dodać pozostałe składniki maści, na końcu przepisany olej mineralny Metoda 2. Jeśli olej mineralny przepisany jest w małej ilości w recepcie można zastąpić go całkowicie olejem rycynowym. |
| balsam peruwiański | tlenek cynku kwas borny siarka ichtiol | wydzielenie balsamu perwuwiańskiego, wytworzenie osadu | Zachować odpowiednią kolejność mieszania składników unikając bezpośredniego połączenia. Reagujące ze sobą składniki np. balsam peruwiański i tlenek cynku należy wymieszać oddzielnie z resztą substancji, na końcu połączyć. |
| balsam peruwiański | olej kakaowy | balsam peruwiański nie miesza się z olejami innymi niż olej rycynowy (rącznikowy) - wydzielenie balsamu peruwiańskiego z czopków | Najpierw należy zmieszać w parownicy balsam peruwiański z olejem rącznikowym w stosunki 1:1, po wymieszaniu dodać odważony olej kakaowy. *W przypadku wykonywania recepty z zastosowaniem unguatora i większej ilości składników w recepcie, niezgodności można uniknąć poprzez właściwa kolejność wprowadzania składników do pojemnika (np. przez rozdzielenie balsamu peruwiańskiego i masła kakaowego przez proszki), co pozwala uniknąć konieczności dodatku oleju rycynowego. |
| balsam peruwiański | wazelina (maść mikulicza) lanolina | balsam peruwiański nie miesza się z wazeliną, nie miesza się dobrze z lanoliną | Balsam należy wprowadzić do podłoży po uprzednim zmieszaniu go w równych częściach ( 1:1) z olejem rycynowym |
| benzokaina | rezorcyna mentol kamfora | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Składniki 1 i 2 należy rozdzielić podczas sporządzania proszków. |
| benzokaina | środowisko kwaśne | hydroliza substancji czynnej | Należy unikać połączenia |
| benzokaina | kwas acetylosalicylowy | zmiana zabarwienia benzokainy | Składniki 1 i 2 należy rozdzielić podczas sporządzania postaci leku |
| boraks | gliceryna | przekroczenie rozpuszczalności | W celu rozpuszczenia boraksu roztwór należy go umiarkowanie podgrzać |
| boraks | salicylany | boraks w połączeniu z salicylanami daje bardzo gorzkie połączenia | Połączenia składników należy unikać w lekach do pędzlowania jamy ustnej. |
| bromek sodu >lub = 5% | fosforan kodeiny (kodeina) siarczan chininy chlorowodorek morfiny chlorowodorek papaweryny | reakcja podwójnej wymiany (to czy wystąpi wytrącenie osadu zależy też od ilości składnika 2 w recepcie) | Osad wytrąca się często dopiero po 2 godzinach lub później po kilku-kilkunastu dniach, dlatego po konsultacji z lekarzem niezgodne składniki należy wydać osobno. |
| bromek wapnia | benzoesan sodu salicylan sodu wodorowęglan sodu węglany fosforany siarczany | wytrącenie osadu | Po konsultacji z lekarzem i przeliczeniu masowym zamienić bromek wapnia na bromek sodu. |
| bromki | sole alkaloidów np.: siarczan chininy fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek morfiny chlorowodorek papaweryny | rekacja podwójnej wymiany - powstają bromowodorki alkaloidów | Po konsultacji z lekarzem sole alkaloidów należy oddzielić od związków bromu poprzez sporządzenie dwóch osobnych roztworów bądź podania alkaloidu w postaci proszków. Jeśli powstał osad mieszanki nie można wydać pacjentowi. |
| chloramfenikol | alkalia jony metali ciężkich większość antybiotyków np.: gentamycyna, erytromycyna, tetracyklina | hydroliza / wytrącenie osadu | Należy unikać połączenia |
| chloramfenikol | mieszanina konserwantów II: chlorek benzalkoniowy, alkohol B-fenylortęciowy | niezgodność substanckji czynnej ze środkiem konserwującym (FP V błędnie zaleca konserwowanie kropli z chloramfenikolem mieszaniną II) | Zamiast chlorku benzalkoniowego należy użyć azotanu (octanu) fenylortęciowego o stężeniu 0,002%. |
| chlorek wapnia / bromek wapnia lub inne sole wapnia | benzoesan sodu salicylan sodu kofeinobenzoesan sodu | reakcja podwojnej wymiany - wytrącenie nieropuszczalnej soli beznsoesanu lub salicylanu wapnia | Metoda 1. Po uzgodnieniu z lekarzem należy zamienić bromek / chlorek wapnia na bromek sodu, który nie daję osadu. Metoda 2. Składniki wchodzące w niezgodność należy oddzielić od siebie np. syropem lub innym składnikiem płynnym z recepty. Metoda 3. Jeśli ilość powstałego osadu jest niewielka i nie zawiera składników silnie działających należy wydać lek z oznaczeniem " przed użyciem zmieszać". Metoda 4. Po uzgodnieniu z lekarzem można również środek powodujący niezgodność podać osobno w postaci roztworu lub proszku. |
