Maści i kremy z hydrokortyzonem działają miejscowo przeciwzapalnie i przeciwświądowo. Preparaty OTC do stosowania zewnętrznego zawierają słabo działający octan hydrokortyzonu.
Hydrokortyzon – Komu można polecać?
Kremy i maści z octanem hydrokortyzonu możesz polecać dorosłym i dzieciom od 12 r. ż. którzy:
- skarżą się na objawy skórne takie jak: swędzenie, zaczerwienienie, grudki skórne, wyprysk skórny,
- doznali oparzenia I lub II stopnia niewielkiej powierzchni skóry,
- chorują na atopowe zapalenie skóry i potrzebują preparatu na zaostrzenie choroby,
- zostali ukąszeni lub użądleni przez owady lub odczuwają silny świąd.
Skieruj pilnie do lekarza pacjentów, którzy poza wyżej wymienionymi objawami skórnymi mają objawy obrzęku naczynioruchowego (głęboka opuchlizna powiek, warg, błony śluzowej i jamy ustnej).[1] Miejscowe stosowanie maści i kremów z hydrokortyzonem jest nieskuteczne w leczeniu pokrzywki. W tym wypadku możesz polecić doustne leki przeciwhistaminowe II generacji (cetyryzyna, desloratadyna).[2]
Szczegółowe omówienie antyhistaminików zamieszczono w osobnym opracowaniu. (Patrz: “Antyhistaminiki H1 dostępne w Polsce: I i II generacja”.)
Preparaty OTC dostępne w Polsce nie są zarejestrowane do stosowania u dzieci poniżej 12 r. ż. bez porozumienia z lekarzem (wyjątkiem jest Hydrocortison Jelfa krem – od 10 r. ż.).[3]
Hydrokortyzon – Jak stosować?
Preparaty z octanem hydrokortyzonu należy stosować nie dłużej niż 7 dni, nakładając cienką warstwę na zmienione chorobowo miejsca, dawkując:
Maści stosuje się w chorobach przebiegających z nadmiernym rogowaceniem naskórka i tendencją do lichenizacji. Maści zwiększają uwodnienie warstwy rogowej, co zwiększa przenikanie hydrokortyzonu przez skórę.
Kremy ze względu na właściwości hydrofilne słabiej przenikają przez skórę, dlatego są zalecane w ostrych stanach zapalnych skóry z tendencją do wysięku.[6][7]
Wchłanianie hydrokortyzonu u dzieci jest większe niż u dorosłych. Może to prowadzić do ogólnoustrojowych działań niepożądanych, zwłaszcza przy stosowaniu na dużą powierzchnię skóry.[8]
Do określenia dawki kremu (lub maści) służy tzw. „jednostka opuszki palca” (FTU – fingertip unit). FTU odpowiada ok. 500 mg preparatu i jest to ilość kremu/maści o średnicy 5 mm nakładana od zgięcia pierwszego paliczka do czubka palca wskazującego pacjenta.
Informacje dotyczące jednostki opuszki palca zaprezentowano w osobnym artykule. (Patrz: “Jednostka opuszki palca (FTU), czyli jak dawkować silne kremy i maści”.)
Jedna jednostka FTU wystarcza na posmarowanie powierzchni dwóch dłoni osoby dorosłej. W tabeli poniżej podano przykładową ilość jednostek FTU do pokrycia poszczególnych części ciała.[9]
| Wiek pacjenta | Twarz i szyja | Ręka (od ramienia) | Noga | Przód klatki piersiowej i brzuch | Plecy i pośladki |
|---|---|---|---|---|---|
| 3-12 miesięcy | 1 | 1 | 1.5 | 1 | 1.5 |
| 1-3 lata | 1.5 | 1.5 | 2 | 2 | 3 |
| 3-6 lat | 1.5 | 2 | 3 | 3 | 3.5 |
| 6-10 lat | 2 | 2.5 | 4.5 | 3.5 | 5 |
| >10 lat (w tym dorośli) | 2.5 | 4 | 8 | 7 | 7 |
Hydrokortyzon – Jak działa?
Hydrokortyzon stosowany na skórę:
- zmniejsza miejscowy stan zapalny,
- działa przeciwświądowo,
- obkurcza naczynia krwionośne.
