Cześć, tu Magdalena Burat. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o antybiotykach z grupy tetracyklin. Jakich informacji udzielić pacjentowi i na co uważać? Zapraszam.
Tetracykliny to grupa antybiotyków, do których zaliczamy tetracykliny pochodzenia naturalnego oraz tetracykliny półsyntetyczne. Tetracykliny naturalne otrzymywane przez fermentację z hodowli szczepu Streptomyces to tetracyklina, oksytetracyklina oraz odkryta w 1948 roku jako pierwsza chorotetracyklina. Do tetracyklin półsyntetycznych, które otrzymuje się poprzez przemiany tetracyklin naturalnych należą doksycyklina i limecyklina. Tetracykliny naturalne dostępne są preparatach do stosowania miejscowego, najczęściej w połączeniu z glikokortykosteroidami, a sama tetracyklina również w preparatach doustnych. Tetracykliny półsyntetyczne są stosowane wyłącznie doustnie. W tej pogadance omówimy preparaty stosowane doustnie.
Tetracykliny należą do antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym. Hamują one produkcję białek bakteryjnych. Punktem uchwytu dla tetracyklin jest podjednostka 30S rybosomów bakteryjnych, gdzie poprzez zahamowanie translacji hamują syntezę białek bakteryjnych i tym samym hamują wzrost i namnażanie bakterii. Tetracykliny działają na większość bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, toteż są wykorzystywane w leczeniu wielu zakażeń bakteryjnych. Wykorzystuje się je w leczeniu ropni, także mnogich, czy zapalenia mieszków włosowych wywołanych przez Staphylococcus aureus, gdzie lekiem pierwszego wyboru jest doksycyklina. Tetracyklina wykorzystywana jest również w czterolekowym schemacie eradykacji Helicobacter pylori. Doksycyklinę stosuje się z kolei w profilaktyce i leczeniu boreliozy i malarii czy leczeniu zapalenia brzegów powiek. Tetracykliny są również wykorzystywane w leczeniu zakażeń wywołanych bakteriami atypowymi, takimi jak Chlamydia trachomatis wywołująca infekcje układu moczowo-płciowego, riketsje wywołujące gorączkę Q i gorączkę Gór Skalistych czy Mycoplasma pneumoniae wywołująca zapalenie płuc. Tetracykliny wykorzystuje się również w leczeniu trądziku pospolitego, gdyż działają bakteriostatycznie na Cutibacterium acne, a w tym wskazaniu wykorzystuje się limecyklinę, tetracyklinę czy doksycyklinę. Ze względu na to, że tetracykliny wykazują również działanie przeciwzapalne, mogą być wykorzystywane w leczeniu trądziku różowatego. Mechanizm przeciwzapalny tetracyklin polega na hamowaniu enzymów metaloproteinaz macierzy, wydzielania cytokin prozapalnych oraz chemotaksji neutrofili, co może prowadzić do zmniejszenia stanu zapalnego w obrębie skóry oraz zmniejszenia teleangiektazji. W tym wskazaniu leczenie powinno być kontynuowane przez 5 miesięcy.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?
Wchłanianie tetracyklin zachodzi w żołądku oraz w proksymalnym odcinku jelita cienkiego. Biodostępność doksycykliny podawanej doustnie wynosi około 95%, niezależnie czy jest podawana z jedzeniem czy bez. Z kolei biodostępność tetracykliny podawanej z pokarmem ulega zmniejszeniu o około 50%. Poinstruuj zatem pacjenta, by zażywał tabletki z tetracykliną na godzinę przed lub dwie godziny po posiłku. Poinformuj go również, że tabletki najlepiej połknąć w całości, bez rozkruszania czy rozgryzania, bo naturalne tetracykliny mają gorzki smak, dlatego dostępne są w postaci tabletek powlekanych. Co istotne, wchłanianie wszystkich tetracyklin jest zmniejszone w przypadku jednoczesnego podania kationów wielowartościowych, w tym glinu, wapnia, magnezu czy żelaza. Kationy te powodują chelatowanie antybiotyków tetracyklinowych i upośledzają ich wchłanianie. Zaleć pacjentowi aby zachował odpowiedni odstęp pomiędzy spożywaniem produktów spożywczych bogatych wapń, m.in. mleka i jego przetworów a także leków i suplementów, takich jak środki zobojętniające, preparaty z wapniem na osteoporozę czy preparaty z magnezem. Tetracykliny półsyntetyczne posiadają mniejsze zdolności do kompleksowania z jonami wielowartościowymi.