| chlorowodorek papaweryny | środowisko alkaliczne np.: roztwór diuretyny fenobarbital sodu benzoesan sodu jodki lub bromki w stężeniu od 2% garbniki metenamina | reakcja podwójnej wymiany, w wyniku alkalizacji środowiska nastąpi wytrącenie zasady papaweryny | Po konsultacji z lekarzem chlorowodorek papaweryny należy podać osobno w postaci proszków (ilość proszków i zawartość chlorowodorku papaweryny w jednym proszku należy przeliczyć na postawie dawkowania) lub wykonać dwa oddzielne roztwory (jeden z chlorowodorkiem papaweryny, drugi z resztą składników). |
| chlorowodorek prokainy | jod sole srebra tanina | niezgodność składników | Nie zaleca się łączenia składników |
| chlorowodorek prokainy | sulfacetamid sodu | rozkład substancji czynnej | Aby zapobiec niezgodności substancje należy wydać w postaci dwóch roztworów. |
| cholesterol | hascobaza, lekobaza | Cholesterolu nie należy wprowadzać na „sucho” do podłoży maściowych. Wyższe stężenia cholesterolu w wazelinie wykazują tendencje do tworzenia grudek. | Cześć podłoża zamienić na wazelinę białą, z którą stopić cholesterol i dokładnie mieszać w czasie stygnięcia. *W razie większej ilości cholesterolu może być konieczne skontaktowanie się z lekarzem i całkowita zamiana podłoża (cholesterol zawsze należy stopić w temp. 147-150 C) |
| ditranol | pasta cynkowa lub tlenek cynku | zmiana zabarwienia i unieczynnienie ditranolu | Ditranol należy wymieszać z kwasem salicylowym lub benzoesowym oraz z niewielką ilością wazeliny białej. *Po konsultacji lekarskiej można dokonać zmiany całego podłoża np. na wazelinę, eucerene lub maść cholesterolową. |
| diuretyna | *kwaśne środowisko np. odwary nalewki syropy kwaśne wyciągi *salicylan sodu | nawet w nieznacznie zakwaszonym środowisku powstaje zmętnienie / osad - wytrącenie słabego kwasu teobrominy (cofnięcie dysocjacji) | Po porozumieniu z lekarzem diuretynę należy wydać w postaci proszków. |
| dziegieć sosnowy | gliceryna lanolina | Niezgodność dziegcia z gliceryną i podłożem z lanoliny | W maściach i pastach z dziegciem sosnowym nie należy stosować nie należy stosować gliceryny i lanoliny jako podłoża. |
| emulsja o/w w ilości > niż 10% maści (np. dodatek kremu gotowego) | podłoże słabo wiążaące wodę (wazelina) | rozwarstwienie maści | Ze względu na dodatek emulsji o/w (krem gotowy) należy zmienić wazelinę na maść eucerynową |
| erytromycyna | efedryna | erytromycyna ulega w kwaśnym środowisku efedryny hydrolizie | Substancje należy rozdzielić i wydać w dwóch osobnych butelkach o stężeniach obliczonych na podstawie dawki zawartej w pierwotnie przepisanej recepcie. |
| fenobarbital | roztwór wodny syrop woda miętowa brak etanolu w recepcie | przekroczenie rozpuszczalności - wytrącenie trudnorozpuszczalnego kwasu (fenobarbitalu). Fenobarbital rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:1000 | Zmiana formy nierozpuszczalnej składnika (fenobarbital) w przepisanym rozpuszczalniku na formę rozpuszczalną (fenobarbital sodu). Nawet jeśli ilość etanolu w recepcie wystarcza do rozpuszczenia fenobarbitalu to przez obecność dużej ilości roztworu wodnego / syropu, zamiast fenobarbitalu (m.cz. 232,24) należy użyć równoważną ilość fenobarbitalu sodu (m.cz. 254,22), który rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:2 |
| fenobarbital sodu | kwaśne środowisko np.: maceratu z korzenia prawoślazu syrop sosnowy, neospasmina syrop z hydroksyzyną kwas askorbinowy siarczan atropiny chlorowodorek kokainy chlorowodorek efedryny siarczan cynku | wytrącenie w kwaśnym środowisku kwasowej formy fenobarbitalu, często w postaci osadu | *macerat - należy wykonać mieszankę rezygnując z maceratu lub sporządzić roztwór z fenobarbitalu sodu oraz osobno mieszankę zawierającą macerat z resztą składników mieszanki *hydroksyzynę rozdzielić innym płynem obojętnym w recepcie np, Passipasminą. |
| fenobarbital sodu | fosforan kodeiny (kodeina) w % zgodnych z fenobarbitalem sodu | wytrącenie słabych kwasów w środowisku kwaśnym ( cofnięcie dysocjacji) | Należy oddzielić oba składniki, dodając do mieszanki roztwór jednego z nich jako ostatni. |
