Alergia to nadmierna, patologiczna reakcja układu immunologicznego na czynnik (alergen), który nie jest szkodliwy dla zdrowego organizmu.^[1] Co piąta kobieta w ciąży cierpi z powodu chorób alergicznych, w szczególności z powodu ANN oraz astmy. Często ciąża nasila objawy choroby alergicznej, dlatego też w aptece nierzadko można spotkać kobietę ciężarną proszącą o preparat na alergię.^[2]

Przykłady dolegliwości o podłożu alergicznym to:

• alergiczny nieżyt nosa,
• alergiczne zapalenie spojówek,
• alergiczne choroby skóry.

Pacjentki w ciąży powinny stosować leki jedynie wtedy, gdy korzyści z ich stosowania wyraźnie przewyższają ryzyko. Niezalecane jest więc rekomendowanie leków o ograniczonej skuteczności i działających jedynie objawowo. Jednak w przypadku choroby przewlekłej kontynuacja leczenia często jest niezbędna – zaprzestanie terapii może negatywnie odbić się na zdrowiu matki i dziecka.

Czytaj też: Katar w ciąży – przegląd bezpiecznych preparatów

Alergiczny nieżyt nosa

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) to stan zapalny błony śluzowej nosa wywołany reakcją IgE-zależną, która nastąpiła w wyniku kontaktu z alergenem. Katar w przebiegu alergii może być mylony z katarem infekcyjnym oraz zapaleniem zatok przynosowych. W jego różnicowaniu może pomóc fakt, że ANN często występuje u pacjentek chorych na astmę.^[2]

Charakterystyczne dla ANN objawy to:

• wodnisty wyciek z nosa,
• nadmierne kichanie,
• swędzenie nosa, oczu, rzadziej gardła,
• uczucie zatkanego nosa.

Często ANN towarzyszą pojawiające się obustronnie objawy ze strony oczu, takie jak:

• przekrwienie,
• łzawienie,
• świąd.

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek może występować wraz z ANN bądź jako oddzielna jednostka chorobowa. W przebiegu alergii zazwyczaj objawy występują obustronnie, co ułatwia ich odróżnienie od infekcji wirusowych i bakteryjnych, które najczęściej dotyczą jednego oka. Alergiczne zapalenie spojówek może być także mylone z zespołem suchego oka, jednak w jego przebiegu występuje raczej ból i uczucie ciała obcego w oku niż świąd.

Objawy charakterystyczne dla alergicznego zapalenia spojówek to:

• znaczny świąd,
• łzawienie,
• zaczerwienienie i obrzęk spojówek,
• obrzęk powiek.

Alergie skórne

Alergiczne choroby skóry to m.in.:

• pokrzywka,
• kontaktowe zapalenie skóry (KZS),
• atopowe zapalenie skóry (AZS).

Alergie te charakteryzują się powstającymi w wyniku reakcji alergicznej (np. po bezpośrednim kontakcie z czynnikiem alergizującym, po zjedzeniu określonego pokarmu, po zażyciu leków) zmianami na skórze. Mogą one przybierać różną postać, jednak zazwyczaj pacjentki skarżą się na uporczywy świąd.

Ciążowy nieżyt nosa

Warto zwrócić uwagę, że z ANN może być mylony tzw. ciążowy nieżyt nosa. Na tę dolegliwość skarży się ok. 30% pacjentek w ciąży – jest ona wywołana zmianami hormonalnymi, które mają wpływ na przepływ krwi przez nos i gruczoły śluzowe.^[2]

Leki, które można polecić na podstawie ChPL

Pacjentce ciężarnej z alergią należy w pierwszej kolejności polecić preparaty do stosowania miejscowego, ze względu na ich słabsze działanie systemowe, a dzięki temu również mniejszy wpływ na płód.