Efekt jest opóźniony w czasie ze względu na mechanizm działania polegający na modulowaniu syntezy białek. Wytłumacz pacjentowi, że spodziewany efekt będzie zauważalny po kilku godzinach od pierwszego nałożenia maści lub kremu.
Hydrokortyzon – Na co uważać?
Hydrokortyzon stosowany na skórę przenika do krążenia, dlatego nie powinien być stosowany długotrwale na dużą powierzchnię ciała.
Cienka i dobrze ukrwiona skóra twarzy ułatwia przenikanie hydrokortyzonu do krążenia ogólnego. Z tego powodu niewskazane jest miejscowe stosowanie hydrokortyzonu na:
- powieki (ryzyko rozwoju lub zaostrzenia jaskry),
- usta i skórę twarzy (ryzyko pojawienia się pajączków naczyniowych i zaników skóry).
U młodzieży stosowanie hydrokortyzonu na uda, brzuch i piersi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powstawania rozstępów, a stosowanie pieluchomajtek na skórę posmarowaną hydrokortyzonem działa na zasadzie opatrunku okluzyjnego i zwiększa możliwość wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych takich jak: zwiększenie poziomu cukru we krwi, wzrost ciśnienia krwi, osteoporoza.
Przekazując powyższe informacje, uważaj, żeby nie spowodować u pacjenta „sterydofobii”. Podkreśl, że występowanie ogólnoustrojowych działań niepożądanych jest rzadkie i występuje tylko przy nieprawidłowo prowadzonej terapii (długotrwałe stosowanie na dużą powierzchnię ciała).[8][10]
Ogólne zasady prawidłowej glikokortykoterapii miejscowej omówiono w osobnym artykule. (Patrz: “Zasady prawidłowej glikokortykoterapii miejscowej. Rola farmaceuty.”.)
Hydrokortyzon – Na jakie interakcje zwracać uwagę?
Istotne interakcje związane z miejscowym stosowaniem hydrokortyzonu nie są znane.
Hydrokortyzon – Dodatkowe informacje
Dostępne w Polsce bez recepty preparaty hydrokortyzonu do stosowania miejscowego zestawiono w tabeli poniżej:
| Nazwa handlowa | Postać | Dawka | Opakowanie |
|---|---|---|---|
| Hydrocort Chema | maść | 5 mg/g | 10 saszetek po 1 g |
| Hydrocort Chema | maść | 5 mg/g | 20 g |
| Hydrocortisonum Aflofarm | krem | 5 mg/g | 15 g |
| Hydrocortisonum Jelfa | krem | 10 mg/g | 15 g |
| Hydrocortisonum Oceanic | krem | 5 mg/g | 15 g |
| Maxicortan | krem | 10 mg/g | 15 g |
Piśmiennictwo
- Obtułowicz K: Alergiczny obrzęk naczynioruchowy: patomechanizm, rozpoznawanie i leczenie. Alergologia. Immunologia, 2007, tom 4, nr 3-4, str. 70-73. pełny tekst⬏
- Zuberbier T i wsp.: The EAACI/GA2LEN/EDF/WAO guideline for the definition, classification, diagnosis and management of urticaria. Allergy, 2018, 73:1393-1414. pełny tekst⬏
- ChPL Hydrocortison Jelfa, 10 mg/g, krem⬏
- ChPL Maxicortan, 10 mg/g, krem⬏
- ChPL Hydrocort 5 mg/g, maść⬏
- Jaworek AK, Wojas-Pelc A: Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym. Część 1. Farmacja Współczesna, 2017, 10: 91-99. pełny tekst⬏
- Reszke R, Szepietowski J: Specjalistyczne podłoża dermatologiczne w terapii skojarzonej przewlekłych dermatoz. Forum Dermatologicum, 2016, tom 2, nr 3, 97-101⬏
- Kaszuba A i wsp.: Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry–zalecane standardy postępowania. Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 5, str 347-358⬏⬏
- Australian Medicines Handbook, Updated April 2017: Topical steroids – how much do I use? pełny tekst, dostęp 5.08.2019⬏
- Charman CR i wsp.: Topical corticosteroid phobia in patients with atopic eczema. Br J Dermatology, 2000 May, 142(5): 931-6, pełny tekst⬏
Co w takim razie można zarekomendować pacjentom zewnętrznie do leczenia pokrzywki oprócz doustnych leków przeciwhistaminowych?