| fenobarbital sodu | sole bromu mixtura nervina w % które nie dają niezgodności | wytrącenie słabego kwasu / niecałkowite rozpuszczenie fenobarbitalu sodu (brak niezgodności wynikającej ze stężeń fenobarbitalu sodu i bromku lub chlorku amonowego) | W przypadku recepty zawierającej fenobarbital sodu i chlorek / bromek amonowy w pierwszej kolejności należy przeliczyć stężenia obu składników. Jeśli z obliczeń wynika, że niezgodność nie wystąpi fenobarbital sodu należy rozpuścić osobno w wodzie, dopiero później połączy z roztworami bromków. *Mimo obliczeń po upływie czasu niezgodność może wystąpić, dlatego bromek amonowy najlepiej zamienić na równoważną ilość bromku sodowego. |
| fenobarbital sodu | kwas solny chlorowodorek papaweryny chlorowodorek morfiny syrop malinowy syrop wiśniowy | Niezgodność występuje zawsze - wytrącenie słabego kwasu fenobarbitalu (cofnięcie dysocjacji) | Zawsze należy wymienione składniki podać osobno. W przypadku niezgodności z syropami,syrop należy zmienić na syrop prosty lub prawoślazowy. |
| fenobarbital sodu | metenamina | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| fenobarbital sodu 0,3% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,5% | wytrącenie słabego kwasu (przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze) | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów. |
| fenobarbital sodu 0,3% | chlorek amonu >5% bromek amonu >5% (Mixtura nervina) | wytrącenie słabego kwasu (przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze) | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 |
| fenobarbital sodu 0,5% | chlorek amonu lub bormek amonu od 2% (Mixtura nervina) | wytrącenie słabego kwasu | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 |
| fenobarbital sodu 0,5% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,3% | wytrącenie słabego kwasu (przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze) | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów. |
| fenobarbital sodu 1% | fosforan kodeiny (kodeina) niezależnie od stężenia | wytrącenie słabego kwasu (przy podanych stężeniach niezgodność występuje zawsze) | Po konsultacji z lekarzem składniki 1 i 2 należy podać w postaci dwóch osobnych roztworów. |
| fenobarbital sodu 1% | chlorek amonu lub bromek amonu niezależnie od stężenia (Mixtura nervina) | wytrącenie słabego kwasu (przy podanym stężeniu fenobarbitalu sodu niezgodność występuje zawsze) | Po porozumieniu z lekarzem należy zamienić bromek amonu na obojętnie reagujący bromek sodu i potasu przeliczając z mas cząsteczkowych równoważną ilość bromu. m.cz. NaBr =103 m.cz. KBr=119 m.cz. NH4Br=98 |
| garbiniki (tanina, nalewka dębiankowa) | alkaloidy np. chlorowodorek chininy, azotan strychniny żelatyna? | tworzenie związków kompleksowych | Aby uniknąc niezgodności nalewki garbinikowe będące przyczyną niezgodności należy podać odddzielnie. |
| gliceryna | nadmanganian potasu | w skutek mieszania składników może nastąpić wybuch | Należy unikać łączenia składników |
| glikozydy nasercowe | środowisko kwaśne | hydroliza substancji czynnej i jednoczesna jej inaktywacja | Należy unikać połączenia |
| guma arabska | etanol | kleik z gumy arabskiej jest niezgodny z etanolem - nastąpi wytrącenie gumy | Należy unikać łączenia składników |
| ichtiol | podgrzewanie roztworu wodnego | rozkład ichtiolu pod wpływem temperatury | Nie należy przekraczać temperatury 70-75 C |
| ichtiol | podłoże czopkowe (olej kakaowy) / maściowe parafina | utrudnione mieszanie się ichtiolu z podłożem czopków / maści / ichtiol nie miesza się z parafiną | Należy dodać do ichtiolu w ilościach 1:1 : *eucerynę lub maść miękką (w przypadku maści) *lanolinę ( szczególnie w przypadku czopków) |
| ichtiol | etanol 90% | ichtiol nie rozpuszcza się w etanolu 90% lub bardziej stężonym - powstaje żywica ichtiolowa | W receptach z ichtiolem i Spir. Vini należy rozważyć zamianę na etanol 70% |
| ichtiol | azotan srebra, rivanol, związki alkaliczne, woda wapienna,[3] papaweryna, atropina, tanina, bromki, kwas salicylowy, płyn burowa, tlenek cynku, rezorcyna, | wydzielenie amoniaku / wydzielenie osadu / wydzielenie galaretowatego osadu / wytrącenie osadu / niezgodność pH | Należy unikać połączenia ichtiolu z podanymi składnikami |
| jod | związki rtęci | wydzielający się jod na błonach śluzowych może tworzyć żrący jodek rtęciowy - ryzyko nadżerki, wrzodów | Nie należy stosować równocześnie preparatów z jodem i ze związkami rtęci |