Kromoglikan sodowy

Kromoglikan sodowy jest stabilizatorem komórek tucznych, a zatem wpływa na uwalnianie histaminy, natomiast nie zmniejsza objawów w sytuacji, gdy reakcja alergiczna zdążyła się już rozwinąć. Pełną skuteczność osiąga się po ok. 1–2 tygodniach trwania terapii, a leczenie powinno trwać przez cały okres ekspozycji na alergen.

Preparaty z kromoglikanem sodu w postaci aerozolu do nosa (Polcrom 2%, CromoHexal) oraz kropli do oczu (Allergo-Comod, Polcrom) są pierwszym wyborem wśród preparatów dostępnych bez recepty, w szczególności dla pacjentek w I trymestrze ciąży. Pomimo że preparaty kromoglikanu sodowego nie będą skuteczne w zwalczaniu nasilonych objawów alergicznego nieżytu nosa i alergicznego zapalenia spojówek, są całkowicie bezpieczne, gdyż ani badania na zwierzętach, ani dotychczasowe doświadczenie związane ze stosowaniem tych preparatów przez kobiety w ciąży nie wykazały działania teratogennego.^[3][4][5][6]

Pomimo licznych badań, potwierdzających bezpieczeństwo stosowania kromoglikanu, w ChPL tych produktów spotkasz się z informacją, że u kobiet w ciąży należy je stosować jedynie w przypadku zdecydowanej konieczności.^[7][8][9]

Hydrokortyzon

Choć terapia alergii skórnych w grupie pacjentek ciężarnych powinna opierać się głównie na stosowaniu emolientów i natłuszczaniu skóry, to w przypadku zaostrzeń choroby dopuszcza się miejscowe stosowanie słabych glikokortykosteroidów. Bez recepty dostępne są kremy z hydrokortyzonem (Hydrocortisonum Aflofarm, Maxicortan), które pacjentka powinna stosować w postaci cienkiej warstwy, na małe powierzchnie i możliwie jak najkrócej.^[10][11]

Budezonid

Donosowe glikokortykosteroidy są lekami pierwszego wyboru, gdy w przebiegu ANN dominuje zatkany nos. Uznawane są za leki stosunkowo bezpieczne, jednak dostępne głównie na receptę. Ze względu na bardzo dobry profil bezpieczeństwa poparty badaniami jako pierwszy w tej grupie wybierany jest budezonid (Tafen Nasal). Inne leki z tej grupy również uważa się za bezpieczne i skuteczne.^[11][12]

Azelastyna

Preparaty do stosowania miejscowego z lekiem przeciwhistaminowym – azelastyną w postaci aerozolu donosowego (Allergodil) lub kropli do oczu (Azelastin COMOD), ze względu na niewielkie wchłanianie do krążenia ogólnego, mogą być zalecane do stosowania przez kobiety w ciąży. Badania na zwierzętach wykazały, że azelastyna ma działanie teratogenne, natomiast brak jest wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania jej przez ludzi. Z uwagi na to, że jest ona stosowana jedynie miejscowo, ChPL dopuszcza jej ostrożne stosowanie w ciąży z wyłączeniem I trymestru.^{[11][13][14][15]}

Ketotifen

Jeśli u pacjentki z alergicznym zapaleniem spojówek terapia miejscowa preparatem z kromoglikanem sodu okazuje się niewystarczająco skuteczna, można zarekomendować jej krople do oczu z ketotifenem (Zabak). Zaleć pacjentce, aby stosowała lek dwa razy dziennie (rano i wieczorem po jednej kropli do każdego oka). Pomimo braku odpowiednich badań potwierdzających bezpieczeństwo miejscowego stosowania ketotifenu przez kobiety w ciąży producenci preparatów OTC dopuszczają jego ostrożne stosowanie, gdyż po podaniu do oka wchłania się do krążenia ogólnego w bardzo niewielkiej ilości.^[13][16]

Leki, które można polecić na podstawie badań

Poniżej przedstawiono leki, które można zarekomendować pacjentce ciężarnej w przypadku braku rezultatów przy stosowaniu leków pierwszego wyboru.

