Pytanie

Jak poszczególne leki wpływają na rozwój płodu? Które leki działają teratogennie i w jakim mechanizmie?

Krótka odpowiedź

Leki szkodliwie działające na płód działają embriotoksycznie, czyli wpływają toksyczne na zarodek we wczesnych etapach ciąży oraz fetotoksyczne, które szkodliwie wpływają na płód w późniejszych etapach ciąży.

Leki o dobrze poznanym działaniu embrio- i fetotoksycznym to:

• Ramipryl, kaptopryl i inne inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę. Teratogenne działanie tych leków polega na powodowaniu zaburzeń ciśnienia krwi u płodu, prowadząc do zmniejszonego przepływu krwi przez nerki. Może to prowadzić do deformacji i niedorozwoju kości czaszki, bezmoczu, małowodzia a nawet śmierci płodu.^[1]
• Tetracyklina, a w mniejszym stopniu doksycyklina. Mechanizm teratogennego działania tetracykliny polega na tworzeniu kompleksów z fosforanem wapnia powodując aplazję zawiązków zębowych, przebarwienia na zębach oraz niedorozwój szkliwa.^[2] Doksycyklina, choć również przenika przez barierę łożyskową, wykazuje mniejsze powinowactwo do tkanek młodych i szybko rosnących, co powoduje niższe ryzyko teratogenności.^[3]
• Retinoidy np. izotretynoina (Izotek), acytretyna (Acitren) – mechanizm teratogennego działania retinoidów to wpływanie na ekspresję genów odpowiedzialnych za rozwój zarodka, co może prowadzić do wad twarzoczaszki, układu nerwowego oraz serca, niedorozwoju płodu, przedwczesnego porodu, wodogłowia czy defektów oczu.^[2]
• Niektóre leki przeciwpadaczkowe – kwas walproinowy (Depakine Chrono), fenytoina (Hydacorn), karbamazepina (Finlepsin) – teratogenny mechanizm działania to hamowanie enzymów metabolizujących kwas foliowy, co prowadzi do jego niedoborów i zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej, co prowadzi do rozszczepów kręgosłupa, wad serca, opóźnienia umysłowego.^[4]
• Niektóre leki przeciwzakrzepowe – warfaryna (Warfin), acenokumarol (Acenocumarol WZF) – zaburzają produkcję witaminy K, co prowadzi do nieprawidłowego formowania kości i układu naczyniowego. Może to prowadzić do hipoplazji nosa oraz kończyn, wad serca lub upośledzenia umysłowego.^{[1] [5]}

Wyjaśnienie

Leki teratogenne mogą wpływać na rozwój płodu poprzez:

• Zakłócenie podziałów komórkowych – prowadzi do nieprawidłowego wzrostu tkanek i narządów
• Uszkodzenie DNA – może powodować mutacje i aberracje chromosomowe
• Wpływ na szlaki sygnalizacyjne – zaburza ekspresję genów odpowiedzialnych za rozwój zarodkowy
• Niedotlenienie płodu – niektóre leki mogą ograniczać transport tlenu i substancji odżywczych
• Wpływ na układ hormonalny – niektóre substancje naśladują działanie hormonów, prowadząc do zaburzeń rozwoju narządów płciowych

Jak unikać działania leków teratogennych?

Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną antykoncepcję podczas leczenia lekami o znanym działaniu teratogennym. Zawsze poinformuj pacjentki zażywające te leki o konieczności stosowania antykoncepcji.

W przypadku chorób przewlekłych, takich jak padaczka czy nadciśnienie, należy u pacjentek planujących ciążę szukać alternatywnych, bezpieczniejszych leków.

Czytaj też: Wybór leku OTC na alergię w ciąży

Piśmiennictwo

1. Abadie, R. B., Keller, C. L., Jones, N. T., Mayeux, E. L., Klapper, R. J., Anderson, L., Kaye, A. M., Ahmadzadeh, S., Varrassi, G., Shekoohi, S., & Kaye, A. D. (2023). Review of Teratogenic Effects of Leflunomide, Accutane, Thalidomide, Warfarin, Tetracycline, and Angiotensin-Converting Enzyme Inhibitors. Cureus, 15(12).⬏⬏
2. Mysłowska, K.,  Partyka, A., Jastrzębska-Więsek, M., Trybuś, N., Wesołowska, A. (2018) Teratogenne działanie leków stosowanych w schorzeniach dermatologicznych. Farm Pol, 74(6) 360-373.⬏⬏
3. Cross, R., Ling, C., Day, N. P., McGready, R. i Paris, D. H. (2016). Revisiting doxycycline in pregnancy and early childhood – time to rebuild its reputation? Expert Opinion on Drug Safety, 15(3), 367–382.⬏
4. Tomson, T., Battino, D., Perucca, E. (2019). Teratogenicity of antiepileptic drugs. Current opinion in neurology, 32(2), 246–252.⬏
5. Jarcut, R. (2013). How to anticoagulate the pregnant or lactating cardiac patient. ESC Council for Cardiology Practice, 2(5).⬏