| jod + jodek potasu + gliceryna | brak wody w recepcie | przekroczenie rozpuszczalności | należy użyć nieco wody kosztem glicerolu w celu rozpuszczenia jodku potasu i jodu |
| jodek potasu > lub = 5% | fosforan kodeiny (kodeina) od 0,3% siarczan chininy od 0,1% chlorowodorek morfiny od 0,2% chlorowodorek papaweryny od 0,2% | reakcja podwójnej wymiany (to czy wystąpi wytrącenie osadu zależy też od ilości składnika 2 w recepcie) | Osad wytrąca się często dopiero po 2 godzinach, dlatego po konsultacji z lekarzem niezgodne składniki należy wydać osobno. |
| kamfora | rezorcyna fenol + spirytus salicylan fenylu mentol wodzian chloralu kwas salicylowy tymol | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Należy unikać bezpośredniego połączenia. Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| kamfora lub mentol | podłoże maściowe | niemożność sproszkowania składników krystalicznych | Substancje krystaliczne należy przed dodaniem ich do położa rozestrzeć z niewielką ilością etanolu. |
| koloidalne roztwory srebra np.: proteinian srebra srebro koloidalne targezyna | siarczan cynku chlorek sodu kwas borowy kwas solny roztwory alkaloidów | rekacja wysolenia - wydzielaniu się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów | Po konsultacji z lekarzem składniki wchodzące w niezgodnośc należy rozdzielić i wydać jako osobne roztwory. |
| koloidalne roztwory srebra np.: proteinian srebra srebro koloidalne targezyna | chlorek sodu (środek izotonizujący) | rekacja wysolenia - wydzielaniu się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów | Należy zmienić środek izotonizujący: *w kroplach do oczu 1,6% r-r KNO3 *w kroplach do nosa 5% r-r glukozy |
| kwas acetylosalicylowy (zwłaszcza w mieszaninie z bromkami) | metenamina salicylan fenylu węglan sodu | wilgotnienie proszków, hydroliza kwasu acetylosalicylowego | Metoda 1. Należy dodać do mieszaniny proszków obojętnej substancji niehigroskopijnej (np. laktozy, skrobi). Metoda 2. Jeśli jednak niezgodności nie można rozwiązać w powyższy sposób, trzeba wydzielić składnik odpowiedzialny za wilgotnienie mieszaniny. Proszki higroskopijne należy przechowywać i wydawać w szczelnie zamkniętych naczyniach i nie rozsypywać ich do kapsułek skrobiowych. |
| Kwas borny kwas benzoesowy kwas salicylowy aminofenazon kofeina metronidazol wodorowęglan sodu | roztwór wodny | przekroczenie rozpuszczalności składnika 1 w wodzie | W celu rozpuszczenia składnika 1 roztwór wodny należy podgrzać do temperatury do 40 C |
| kwas mlekowy | zasadowy azotan bizmutu | składniki niezgodne | Nie zaleca się łączenia składników |
| kwas salcylowy | roztwór wodny rtęciowego amionochlorku | składniki niezgodne | Nie zaleca się łączenia składników |
| kwas salicylowy | roztwór etnolowo-wodny | przekroczenie rozpuszczalności (kwas salicylowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:500-600, a w etanolu w stosunku 1:2,5) | Przed wykonaniem recepty należy obliczyć jaką ilość kwasu salicylowego można rozpuścić w przepisanej ilości etanolu. Na podstawie tych obliczeń dawkę kwasu salicylowego należy po porozumieniu z lekarzem zmniejszyć lub zwiększyć stężenie etanolu do ilości, w której kwas salicylowy może być rozpuszczony. |
| kwas salicylowy | mentol tymol salicylan fenylu kamfora metenamina | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Składniki 1 i 2 należy rozdzielić podczas sporządzania proszków. |
| kwas salicylowy | olej rzepakowy | przekroczenie rozpuszczalności - kwas salicylowy jest stosunkowo słabo rozpuszczalny w oleju rzepakowym (1:70-80) | Kwas salicylowy znacznie łatwiej rozpuszcza się na ciepło w oleju rącznikowym (rycynowym) 1:10, dlatego należy część oleju rzepakowego zamienić na olej rącznikowy i w nim rozpuścić na ciepło kwas salicylowy uważając by go nie przegrzać. Otrzymany roztwór należy uzupełnić olejem rzepakowym do odpowiedniej masy. |
| kwas salicylowy | mentol tymol salicylan fenylu kamfora metenamina wodzian chloralu | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| kwas salicylowy | glicerol, roztwór wodny | przekroczenie rozpuszczalności (kwas salicylowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku 1:500-600, a w glicerolu w stosunku 1:100) | Przed wykonaniem recepty należy obliczyć jaką ilość kwasu salicylowego można rozpuścić w przepisanym roztworze (zarówno w glicerolu jak i w wodzie). Na podstawie tych obliczeń dawkę kwasu salicylowego należy po porozumieniu z lekarzem zmniejszyć do maksymalnej ilości, która może zostać rozpuszczona. |