Cetyryzyna i loratadyna

Jeśli w przebiegu ANN oraz alergicznego zapalenia spojówek preparaty z kromoglikanem podane miejscowo okazują się niewystarczająco skuteczne, można polecić pacjentce zastosowanie doustnego leku przeciwhistaminowego.

Według dostępnych metaanaliz, dotyczących stosowania leków antyhistaminowych w ciąży, związki te wydają się bezpieczne,^[17][18] nie ma jednak pewności co do bezpieczeństwa ich stosowania w I trymestrze ciąży. Warto jednak zwrócić uwagę, że w ulotkach przeznaczonych dla pacjenta, dołączanych do leków antyhistaminowych dostępnych bez recepty, zapisy dotyczące ich podawania w czasie ciąży są jeszcze bardziej rygorystyczne niż dane pochodzące z ChPL, co może zniechęcić pacjentkę do stosowania leków z tej grupy.

Lekami z wyboru są należące do II generacji cetyryzyna (Amertil Bio, Zyrtec UCB) i loratadyna (Claritine Allergy, Flonidan Control) w dawkach 10 mg na dobę. Doustne leki przeciwhistaminowe są mniej skuteczne w udrażnianiu nosa niż preparaty donosowe, jednak zarówno cetyryzyna, jak i loratadyna mają potwierdzony profil bezpieczeństwa i są wymieniane w licznych rekomendacjach dotyczących leczenia ANN.^[19][20][10]

Zastosowanie preparatu doustnego z cetyryzyną lub loratadyną należy zarekomendować również pacjentce skarżącej się na objawy typowe dla pokrzywki, czyli swędzącej wysypki w postaci bąbli – miejscowe glikokortykosteroidy nie będą skuteczne w tym wskazaniu.^[21] Dodatkową korzyścią wynikającą ze stosowania cetyryzyny w czasie ciąży jest zmniejszenie dolegliwości takich jak nudności i wymioty.^[11]

Mimo potwierdzonego bezpieczeństwa producenci preparatów OTC zawierających cetyryzynę i loratadynę w ChPL zalecają unikanie stosowania tych preparatów.

Mometazon

Obecnie na rynku dostępne są preparaty bez recepty zawierające mometazon w postaci aerozolu do nosa (Momester Nasal, Nasometin Control). Mometazon jest uznany za równie bezpieczny co inne glikokortykosteroidy, lecz mimo to u pacjentek ciężarnych z ANN preferowane jest stosowanie budezonidu.^[13]

Pomimo przesłanek potwierdzających bezpieczeństwo stosowania mometazonu przez kobiety w ciąży producenci donosowych preparatów OTC odradzają jego stosowanie kobietom ciężarnym.^[22]

42.6.3 Difenhydramina

Pacjentkom z ANN proszącym o preparat miejscowy można również zaproponować preparat donosowy z difenhydraminą (w: Betadrin WZF) w postaci kropli do nosa. Choć nie jest to preparat pierwszego wyboru, a badania skupiają się głównie na jego podaniu ogólnym, difenhydramina uznana jest za substancję bezpieczną w I i II trymestrze ciąży, a producent dopuszcza stosowanie preparatu Betadrin WZF u kobiet w ciąży po konsultacji lekarskiej.^[13][23]

Oksymetazolina i ksylometazolina

W szczególnych sytuacjach można zaproponować ciężarnej pacjentce zastosowanie donosowych preparatów sympatykomimetycznych, czyli ksylometazoliny i oksymetazoliny. Ze względu na krótkotrwałe działanie ich stosowanie ogranicza się głównie do sytuacji udrożnienia nosa przed zastosowaniem donosowych glikokortykosteroidów. Ponadto częste ich stosowanie może doprowadzić do rozwinięcia się kataru polekowego. Zarówno ksylometazolina, jak i oksymetazolina stosowane doraźnie wydają się nie stanowić ryzyka dla płodu, jednak dane dotyczące bezpieczeństwa są ograniczone.^[24][25] Można zatem zarekomendować pacjentce stosowanie preparatów udrażniających jako doraźną formę pomocy, po zakończeniu I trymestru ciąży i przez okres nie dłuższy niż 3–5 dni.^[19]