Warto dodać także, że charakterystycznym dla tej grupy leków działaniem niepożądanym jest możliwość wywoływania zwężenia i zapalenie przełyku, trudności w przełykaniu czy zapalenie jamy ustnej. Wydając z apteki preparaty doustne z tetracyklinami przekaż pacjentowi, aby każdorazowo po przyjęciu leku popił go dużą ilością wody i najlepiej przez około godziny pozostał w pozycji pionowej. Zarekomenduj, by po przyjęciu leku pacjent nie kładł się od razu do łóżka. U pacjentów stosujących tetracykliny możliwe jest wystąpienie rzekomobłoniastego zapalenia jelit z nadmiernym wzrostem Clostridioides difficile. Objawem jest gorączka oraz utrzymująca się nawet po odstawieniu leku biegunka. Pamiętaj, aby w takim przypadku nie rekomendować pacjentowi preparatów hamujących perystaltykę jelit bez zastosowania odpowiedniego leczenia przyczynowego.
O czym warto wiedzieć, jeżeli antybiotyk został przepisany dla dziecka? Nie zaleca się stosowania antybiotyków tetracyklinowych u dzieci poniżej 8 r.ż. Zaobserwowano bowiem, że ich długotrwałe bądź wielokrotne stosowanie u dzieci powodowało trwałe przebarwienia zębów i takie informacje mogą znaleźć rodzice w ulotce. Warto jednak wiedzieć, że doksycyklina wiąże się z wapniem słabiej niż inne tetracykliny, w związku z czym ryzyko przebarwień zębów przy krótkotrwałym jej stosowaniu jest minimalne. Amerykańska Akademia Pediatrii zezwala na stosowanie doksycykliny poniżej 21 dni u dzieci w każdym wieku.
A co przekazać kobiecie w ciąży i karmiącej? Wpływ tetracykliny na rozwój zębów i osteogenezę oraz zdolność jej przenikania przez łożysko determinuje fakt, że nie jest ona antybiotykiem zalecanym u kobiet w ciąży. W przypadku doksycykliny, zgodnie z danymi z przeglądu systematycznego z 2016 roku, szkodliwe działanie na rozwój kości nie zostało potwierdzone. Według FDA ryzyko stosowania doksycykliny podczas ciąży jest minimalne i dopuszcza się jej stosowanie. Z kolei w przypadku kobiet karmiących piersią tetracykliny są uznawane za antybiotyki kompatybilne z karmieniem. Chociaż są wydalane z mlekiem matki, to ich stężenia w osoczu niemowląt są praktycznie niewykrywalne. W dużej mierze odpowiedzialne za to jest ich chelatowanie przez jony wapnia zawarte w mleku. Z tego powodu potencjalne ryzyko związane ze szkodliwym działaniem na kościec i zęby wydaje się być bezpodstawne, jednak nie zaleca się kuracji trwających powyżej 3 tygodni.
Na zakończenie jeszcze jedna istotna informacja. Antybiotyki z grupy tetracyklin mogą wywoływać reakcje nadwrażliwości na światło słoneczne i promieniowanie UV wywołane ich zdolnością do pochłaniania promieniowana UV. Fotodermatozy mają postać czerwonych wysypek, a nawet pęcherzy pojawiających się w miejscach narażonych na działanie słońca. Poleć pacjentowi, aby przez cały okres leczenia unikał nadmiernej ekspozycji na słońce, stosował kremy z filtrem UV lub nosił odzież ochronną.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.
Czytaj też: Tetracykliny i uczulenie na słońce – Case study