| kwas salicylowy + podłoże maściowe np. wazelina | mydło potasowe | hydroliza mydła potasowego - rozwarstwienie maści | Należy unikać bezpośredniego kontaktu: Należy zastosować odpowiednią kolejność dodawania składników – np. mydło dodać na końcu lub połowę wazeliny stopić na łaźni wodnej z mydłem i połączyć z drugą częścią wazeliny z resztą składników. |
| kwas salicylowy benzokaina rezorcyna kwas borowy dermatol siarka tlenek cynku hydrokortyzon metronidazol | podłoże maściowe | niecałkowite / nierównomierne sproszkowanie / roztarcie z podłożem składnika 1, *pozostanie w maści zaabsorbowanego powietrza w przypadku kryształów | W celu lepszego sproszkowania składnika 1 należy użyć niewielkiej ilości podłoża np. wazeliny białej / parafiny płynnej lub glicerolu |
| lekobaza | siarczan cynku chlorowodorek tetrakainy chlorowodorek lidokainy | złamanie emulsji rozrzedzenie podłoża aż do stany ciekłego | Należy unikać połączenia składników. Po konsultacji z lekarzem zaleca się wybór innego podłoża. |
| mentol | rezorcyna kamfora wodzian chloralu kwas salicylowy | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| mentol + kamfora +parafina płynna | - | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Należy osobno rozpuścić mantol w parafinie i osobno kamforę. Dopiero uzyskane roztwory połączyd |
| mentowal | roztwór etanolowy, nalewki | mentowal nie miesza się z roztworami etanolowymi (bardzo dobrze rozpuszcza się w alkoholu 96%), nie rozpuszcza się w wodzie | Mentowal należy podać osobno lub też wykonany preparat wydać z adnotacją "przed użyciem zmieszać". |
| metenamina kwas acetylosalicylowy sole i mieszaniny bromków suche wyciągi roślinne chlorek wapnia węglan potasu cytrynian wapnia jodek sodu (substancje podatne na wilgotnienie ) | pozostałe składniki proszku | wilgotnienie proszków | (Rozwiązaniem jest rozdzielenie substancji lub niekiedy dodanie substancji słabohigroskopijnej np. laktozy.) Metoda 1. Należy dodać do mieszaniny proszków obojętnej substancji niehigroskopijnej (np. laktozy, skrobi). Metoda 2. Jeśli jednak niezgodności nie można rozwiązać w powyższy sposób, to trzeba wydzielić składnik odpowiedzialny za wilgotnienie mieszaniny. W przypadku soli bromu zaleca się wydanie ich w postaci roztworu. Składniki podaje się osobno lub w receptach bardziej złożonych zachowuję się odpowiednią kolejność mieszania. Proszki higroskopijne należy przechowywać i wydawać w szczelnie zamkniętych naczyniach i nie rozsypywać ich do kapsułek skrobiowych. |
| mocznik | brak wody w recepcie, podłoże niewiążące wody | niemożność całkowitego sproszkowania mocznika | Nie należy rozdrabniać mocznika, gdyż mocznik nie rozciera się na proszek. Pod warunkiem, że lekarze nie zapisał na recepcie informacji, że maść ma mieć formę pilingu mocznik należy rozpuścić w minimalnej potrzebnej ilości wody (1:1,5), a podłoże w razie konieczności zamienić częściowo na podłoże wiążące wodę np. na maść eucerynową. |
| nadmanganian potasu | gliceryna alkohol cukier skrobia żelazo woda utleniona | podczas mieszania jest ryzyko wybuchu | Należy unikać połączenia składników |
| nystatyna | parafina ciekła | niezgodność substacji | Należy unikać połączenia |
| olej rycynowy | woda etanol glicerol glikol propylenowy alkohol izopropylowy | ciecze niemieszające się | Jeśli w roztworze występują dwa nie mieszające się rozpuszczalniki, to należy dodać emulgatora, np. wosku lub lanoliny? |
| olej rycynowy | parafina ciekła | składniki nie mieszjące się ze sobą - olej rycynowy nie miesza się z podłożami maściowymi, zawierającymi znaczne ilości oleju mineralnego. | Unikać bezpośredniego łączenia oleju rycynowego i parafiny. |
| penicylina, chloramfenikol, tetracyklina, siarczan atropiny (alkaloidy tropanowe) | *roztwory związków alkalizujących np.: protargol sulfacetamid sodowy *roztwory substancji zakwaszającychnp.: chlorowodorek efedryny chlorowodorek kokainy chlorowodorek prokainy | hydroliza substancji czynnej | Należy unikać połączenia |