Aby ograniczyć wchłanianie substancji do krążenia ogólnego podczas stosowania leku do worka spojówkowego, należy uciskać kanalik łzowy przy kąciku oka przez minutę, a następnie usunąć nadmiar roztworu chłonną chusteczką.

Leki nierekomendowane u ciężarnych

W terapii alergii stosowane są również leki, których nie należy polecać kobietom ciężarnym ze względu na całkowity brak badań lub ich szkodliwe działanie na płód.

Pseudoefedryna i fenylefryna

Pacjentkom w ciąży odradza się stosowanie doustnych leków sympatykomimetycznych, np. pseudoefedryny (Sudafed, w: Gripex, Acatar Acti Tabs) i fenylefryny (w: Theraflu zatoki). Autorzy przeglądu systematycznego, opublikowanego 2006 roku, zwracają uwagę na pojedyncze opisy przypadków sugerujące możliwość wystąpienia wad związanych z nieprawidłowym rozwojem naczyń krwionośnych u płodów narażonych na ekspozycję na pseudoefedrynę oraz inne leki sympatykomimetyczne.^{[12][26][25][27]}

Olopatadyna

Stosowania kropli do oczu zawierających olopatadynę (Oftahist, Starelltec Alergia) nie należy rekomendować pacjentkom w ciąży.^[13] Producent odradza stosowanie leku nie tylko kobietom w ciąży, ale również kobietom w wieku rozrodczym.^[28]

Tetryzolina

Krople do oczu zawierające leki obkurczające naczynia krwionośne, tetryzolinę (Starazolin), nie są odpowiednio przebadane pod kątem bezpieczeństwa, dlatego nie powinny ich stosować pacjentki w ciąży.

Zalecenia niefarmakologiczne

W pierwszej kolejności zaproponuj ciężarnej pacjentce rozwiązania niefarmakologiczne. W przypadku ANN oprócz ograniczenia kontaktu z alergenem do minimum można zalecić stosowanie izotonicznego lub hipertonicznego roztworu soli morskiej do nosa albo przeprowadzenie irygacji. Według danych z badania klinicznego z 2000 roku oceniającego skuteczność irygacji nosa przy użyciu hipertonicznego roztworu soli morskiej jest to metoda efektywna i może przynieść tymczasową ulgę.^[29][30]

Pacjentce w ciąży z alergicznym zapaleniem spojówek przed wydaniem leku zaproponuj przemywanie oczu chłodnym roztworem soli fizjologicznej, co ułatwi wypłukanie alergenu z powierzchni oka i może przynieść tymczasową ulgę.

W chorobach alergicznych najważniejszym zaleceniem niefarmakologicznym jest unikanie kontaktu pacjenta z alergenem, o ile jest to możliwe.

Podsumowanie

Kobietom w ciąży w pierwszej kolejności można polecić dostępne OTC, stosowane miejscowo leki zawierające kromoglikan sodowy, w postaci aerozolu do nosa (Polcrom 2%, CromoHexal) lub kropli do oczu (Allergo-Comod, Polcrom), lub jeżeli ciężarna cierpi na alergię skórną – hydrokortyzon (Hydrocortisonum Aflofarm, Maxicortan). W przypadku braku skuteczności leków stosowanych miejscowo można zarekomendować zastosowanie doustnego leku przeciwhistaminowego zawierającego cetyryzynę (Amertil Bio, Zyrtec UCB) lub loratadynę (Claritine Allergy, Flonidan Control).

Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w Tabeli 1 umieszczony został spis leków należących do każdej z trzech kategorii omówionych w rozdziale.