| pepsyna | środowisko kwaśne np.: kwas solny 10%, przy stężeniu HCl w recepcie > 0,5%) etanol garbiniki z nelewek np. nalewka chinolowa | unieczynnienie pepsyny (przy jednoczesnej obecności etanolu i kwas solnego siła niezgodności zwiększa się) | Pepsynę należy rozpuścić w całej ilości wody, dodać inne składniki płynne (syrop, nalewkę), wymieszać, a na samym końcu dodać kwas solny. Mieszanek z pepsyną nie sączy się |
| podłoża makrogolowe | garbiniki kwas salicylowym kwas acetylosalicylowy sole rtęci jod chinina penicylina rezorcyna fenobarbital balsam peruwiański | podłoża makrogolowe są niezgodne ze składnikami z kolumny nr 2 | Zalecany jest wybór innego podłoża do sporządzenia czopków / globulek |
| podłoża żelatynowo-glicerolowe | kwas salicylowy metenamina tanina i inne garbniki sole glinu i wapnia wodzian chloralu | podłoże nie jest zgodne z wymienionym składnikami | Zalecany jest wybór innego podłoża do sporządzenia globulek |
| prodermina | olej mineralne glicerol | Prodermina nie miesza się z olejami mineralnymi ani z glicerolem. | Do smoły z węgla kamiennego (Proderminy) dodaje się Polisorbat 80 w stosunku 1:0,5. |
| prodermina | pasta cynkowa | składniki niemieszające się ze sobą | Do odważonnej proderminy nalezy dodać Polisorbat 80 w połowie ilości przepisanej proderminy, a nastepnie dodawać stopniowo pastę cynkową. |
| proteinian srebra w czopkach | olej kakaowy | W pierwszej kolejności sporządzić roztwór koloidalny protargolu, a następnie z dodatkiem lanoliny zemulgować w olejku kakaowym | |
| rezorcyna | kwas salicylowy kamfora mentol | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| riwanol | woda wapienna boraks tanina garbniki kwas salicylowy subst. o ch-terze anionowym (ichtiol, tumenol) | inaktywacja riwanolu - powstaje mleczan wapnia oraz wytrąca się etoksydwuaminoakrydyna z ichtiolem wydzielenie żywicy | Poprawa recepty polega na rozdzieleniu składników. |
| roztwory chlorku cynku / siarczanu cynku | środowisko zasadowe np.: garbiniki ichtiol | wytrącenie wodorotlenku cynku | Unikać połączenia składników? |
| roztwór wodny | pasta cynkowa (podłoże niewiążące wody) | składniki niemieszające się ze sobą | Podłoże niewiążące wody należy zamienić na podłoże absorpcyjne (farmakopealna maść cynkowa) |
| roztwór wodny / etanolowy | podłoże niewiążące wody - podłoże nieabsorpcyjne o małej wchłanialności np.: wazelina, smalec, parafina, parafina płynna | składniki niemieszające się ze sobą | Po konsultacji z lekarzem należy część podłoża zamienid lub użyć emulgatora np. lanoliny |
| roztwór wodny adrenaliny | parafina płynna | ciecze nie mieszające się (olej-woda) | Roztwór adrenaliny rozcierać należy w moździerzu / parowniczce z 1 g euceryny do całkowitego zemulgowania. Do zemulgowanej mieszaniny dodajemy stopniowo parafinę. |
| salicylan fenylu | mentol kamfora wodzian chloralu kwas salicylowy metenamina | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | W przypadku proszków tworzących mieszaninę eutektyczną należy składniki odpowiedzialne za euteksję rozdzielić. Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. W bardziej złożonych receptach wydziela się składnik odpowiedzialny za niezgodność lub zachowuję odpowiednią kolejność mieszania. Przy mieszaniu składników unikać bezpośredniego kontaktu składników tworzących mieszaninę eutektyczną, gdyż stopiony eutektyk trudno rozprowadzić w proszku. |
| salicylan sodu | wodzian chloralu metenamina | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| siarczan atropiny | tanina | wytrącenie osadu | Należy unikać połączenia siarczanu atropiny z taniną |
| sole alkaloidów i środków miejscowo znieczulających np.: chlorowodorek papaweryny chlorowodorek strychniny siarczan atropiny | środowisko zasadowe | wydzielenie trudnorozpuszczalnych zasad (niezgodność występuje w zależności od odczynu roztworu oraz stężenia i rodzaju substancji leczniczych) | Sole alkaloidów np. chlorowodorek papaweryny należy wydzielić z roztworu i podać osobno w postaci proszków lub osobnego roztworu |
| sole alkaloidów np.: kofeinobenzoesan sodu chlorowodorek efedryny | chlorek wapnia / bromek wapnia | wytrącenie nieropuszczalnej soli (reakcja podwójnej wymiany) | Składniki należy rozdzielić od siebie np. syropem z recepty. |