Leki, które można polecić zgodnie z ChPL	Leki, które można polecić na podstawie badań	Leki nierekomendowane
• kromoglikan sodowy • hydrokortyzon • budezonid • azelastyna • ketotifen	• cetyryzyna i loratadyna • mometazon • difenhydramina • oksymtazolina • ksylometazolina	• pseudoefedryna • fenylefryna • olopatadyna • tetryzolina

Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“

Dodaj do ulubionych

Piśmiennictwo

1. Gajewski, P. (red.). (2019). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna.⬏
2. Pali-Schöll, I., Namazy, J., Jensen-Jarolim, E. (2017). Allergic diseases and asthma in pregnancy, a secondary publication. The World Allergy Organization journal, 10(1), 10. https://doi.org/10.1186/s40413-017-0141-8.⬏⬏⬏
3. Khan, N., Begun, K. (2016). Allergic Rhinitis during Pregnancy – an Update on Management. Medicine Today, 28(2).⬏
4. Bousquet, J., Khaltaev, N., Cruz, A. A., Denburg, J., Fokkens, W. J., Togias, A., Zuberbier, T., Baena-Cagnani, C. E., Canonica, G. W., van Weel, C., Agache, I., Aït-Khaled, N., Bachert, C., Blaiss, M. S., Bonini, S., Boulet, L. P., Bousquet, P. J., Camargos, P., Carlsen, K. H., Chen, Y., … AllerGen (2008). Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma (ARIA) 2008 update (in collaboration with the World Health Organization, GA(2)LEN and AllerGen). Allergy, 63 Suppl 86, 8–160. https://doi.org/10.1111/j.1398-9995.2007.01620.x.⬏
5. Hoyte, F. C., Katial, R. K. (2011). Antihistamine therapy in allergic rhinitis. Immunology and allergy clinics of North America, 31(3), 509–543. https://doi.org/10.1016/j.iac.2011.05.003.⬏
6. UK Teratology Information Service. (2020). Sodium cromoglicate in pregnancy. Aktualizacja: 01.2020.⬏
7. Sandoz. (2010). ChPL CromoHEXAL krople do oczu.⬏
8. Sandoz. (2013). ChPL CromoHEXAL aerozol do nosa.⬏
9. WZF Polfa. (2010). ChPL Polcrom.⬏
10. Schaefer, Ch., Peters, P. W. J., Miller, R. K. (2015). Drugs During Pregnancy and Lactation. Treatment Options and Risk Assessment. Third Edition. Academic Press.⬏⬏
11. Gonzalez-Estrada, A., Geraci, S. A. (2016). Allergy Medications During Pregnancy. The American journal of the medical sciences, 352(3), 326–331. https://doi.org/10.1016/j.amjms.2016.05.030.⬏⬏⬏⬏
12. Scadding, G. K., Kariyawasam, H. H., Scadding, G., Mirakian, R., Buckley, R. J., Dixon, T., Durham, S. R., Farooque, S., Jones, N., Leech, S., Nasser, S. M., Powell, R., Roberts, G., Rotiroti, G., Simpson, A., Smith, H., Clark, A. T. (2017). BSACI guideline for the diagnosis and management of allergic and non-allergic rhinitis (Revised Edition 2017; First edition 2007). Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology, 47(7), 856–889. https://doi.org/10.1111/cea.12953.⬏⬏
13. Briggs, G. G., Freeman, R. K., Towers, C. V., Forinash, A. B. (2017). Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal and neonatal risk. Eleventh edition. Lippincott Williams & Wilkins.⬏⬏⬏⬏⬏
14. Mylan Healthcare (1998). ChPL Allergodil.⬏
15. Ursapharm Poland. (2016). ChPL Azelastin COMOD.⬏
16. Laboratoires Thea. (2017). ChPL Zabak.⬏