| sole słabych zasad np.: fosforan kodeiny (kodeina) chlorowodorek efedryny alkaloidy pokrzyku | środowisko zasadowe - związki alkalizujące środowisko np.: aminofilina sulfogwajakol metamizol sodu benzoesan sodu salicylan sodu fenobarbital sodowy | pozorna niezgoność cofnięcia dysocjacji - wytrącenia trudnoropuszczalnych zasad - fosforan kodeiny i chlorowodorek efedryny w środowisku alkalicznym będą się wytrącać z soli, ale jako łatwo rozpuszczalne zasady będą się w mieszance rozpuszczać | Roztwory soli słabych zasad należy dodać na samym końcu, rozdzielić od związków zasadowych maksymalną ilością przepisanych w recepcie syropów, nalewek, częścią wody. (Zasada efedryny i zasada kodeiny są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie oraz w mieszankach recepturowych - jeżeli zostaną oddzielone od alkalicznych składników mieszanki maksymalną ilością wody, syropów, nalewek nie ulegają wytrąceniu nawet w silnie alkalicznym pH. ) |
| solubilizat wodny witamin (np, witamina A+D3 liq.) | parafina ciekła | składniki nie mieszające się | W celu utrwalenia powstałej emulsji roztwór wodny witamin można rozetrzeć z niewielką ilością euceryny lub lanoliny (1 g) dodając równocześnie małym poracjami parafinę ciekłą. |
| sól sodowa karboksymetylocelulozy | boran fenylortęciowy bromek benzalkoniowy | tworzenie związków kompleksowych | Unikać połączenia składników |
| sól wapnia np. chlorek wapnia | fosforan kodeiny (kodeina) | reakcja podwójne wymiany (wytrącenia się trwałego osadu fosforanu wapnia) | Niezgodność koryguje zamiana fosforanu kodeiny na kodeinę w postaci zasady lub osobne wydanie fosforanu kodeiny w postaci proszków. Ewentualnie w przypadku niewielkiej ilości osadu substancji słabo działającej (jest to fosforan wapnia) można wykonać receptę bez zmian, dodając etykietę "zmieszać przed użyciem" lub wydzielić ze składu chlorek wapnia i sporządzić oddzielny roztwór. |
| strącony węglan wapnia | zasadowy azotan bizmutowy | mieszanina składników tworzy nierozpadającą się w przewodzie pokarmowym masę | Unikać połączenia |
| strącony węglan wapnia | kwaśne środowisko | rozkład | Unikać połączenia |
| substancje o charakterze hydrofobowym np. parafina | roztwory lub substancje hydrofilowe np.: gliceryna roztwór wodny adrenaliny wodne r-ry witamin A,D | Substancje nie mieszają się za sobą | Należy dodać niewielką ilość emulgatora (eucerynę, ewentualnie lanolinę) |
| substancje stałe, rozpuszczalne w wodzie, silnie działające w mieszance do użytku wewnętrznego | brak rozpuszczalnika dla substancji stałych (mieszanka bez wody, ale zawierająca syropy) | przekroczenie rozpuszczalności | Metoda 1. Substancje stałe należy rozpuścić na zimno w syropach, jeśli są w nich rozpuszczalne (fosforan kodeiny, chlorowodorek efedryny, benzoesan sodu, sulfogwajakol) Metoda 2. Użyć do rozpuszczenia możliwie najmniejszej ilości wody lub etanolu (maksymalnie do 5%) i zmniejszyć odpowiednio ilość syropu, tak aby zapisana w recepcie ogólna ilość leku nie uległa zmianie. Zmianę tę należy odnotować na recepcie. |
| substancje uwodnione np.: uwodniony siarczan sodu | inne składniki proszku | mieszaniny semitektyczne (po zmieszaniu składników następuje wydzielenie wody krystalizacyjnej ze związków) | Zalecane jest stosowanie bezwodnych substancji |
| tymol | wodorowęglan sodu węglan sodu salicylan fenylu | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| węgiel leczniczy | związki alkaloidów (chlorowodorek papaweryny, siarczan atropiny) | adrsorpcja - utrata działania lub zmniejszenie działania alkaloidu pod wpływem węgla leczniczego | Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. Węgiel leczniczy podać w tabletkach lub w granulacie. Należy poinformować pacjenta o konieczności przerwy min, 2-3 h między węglem leczniczym a innymi lekami. -chlorowodorek papaweryny rozsypać do kapsułek skrobiowych z laktozą zamiast węgla. -siarczan atropiny można podać w proszkach lub w kroplach. |
| węgiel leczniczy | nadmanganian potasu | podczas ucierania proszków może nastąpić utlenienie węgla leczniczego pod wpływem nadmanganianu potasu - może nastąpić wybuch mieszaniny | Należy unikać połączenia |
| węglan sodu | metenamina | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | Niezgodne składniki rozdzielić podczas sporządzania postaci leku. |
| witaminy w postaci emulsji typu olej w wodzie (o/w): *witamina A Hasco / Medana (solubilizowany roztwór wodny witaminy A - zawiera solubilizator działający jak emulgator o/w) *witamina A + D *witamina E | maść lub krem na bazie euceryny (zawiera emulgator w/o) | rozwarstwienie maści - obecności dwóch emulgatorów o przeciwnych właściwościach – w/o i o/w prowadzących do nietrwałości i rozkładu maści typu emulsji | Metoda 1. Najlepiej od razu zamienić część podłoża na podłoże amfifilowe (hasco/lekobazę), szczególnie jeśli podłożem jest wazelina, smalec, parafina lub parafina płynna. Metoda 2. Po przeliczeniu odpowiedniej ilości jednostek (ze względu na większą zawartość jednostek witaminy w olejowej witaminie A w porównaniu z preparatem solubilizowanym) należy użyć wyliczonej ilości olejowej witamy A. (witaminę A możesz przeliczyć w naszym kalkulatorze: http://opieka.farm/ile-witaminy/ ) Metoda 3: Ewentualnie po wymieszaniu wszystkich składników maści dodać witaminę A (solubilizat wodny) i mieszać przez 10-20 sekund na najniższych obrotach unguatora. |
| witamina A olejowa | podłoże uwodnione, duża ilość wody w recepcie | rozwarstwienie maści - obecności dwóch emulgatorów o przeciwnych właściwościach – w/o i o/w prowadzących do nietrwałości i rozkładu maści typu emulsji | Ze względu na dużą ilość wody w maści witaminę A w postaci olejowej należy wprowadzić na sam koniec, w momencie wymieszania już wszystkich pozostałych składników, ustawić paraemtry mieszania unguatora na poziom 1 i czas mieszania 5-10 sekund. |
| woda wapienna | *substancje o odczynie kwaśnym np. kwas borowy, tanina *węglany, fosforany, siarczany, cytryniany *płyn burowa, kwas salicylowy, rivanol | *zobojętnienie *powstaje osad *rozkład chemiczny | Należy unikać połączenia składników |
| wodorotlenek glinu | związki alkaloidów np.: chlorowodorek papaweryny glikozydy nasercowe | adrsorpcja - utrata działania alkaloidu pod wpływem wodorotlenku glinu | Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. Chlorowodorek papaweryny rozsypać do kapsułek skrobiowych z laktozą zamiast wodorotlenku glinu. Dodatkowo należy poinformować pacjenta o konieczność przyjmowania wodorotlenku glinu w zachowanym odstępie od czasu przyjęcia preparatu z drugim lekiem. |
| wodzian chloralu | podłoże lipofilowe np.: olej kakaowy oleje utwardzone tłuszcz stały | obniżenie temperatury topnienia podłoża lipofilowego | Aby uniknąć przedwczesnego topninia podłoża należy dodać w niewielkiej ilości wosku białego lub estru cetylowego wosku |
| wodzian chloralu | kamfora mentol salicylan fenylu | powstaje mieszanina eutektyczna - na skutek obniżenia temperatury topnienia proszek upłynnia się | W przypadku proszków tworzących mieszaninę eutektyczną należy składniki odpowiedzialne za euteksję rozdzielić. Po uzgodnieniu z lekarzem składniki należy podać osobno. W bardziej złożonych receptach wydziela się składnik odpowiedzialny za niezgodność lub zachować odpowiednią kolejność mieszania. Przy mieszaniu składników unikać bezpośredniego kontaktu składników tworzących mieszaninę eutektyczną, gdyż stopiony eutektyk trudno rozprowadzić w proszku. Składniki tworzące mieszaninę eutektyczna rozetrzeć osobno z innymi składnikami proszków i na końcu połączyć obie mieszaniny. |
| wodzian chloralu kamfora olejki eteryczne gwajakol | podłoże lipofilowe np.: olej kakaowy, oleje utwardzone tłuszcz stały | obniżenie temperatury topnienia podłoża lipofilowego | Do położa dodaje się wosk pszczeli w ilości 3-5%, olbrot, alkohol stearylowy, alkohol cetylowy i ich mieszaniny, monostearynian glicerolu |
| związki tworzące roztwory koloidalne np.: proteinian srebra targezyna srebro koloidalne | roztwór wodny | niecałkowite rozpuszczenie substancji tworzącej roztwór koloidalny | Proteinian srebra lub targezyny należy rozsypać możliwie cienką warstwą na powierzchni wody w parownicy, pozostawić do rozpuszczenia, od czasu do czasu mieszając. |
mgr farm. Alicja Cieślar
Absolwentka Wydziału Farmaceutycznego UJ CM. W czasie studiów członkini Koła Opieki Farmaceutycznej. Odbywała staż w Aptece u Farmaceutów (AuF) w roku 2016/17 pracując m.in. przy cyklu Notatki stażysty.
[artykuły]
Źródła
- Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, 2008, 2015.
- Fagron, Poradnik Receptury Współczesnej cz. 1; 2015 (wydanie II poprawione)
- Sierpniowska Olga: Ichtiol jako problematyczny składnik leku recepturowego. Aptekarz Polski.12.2014, nr 100/78 . pełny tekst
 - baner 300x300.png)