17. Etwel, F., Faught, L. H., Rieder, M. J., Koren, G. (2017). The Risk of Adverse Pregnancy Outcome After First Trimester Exposure to H1 Antihistamines: A Systematic Review and Meta-Analysis. Drug safety, 40(2), 121–132. https://doi.org/10.1007/s40264-016-0479-9.⬏
18. Seto, A., Einarson, T., Koren, G. (1997). Pregnancy outcome following first trimester exposure to antihistamines: meta-analysis. American journal of perinatology, 14(3), 119–124. https://doi.org/10.1055/s-2007-994110.⬏
19. Caparroz, F. A., Gregorio, L. L., Bongiovanni, G., Izu, S. C., Kosugi, E. M. (2016). Rhinitis and pregnancy: literature review. Brazilian journal of otorhinolaryngology, 82(1), 105–111. https://doi.org/10.1016/j.bjorl.2015.04.011.⬏⬏
20. Namazy, J., Schatz, M. (2011). Asthma and Rhinitis During Pregnancy. Mount Sinai Journal of Medicine, 78, 661–670. https://doi.org/10.1002/msj.20284.⬏
21. Zuberbier, T., Aberer, W., Asero, R., Abdul Latiff, A. H., Baker, D., Ballmer-Weber, B., Bernstein, J. A., Bindslev-Jensen, C., Brzoza, Z., Buense Bedrikow, R., Canonica, G. W., Church, M. K., Craig, T., Danilycheva, I. V., Dressler, C., Ensina, L. F., Giménez-Arnau, A., Godse, K., Gonçalo, M., Grattan, C., … Endorsed by the following societies: AAAAI, AAD, AAIITO, ACAAI, AEDV, APAAACI, ASBAI, ASCIA, BAD, BSACI, CDA, CMICA, CSACI, DDG, DDS, DGAKI, DSA, DST, EAACI, EIAS, EDF, EMBRN, ESCD, GA²LEN, IAACI, IADVL, JDA, NVvA, MSAI, ÖGDV, PSA, RAACI, SBD, SFD, SGAI, SGDV, SIAAIC, SIDeMaST, SPDV, TSD, UNBB, UNEV and WAO (2018). The EAACI/GA²LEN/EDF/WAO guideline for the definition, classification, diagnosis and management of urticaria. Allergy, 73(7), 1393–1414. https://doi.org/10.1111/all.13397.⬏
22. Sandoz. (2019). ChPL Nasometin Control.⬏
23. WZF Polfa. (2013). ChPL Betadrin.⬏
24. Yawn, B., Knudtson, M. (2007). Treating asthma and comorbid allergic rhinitis in pregnancy. The Journal of the American Board of Family Medicine, 20, 289–298.⬏
25. Namazy, J., Schatz, M. (2016). The Treatment of Allergic Respiratory Disease During Pregnancy. Journal of investigational allergology & clinical immunology, 26(1), 1–7.⬏⬏
26. Loock, J.W. (2009). Allergic rhinitis and pregnancy – A review of the literature, with recommendations for management. Current Allergy and Clinical Immunology, 22, 11–16.⬏
27. Werler M. M. (2006). Teratogen update: pseudoephedrine. Birth defects research. Part A, Clinical and molecular teratology, 76(6), 445–452. https://doi.org/10.1002/bdra.20255⬏
28. Adamed Pharma. (2013). ChPL Oftahist.⬏
29. Tomooka, L. T., Murphy, C., Davidson, T. M. (2000). Clinical study and literature review of nasal irrigation. The Laryngoscope, 110(7), 1189–1193. https://doi.org/10.1097/00005537-200007000-00023.⬏
30. Hermelingmeier, K. E., Weber, R. K., Hellmich, M., Heubach, C. P., Mösges, R. (2012). Nasal irrigation as an adjunctive treatment in allergic rhinitis: a systematic review and meta-analysis. American journal of rhinology & allergy, 26(5), e119–e125. https://doi.org/10.2500/ajra.2012.26.3787.⬏